— Мая першая дзіцячая кніга выйшла ў пачатку 1970-х. Да гэтага я напісаў два зборнікі вершаў і раман. Агульны культурны клімат быў такі, што я вырашыў пачаць пісаць для дзяцей. Тады была цікавасць да ўсяго грамадскага, да сацыяльных зменаў. А ў будаванні новага грамадства немалую ролю граюць нашыя дзеці. Потым я сканцэнтраваўся на экзістэнцыйных пытаннях, а яны ў асноўным для дзяцей і дарослых агульныя. У сваёй творчасці найважнейшай часткай я лічу тое, што пішу для дзяцей. Акрамя гэтага я пішу кінасцэнары і сцэнары для тэатра.
— Як да Вас прыходзяць ідэі дзіцячых твораў? Калі можна, з прыкладамі.
— Аснова маіх дзіцячых твораў — гэта тое, што я помню са свайго дзяцінства. Але ёсць і нешта прыдуманае. Напэўна, можна сказаць, што з дапамогай такіх прыдумак я апісваю сваё дзяцінства такім, якім яно магло б быць. Сярод аўтабіяграфічных кніг магу назваць, напрыклад, “Чарадзейныя кеды майго сябра Персі”, “Ці свішчаш ты, Юхана?” і “Цуда-хлопчык”. Але мяне натхняюць і некаторыя міфалагічныя і тэалагічныя рэчы, як, напрыклад, у кнізе “Анёл і сіні конь” ці ў кнізе “Асмадэй”, дзе расказваецца пра крыху няўдачлівага д’яблавага сына, які хоча быць добрым, хоча проста сядзець і сузіраць агонь. Ёсць і больш звязаныя з сучаснасцю кнігі — пра маленькіх людзей, якія жывуць цяпер, пра іх развагі. Гэта такія кнігі як “Гэй там, унутры, або Што мусіць ведаць ненароджаны” і “Дыктатар”. Акрамя таго я напісаў некалькі просценькіх вершаваных кніжак пра двух сяброў, якіх завуць Канэль і Канін (Цынамон і Трусік), а таксама невялікую маляваную кніжку для самых маленькіх пра ўсё, што патрэбна, каб нарадзілася дзіця, — ад Вялікага выбуху, дыназаўраў і далей. Кніга называецца “Усё гэта”.
— Ці трымаецеся Вы пэўных прынцыпаў у дзіцячай літаратуры? З іншага боку, ці лічыце Вы, што ў ёй ёсць стэрэатыпы, з якімі трэба змагацца?
— Я перакананы, што дзеці разумнейшыя, чым здаюцца. Перакананы, што яны маюць права на якасныя (ва ўсім — і ў тэксце, і ў ілюстрацыях) мастацкія кнігі ў такой самай ступені, што і дарослыя. Перакананы, што смешным можа быць многае, але ніколі нельга смяяцца з таго, што нам, дарослым, здаецца дзіцячай наіўнасцю. Лічу, што ў дзіцячых кнігах абавязкова павінныя быць таямніцы — і што іх нельга тлумачыць да канца.
Ёсць многа стэрэатыпаў і ў кнігах для дзяцей, і ў кнігах для падлеткаў і моладзі. Дарослыя часта падаюцца карыкатурнымі вобразамі. Выдавецтвы і іншыя думаюць, што ў кнізе нельга ўжываць словы, не вельмі зразумелыя дзецям. Як так? Як жа яны тады навучацца новым словам? Ёсць стэрэатып, што дзецям цікавая толькі іх сучаснасць. Але важна, каб у іх было ўяўленне і пра мінулае. Бо як тады яны змогуць зразумець нас, дарослых, якія пражылі ў гэтым мінулым большую частку жыцця?
— Якім чынам Вы прэзентуеце свае дзіцячыя творы (у межах і за межамі краіны)? Раскажыце пра цікавы досвед.
— Мае кнігі перакладзеныя прыблізна на 30 моваў. Вядома, у розных культурах тэксты ўспрымаюцца па-рознаму. Але і ў межах кожнай культуры дзеці ўспрымаюць кнігу па-свойму, у залежнасці ад уласнага досведу, успамінаў і г.д. Калі прэзентуеш кнігі для дзяцей, важна падштурхнуць дзяцей паказаць свой унутраны свет, паказаць, як тэксты імі ўспрымаюцца. Я звычайна зачытваю невялікія кавалкі і расказваю пра тое, як з’явіўся гэты тэкст, пра што я думаў, калі пісаў яго, і г.д. Я часта сустракаюся з дарослымі — бібліятэкарамі, бацькамі, выхавацелямі і расказваю ім прыблізна тое самае.
— Раскажыце пра сітуацыю з дзіцячай літаратурай у сваёй краіне, у тым ліку з перакладной. Назавіце, калі ласка, творы, вартыя перакладу на беларускую мову.
— Штогод у Швецыі выходзіць каля 1700 найменняў кніг для дзяцей і падлеткаў. У параўнанні з мінулагоднім паказнікам назіраецца невялікі спад. Але калі параўноўваць з тым, што было дзесяць гадоў таму, то гэтая колькасць павялічылася амаль удвая. Думаю, можна сказаць, што гэта завялікая прапанова для рынку. Чытачоў не стала больш, і гэта вядзе да таго, што наклады знізіліся амаль напалову ў параўнанні з тым, што было 10-15 гадоў таму. Адпаведна знізіліся і памеры аўтарскіх для большасці пісьменнікаў. Таму, каб пражыць на гэтыя грошы, пісьменнікі пішуць больш. Атрымліваецца такое заганнае кола. Доля кніг, якія выдаюцца ў аўтарскай рэдакцыі, а значыць, не маюць карэктуры, рэдактуры і г.д., таксама вельмі павялічылася. Суадносіны паміж перакладнымі і шведскімі дзіцячымі кнігамі прыблізна 50 на 50. Ясна, што ў такой вялікай прапанове ёсць і добрыя, і кепскія кнігі. Адна з маіх улюбёных пісьменніц — Барбру Ліндгрэн, якая напісала шэраг найцудоўнейшых кніг для розных узростаў: “Маленькая Спарвэль”, напрыклад, або “Чыя шапачка ляціць?” ці “Маленькі дзядзечка”. Самыя розныя сумныя і вясёлыя кнігі — такія, якімі і мусяць быць. А ўвогуле мне не зусім зручна гаварыць, хто з маіх калегаў добры, а хто кепскі, таму я лепей не буду гэтага закранаць.
Фота АУ.
