31 ліпеня 2012 году ЗША страцілі свайго апошняга enfant terrible ХХ стагодзьдзя. Памёр выбітны і непапраўна непачцівы мэтр пяра паўночнаамэрыканскай літаратуры Гор Відал. У ЗША, ды ў і сьвеце, пасьля скону Нормана Мэйлера і Трумэна Капотэ менавіта гэты пісьменьнік і каляпалітык прэзэнтаваў альтэрнатыўнае, сацыяльнае, злабадзённае і пры гэтым заўсёды эстэтычнае пяро Злучаных Штатаў. Усе ягоныя званьні і азначэньні зь першага погляду мала ўпісваліся ў амэрыканскі дамінантны і стэрэатыпізаваны лад: левы, атэіст, сэксуальны разьнявольнік, які хваліўся сваімі шматлікімі як разнаполымі, так і аднаполымі каханкамі, і пры гэтым таленавіты пісьменьнік, эсэіст, сцэнарыст. Насамрэч ён цудоўна ўпісваўся і жыў у пазаабыватальскай сфэры, сымбалізаваў альтэрнатыўныя і на эўрапейскі манер адкрытыя ЗША. Жыў паміж Амэрыкай і Эўропай, знаходзіў сябе як у мілай сэрцу Італіі, так і ў шалёных ЗША. Гэта чалавек, якому ўдалося сесьці на два крэслы адразу. Вястун вольніцы і вольнага каханьня, ён меў за каханкаў такіх вядомых хлопцаў, як Тэнэсі Ўільямз, Джэк Кэруак, і пры гэтым пяцідзясят тры гады быў зьвязаны амурнай сувязьзю з чалавекам усяго свайго жыцьця Говардам Остэнам.
Другая сусьветная вайна зрабіла зь яго пісьменьніка. З раманам “Ураган”, базуючыся на ўласным досьведзе ўдзелу ў вайне, ён уваходзіць у сьвет літаратуры. Але не вайна, а страта першага каханьня на фронце робіць зь яго ня проста пісьменьніка, але пісьменьніка, які прысьвяціў творчасьць не абстрактнай вайне, а заўчасна забітаму каханку Джэймсу Трымблу. Скандал пасьля выхаду рамана “Горад і стоўп” (The City and the Pillar) якраз і ўсчаўся праз тое, што вайна і пасьляваеннае пурытанскае жыцьцё “пэцкалася” гомасэксуальнай тэмай. 1948 год, калі зьявіўся скандальны твор, стаўся ня толькі пачаткам складанага і пакручастага шляху, але і шляху вольніцы, эмансыпацыі і новых разуменьняў. Страціўшы кансэрватыўнага чытача, аўтар набыў новага, альтэрнатыўнага, і стаўся клясыкам ня толькі амэрыканскай літаратуры наагул, але і гей-літаратуры. У самой назьве кнігі мякка прыхаваная біблейная алюзія, але, безумоўна, зацяты бязбожнік сьмяецца і перакручвае на свой капыл старазапаветныя цытаты, кідае выклік старазапаветным табу.
“Горад і стоўп” — адзін зь першых амэрыканскіх раманаў (эўрапейцы, вядома, адважыліся напісаць пра такое значна раней) пра тое, як хлопцы — маскулінныя і цалкам сацыяльныя і інтэграваныя ў грамадзтва — пражываюць сваё малапрынятае іншымі каханьне. Раман закрыў 23-гадоваму пісьменьніку доступ у шматлікія выдавецтвы і газэты, сьмелая і звычайна прасунутая New York Times адвярнулася ад яго. Аўтар быў вымушаны пісаць пад псэўданімамі (Cameron Kay, Edgar Box, Katherine Everard). Неўзабаве слава прыйшла да яго: прагрэс тэлевізіі і папулярнасьць Брадвэя, для якіх пачаў пісаць амэрыканскі дэндзі, паспрыялі раскрыцьцю ягоных талентаў. У 1959 годзе яго запрашаюць перарабіць сцэнар вядомага “Бэн Гура”, у які аўтар сьмела прыўнёс гей-ноткі.
Ва ўседазволеным сьвеце Брадвэя аўтар не перастае працаваць на карысьць роўніцы і сэксуальных правоў. Зброяй пяра (раманы “Юліян” і “Майра Брекенрыдж “, эсэ “Эвангельле ад Гора Відала”, “Размовы пра сэкс”, кніга мэмуараў “Палімпсэст” і інш.) ды ўласнага прыкладу пісьменьнік раздражняе афіцыйны бамонд, хрысьціянскую і гетэрасэксуальную Амэрыку. Крытыкуе палітыку інтэрвэнцыі ЗША ва ўсім сьвеце, асабіста ганіць прэзыдэнтаў Бушаў, падзеі 11 верасьня тлумачыць сьцісла і крытычна: гэта натуральная расплата амэрыканцаў за тое, што яны нарабілі ва ўсім сьвеце. І шакуе далей: як вэтэран Другой сусьветнай вайны шкадуе, што ЗША ўлезьлі ў гэтую вайну, бо менавіта там амэрыканцы пакаштавалі інтэрвэнцыі.
Беларускаму чытачу творы апошняга амэрыканскага дэндзі вядомыя хіба ў расійскіх і польскіх перакладах. Нашыя перакладнікі праігнаравалі чалавека, малазразумелага на агульным фоне іншых, больш канфармісцкіх і акадэмічных, амэрыканскіх пісьменьнікаў.
Пражыўшы яскравае жыцьцё, як бачна са шматлікіх інтэрвію, пісьменьнік на схіле гадоў ні на каліва не шкадаваў аб мінулых гадах.
Адчуўшы старасьць і нямогласьць, сумна, але сьмела вольнік заявіў, што неяк трэба спыняць гэтыя зацягнутыя мукі. Уладар непаўторнага пяра, аўтар процьмы кнігаў, тым ня менш застаўся цалкам на зямлі, слава не закруціла яму галавы, і ён да скону сьцьвярджаў малазначнасьць уласнага літаратурнага імя. Калі француская Le Monde запыталася ў яго, якую кнігу са сваёй спадчыны ён параіў бы прачытаць наступным генэрацыям, пісьменьнік сказаў: “Ніякую”. І зазначыў, што няхай маладыя пакаленьні лепей чытаюць... альфабэт.
Ці то праз расчараваньне сьветам, ці то праз канстатаваньне рэгрэсу ў разьвіцьці чалавецтва мысьляр і вольнік прадугадаў патомныя хібы грамадзтва. І не ператварыўся ў стоўп.
Упершыню надрукавана ў часопісе ARCHE02.08.2012
