Перакладам я займаўся ў цягніку

Спадар Дзмітры, раскажыце, калі ласка, пра сваю працу над перакладам. Чаму Вы вырашылі перастварыць па-руску менавіта гэты твор?

Я доўга не наважваўся ўзяцца за гэтую справу,бо праца для непрафесіянала тут немалая. Але "Шляхціц Завальня" для мяне – кніга амаль што асабістая: большасць апавяданняў адбывалася на той зямлі, дзе ляжаць многія мае продкі, таму я не ўтрымаўся і пачаў перакладаць. На працу даводзіцца ездзіць на цягніку, таму кожны дзень я меў дзве гадзіны свабоднага часу, тады і займаўся перакладам. Найбольш цяжка даваліся мне вершы, да таго моманту я іх ніколі не пісаў і не перакладаў, але мне дапамог бацька, растлумачыў, як складаць радкі. Наогул, падчас перакладу па кансультацыі даводзілася звяртацца шмат да якіх спецыялістаў: лінгвістаў, гісторыкаў, бібліёграфаў, тэолагаў, краязнаўцаў, нават астраномаў (кніга Баршчэўскага насамрэч насычаная шматлікімі загадкамі, большасць з якіх дагэтуль не разгаданыя). Усім ім я вельмі ўдзячны за дапамогу.

Таксама пашанцавала з выдаўцом: пераклад я перадаў Вадзіму Барысавічу Назараву, рэдактару выдавецтва "Амфора". Гэта неабыякавы спецыяліст, менавіта ён у 1991 годзе ўпершыню надрукаваў першы поўны пераклад "Валадара пярсцёнкаў" на рускую мову – усім вядомую "цагліну". Тое, што ён пагадзіўся выдаць "Шляхціца", мяне не здзівіла, я не сумняваўся, што каштоўнасць гэтай кнігі ён ацэніць па заслугах. Асаблівую ролю ў падрыхтоўцы тэксту адыграла Таццяна Германаўна Філатава, яна дасканала выверыла ўсю кнігу, знайшла вялікую колькасць памылак, недакладнасцяў, прапанавала шэраг зменаў, перапрацавала ўсю сістэму простай мовы, але яна заўсёды была гатовая да кампрамісу. Лепшага рэдактара і жадаць немагчыма, я нават не думаў, што такія яшчэ існуюць.

На жаль, у кнігу не ўдалося ўключыць каляровыя гістарычныя карты мясцінаў, дзе адбываецца дзеянне апавяданняў, а таксама партрэт аўтара і прыжыццёвыя ілюстрацыі. Але з іншага боку, кніга атрымалася таннай, даступнай нават студэнту ды пенсіянеру. Спадзяюся, яна адшукае ў Расіі свайго чытача.

А якой наагул была дарога гэтай кнігі да расійцаў? Ці былі ранейшыя спробы перакласці кнігу, якой ужо амаль два стагоддзі?

Дарога "Шляхціца" да расійскага чытача вельмі доўгая. Упершыню рускамоўную аўдыторыю пазнаёміў з гэтай кнігай гусар-пустэльнік Леў Аляксандравіч Кавелін, бліскучы афіцэр, які троху пазней прыняў манаства і зрабіўся больш вядомым як архімандрыт Леанід. Яшчэ ў 1846 годзе ён пераклаў на рускую мову "Нарыс Паўночнай Беларусі" і "Успаміны пра наведванне роднага краю" і апублікаваў іх у часопісе "Иллюстрация". Вядома, што ён планаваў перакласці і іншыя апавяданні Яна Баршчэўскага, і рэдактар часопіса "Маяк" Стэфан Анісімавіч Бурачок нават пагадзіўся іх надрукаваць, але з нявысветленых прычынаў гэты праект застаўся нерэалізаваным. Такім чынам, поўны пераклад кнігі з’явіўся ў Расіі толькі праз паўтара стагоддзя.

На дадзены момант на расійскую мову ў асноўным перакладаюць творы сучасных беларускіх пісьменнікаў: Васіль Быкаў, Рыгор Барадулін, Адам Глобус, Андрэй Хадановіч і прадстаўнікі маладзейшай генерацыі беларускіх пісьменнікаў. А наколькі запатрабаваная ў Расіі класічная беларуская літаратура?

Класічная літаратура, на маю сціплую думку, таму і класічная, што яна актуальная заўсёды, хоць бы і не для вялікай часткі грамадства. Рынкавыя абставіны, безумоўна, не спрыяюць з'яўленню перакладной класікі значнымі накладамі, але ёсць выдавецтвы, якія зацікаўленыя ў гэтым, прашу прабачэння, "сектары рынку", ёсць выдаўцы, якія жывуць у літаратуры, а не за кошт яе.

А чым, на Вашую думку, гэтая кніга можа быць цікавая для расійцаў?

Мяркую, гэтую кнігу могуць заўважыць чытачы, якія цікавяцца славянскім светам наагул і Беларуссю ў прыватнасці – такіх шмат як сярод навукоўцаў, так і сярод шараговых расійскіх чытачоў. Таксама цікавай яна можа стаць для аматараў рамантычнай, казачнай ды містычнай літаратуры XIX стагоддзя, таму што Баршчэўскі займае значнае месца ў шэрагу такіх пісьменнікаў, як Гофман, Гогаль, Адоеўскі ды інш. Але найперш, на маю думку, у Расіі гэтая кніга павінная зацікавіць выхадцаў з Беларусі – з Віцебшчыны, Полаччыны, Расоншчыны і іх нашчадкаў: лёс Янкі, які атрымаў адукацыю на Радзіме, а пасля з’ехаў у Санкт-Пецярбург, вельмі нагадвае жыццё шмат каго з іх. Упэўнены, што яны ўспамінаюць зямлю сваіх продкаў; няхай жа гэтая кніга будзе ім прывітаннем адтуль, а запавет, які Завальня даў Янку, вядзе іх шляхамі зямнымі.

Пра тое, які чынам набыць кнігу, Дзмітры Вінаходаў піша ў сваім ЖЖ.

Фота перакладчыка – з сайта barszczewski.spb.ru