Хто б мог падумаць, што на кніжным рынку загавораць аб крызісе. Прычым не проста аб складскіх запасах, а аб самай сапраўднай праблеме: прыватнікі , якія прыходзяць у гэтую сферу часта абанкручваюцца на першым жа выпуску, рэнтабельнасць прадукцыі падае, тавараабарот прыкметна скарачаецца. Беларускія эксперты адзначаюць: кніжны бізнэс сёння складана назваць бізнэсам, некалі прыбытковая галіна ператвараецца ў занятак для энтузіястаў ... Актуальныя тэндэнцыі ярчэй прыкметныя на вялікіх рынках, напрыклад на расійскім, дзе попыт на кнігі ў сярэднім па краіне ўпаў на 20%. Сыходзяць са справы кнігагандлёвыя сеткі, выдаўцы кажуць пра страты буйных карпаратыўных кліентаў. Беларускія рэаліі таксама характарызуецца падзеннем: калі ў 2008 годзе выдаўцы выпусцілі больш за 13 тысяч найменняў кніг агульным накладам 55 млн. экзэмпляраў, у 2009-м - 12885 кніг (52,8 млн.), то за 6 месяцаў бягучага года выпушчана 6 тысяч кніг агульным тыражом 20,5 млн. экзэмпляраў. Здавалася б, зніжэнне аб'ёмаў не такое вялікае, аднак на кожнага жыхара краіны ў выніку прыпадае ўсяго 2,1 экзэмпляра кніжнай прадукцыі. Гэта па-першае. Па-другое, па ацэнцы экспертаў, і ў Беларусі, і ў Расеі «правалілася» самае крэдытаёмістае звяно ў ланцужку «выдавецтва-аптовы гандаль-розніца»: першыя пачынаюць адмаўляцца ад паслуг аптавікоў, працуючы наўпрост з рознічным гандлем. Пра тое, якім кніжных сегментам у Беларусі найбольш «дасталася» ад крызісу, аб складскіх запасах і рэнтабельнасці, а таксама аб бліжэйшых перспектывах рынку «Р» распавёў пісьменнік і маркетолаг Андрэй Жвалеўскі.

«Мастацкі» правал

Вучэбная і спецыялізаваная літаратура сёння прадаецца нармальна, а вось у сегменце мастацкіх выданняў назіраюцца сур'ёзныя праблемы. Прасачыць гэта можна на паказчыках «манапаліста» - выдавецтва «Харвест», якое ўваходзіць у склад найбуйнейшага расійскага холдынгу «АСТ». Па дадзеных Нацыянальнай кніжнай палаты Беларусі, у 2008 годзе кампанія выпускала 77% найменняў і 90% накладаў усёй выдадзенай у рэспубліцы мастацкай літаратуры. У мінулым годзе гэтыя лічбы склалі 65% і 94%. У першым паўгоддзі 2010 года за ім «замацаваліся» 57% найменняў і 96% накладаў. Другое выдавецтва пасля «Харвест», якое выпускае літаратурна-мастацкія выданні, - «Мастацкая лiтаратура» - выдала 66 кніг агульным накладам 300 тысяч асобнікаў у 2009 годзе. У першым паўгоддзі бягучага года - усяго 10 мастацкіх найменняў агульным тыражом крыху больш за 16,8 тысячы. Аб чым гэта гаворыць? Аб калапсу кнігавыдавецтва ...

Стратны энтузіязм

Каб кніга была рэнтабельнай, сярэдні наклад павінен быць не менш за 3000 экземпляраў. Ва ўсіх беларускіх выдавецтвах мастацкай літаратуры, за выключэннем «Харвест», такі паказчык быў у 2008 годзе. У 2009-м ён скараціўся амаль утрая - 1100 асобнікаў, у першым паўгоддзі гэтага года склаў усяго 220 асобнікаў. Гэта не бізнес, гэта чыстай вады хобі ці энтузіязм. Мастацкая літаратура ў краіне сёння, па сутнасці, нармальна выдаецца толькі ў рамках аднаго выдавецтва, астатнія аб'ёмы завозяцца з Расеі. Што будзе далей? Калі ўзнікнуць якія-небудзь бар'еры паміж краінамі, наш рынак страціць внушную літаратуру, нотную, высокамастацкую ... Яшчэ адна асаблівасць: на гэтым рынку практычна не працуюць маркетолагі: то бок кнігу друкуюць, але каму і як яна будзе прадавацца, ніхто не ведае. Атрымліваецца такая гульня ва «ўгадайку».

