З нагоды выхаду анталогіі "Будзьма!" пагаварыла з яе ўкладальнікам Сяргеем Сматрычэнкам.

— Сяргей, раскажы, калі ласка, якія аўтары прадстаўленыя ў кнізе. Чым абумоўлены выбар менавіта гэтых паэтаў?

— З ініцыятывай выдання кнігі прыйшоў старшыня Чэшскага ПЭН-цэнтра, пісьменнік і бард Іржы Дзедэчак. У пачатку году, пасля нашых апошніх псеўдавыбараў, ён прыехаў у Мінск, каб падтрымаць сваіх калег, то бок беларускіх пісьменнікаў, і спытаў прыблізна так: “Чым мы яшчэ можам вам дапамагчы?” А дапамагчы яны маглі перадусім нечым, звязаным з публікацыйнай дзейнасцю. У чэшскіх СМІ адносна шмат пішуць пра палітыку ў Беларусі, значна больш, чым пра культуру, таму нам хацелася перанакіраваць іх дапамогу ў культурніцкае рэчышча. Так нарадзілася ідэя выдаць невялікую анталогію беларускай паэзіі. На рэалізацыю было ўсяго каля шасці месяцаў, з розных прычынаў, і трэба было спяшацца. Тады было вырашана ўключыць у выданне часткова тыя творы беларускіх аўтараў, якія ўжо раней перакладаліся на чэшскую і пабачылі свет у пары часопісных падборак, а часткова даперакладаць новыя вершы. Такім чынам, пры адборы аўтараў неабходна было кіравацца некалькімі крытэрамі: значнасць паэта для сучаснай беларускай паэзіі, прэзентатыўнасць, пажадана наяўнасць перакладу хоць пары вершаў на чэшскую і г. д. Думаю, з задачай, у меру магчымасцяў, мы справіліся. Алесь Разанаў, Уладзімір Арлоў, Уладзімір Някляеў, Андрэй Хадановіч і Вальжына Морт — аўтары розных пакаленняў, розных аўтарскіх стыляў; яны годна прадставяць беларускую паэзію чэшскім чытачам. Акрамя таго, Марыйка Мартысевіч адмыслова да гэтай кнігі напісала шыкоўнае ўступнае эсэ “Дзве душы беларускай літаратуры”.

— Хто перакладаў вершы на чэшскую? Ці шмат там знаўцаў беларускай мовы?

— Беларуская паэзія ў апошнія некалькі дзесяцігоддзяў на чэшскую перакладалася вельмі мала. Самая актыўная перакладчыца тут — бадай, Францішка Сокалава, якая, між іншым, гадоў 5 таму выдала томік перакладаў Рыгора Барадуліна (дарэчы, менавіта таму, што ў яго выйшла цэлая кніжка, мы не ўключылі яго ў анталогію). Але акрамя выбранага Барадуліна было толькі некалькі публікацый у часопісах і газетах, перакладчыкамі якіх, акрамя ўжо згаданай спадарыні Сокалавай, былі Макс Шчур і я. У нечым — напрыклад, зрабіць падрадкоўнікі або адрэдагаваць, прыгладзіць пераклад — дапамагалі і іншыя людзі, але вельмі спарадычна. У выніку і ў анталогію “Дзве душы” ўвайшлі пераклады Макса Шчура (пераважна вершы Хадановіча, Някляева), мае і адзін ці два пераклады спадарыні Сокалавай. А што ўвогуле да перакладчыкаў з беларускай, не толькі паэзіі, то яны пасля доўгага зацішша, павольна, але пачынаюць з’яўляцца. Аднак праблема ў тым, што калі яны самі або які іншы аматар беларушчыны не ўгавораць нейкую рэдакцыю ці выдавецтва надрукаваць нешта беларускае, то нічога і не будзе, а ініцыятыўнасць вымагае шмат сіл і часу, а калі-нікалі і грошай. Ну, скажам, мой знаёмы Мірэк Томэк пераклаў Абдзіраловічава эсэ “Адвечным шляхам”, але за год так і не знайшоў тых, хто б яго захацеў надрукаваць. У выніку не заставалася нічога іншага, як выкласці эсэ ў інтэрнэце.

— А ці ёсць цікавасць чэшскіх чытачоў да нашай літаратуры, як табе падаецца? І да паэзіі ўвогуле?

— Мне ўжо нямала даводзілася выступаць у Чэхіі на розных вечарынах, прэзентацыях або з лекцыямі пра беларускую літаратуру. У 2006 годзе я нават вёў у брненскім Універсітэце імя Масарыка спецкурс “Літаратурны працэс у сучаснай Беларусі”, а ў 2007-м арганізаваў удзел прыблізна 30 беларускіх аўтараў у літаратурным фестывалі “Месяц аўтарскага чытання” ў Брне. І магу сказаць, што цікавасць у чэхаў адназначна ёсць. Іншая справа — зацікавіць не шараговага чытача ці студэнта, а буйнога выдаўца, пераканаць яго, што выдаўшы нейкую беларускую кнігу, ён не прагадае, бо яна вартая таго, яна мае патэнцыял зрабіцца бэстсэлерам. Прычым гэта датычыць як прозы, так і паэзіі. На жаль, пераканаць такіх выдаўцоў ні мне, ні іншым пакуль не ўдалося. Таму чэхі і ведаюць збольшага толькі пра Лукашэнку, а не пра Разанава ці Бахарэвіча.

— Наколькі мне вядома, кніга не будзе прадавацца, але ці будзе нейкая магчымасць спампаваць яе ў інтэрнэце?

— Кнігу выдаў Чэшскі ПЭН-цэнтр, а яны некамерцыйная арганізацыя, таму не маюць права прадаваць кнігу. Яны распаўсюджваюць яе на прэзентацыях, кніжных кірмашах, а калі нехта добраахвотна захоча нешта за кнігу заплаціць, гэтыя грошы аўтаматычна накіруюцца ў фонд Міжнароднага ПЭН-клуба на падтрымку літаратарам, якія знаходзяцца за кратамі. Што да электроннага варыянту, пакуль яго ў вольным доступе няма, але такую ідэю ўжо выказаў нехта са слухачоў на прэзентацыі кнігі ў горадзе Гаўлічкаў Брод, якая там адбылася ў канцы кастрычніка, і цяпер гэтае пытанне вырашаецца; спадзяюся, неўзабаве кожны ахвочы кнігу зможа і спампаваць.