Экраннае чытво

Сітуацыя, якая склалася на рынках кнігавыдавецтва ў СНД, у тым ліку і Беларусі, дае наймагутнейшы стымул для развіцця ў краіне электроннага кніжнага бізнесу. Такі від значна танней традыцыйнага папяровага: няма неабходнасці друкаваць выданні, адсутнічаюць аптовыя пасярэднікі. Акрамя таго, для беларускіх аўтараў гэта яшчэ і прамы выхад на расейскі рынак, куды ўсе так імкнуцца патрапіць. Праўда, пакуль яшчэ ёсць пэўныя складанасці: па-першае, "букрыдэры» (электронныя прылады для чытання) каштуюць $ 300-400. Па-другое, яшчэ не склалася культура электронных плацяжоў: бо за аўтарскі тэкст, выкладзены ў Інтэрнэце, таксама ж трэба неяк плаціць. Аднак сёння ўжо можна канстатаваць: айчынныя выдаўцы загнаныя ў кут, а значыць, іншага шляху ў іх няма. У выніку гульцы кніжнага рынку перастануць прадаваць тавары, а пачнуць прадаваць паслугі.

---

Прагнозы развіцця кніжнага рынку ў СНД у бягучым годзе

- Скароціцца выпуск кніг, і, як следства, паменшыцца колькасць заказаў у друкарняў;
- У выдавецтвах працягнецца ўжо распачатае скарачэнне выпуску нерэнтабельных назваў, а ў розніцы - вымыванне нерэнтабельных накладаў;
- Не атрымаецца пазбегнуць банкруцтва шэрагу дробных і сярэдніх, а таксама асобных буйных выдавецтваў;
- Кнігагандляры па-ранейшаму будуць затрымліваць аплату пастаўленых кніг і перакрэдытоўвацца за кошт выдаўцоў;
- У розніцы адбудзецца зніжэнне тавараабароту на 10-15%, а ў некаторых выпадках - на 20-25%. У аптовым звяне гэтыя лічбы ўпадуць яшчэ ніжэй;
- З прычыны падзення пакупніцкага попыту і зніжэння рэнтабельнасці не выключана закрыццё шэрагу кніжных крамаў;
- У той жа час крызіс можа прывесці да далейшай кансалідацыі і рэструктурызацыі галіны, да новых зліццяў і зменаў у адносінах паміж выдаўцамі, паліграфістаў і кнігагандлярамі.

---

Гэта цікава

Сусветныя пастаўкі электронных кніг у красавіку-маі 2010 года дасягнулі 740 тыс. асобнікаў, прычым 37% ад гэтага лічбы прыйшлося на ўладкаванне "Barnes & Noble nook» і яшчэ 16% - на «Amazon Kindle».

Такое невялікая колькасць вырабленых прылад тлумачыцца тым, што кампаніі на ліпень-жнівень запланавалі абнаўленне мадэльнага шэрагу сваіх электронных кніг. Новыя мадэлі па-ранейшаму будуць выкарыстоўваць экран вытворчасці E-Ink, але яго якасць будзе вышэйшай. У той жа час у вытворчасці абноўленыя «кнігі» будуць танней, ніжэй стануць і кошты для спажыўцоў. Усяго ў першым квартале бягучага года на сусветны рынак было пастаўлена 1,43 мільёна электронных кніг, па выніках паўгоддзя агульная іх колькасць можа перавысіць 2,5 мільёнаў экзэмпляраў.