Майстар і Вучань
(The Master and his Pupil)
Жыў аднойчы ў паўночным ангельскім графстве вельмі вучоны чалавек, які ведаў усе мовы на зямлі і ўсе загадкі свету. У яго была адна вялікая кніга ў чорнай вокладцы з цялячай скуры, з жалезнымі ражкамі і клямкамі, ланцугом прыкаваная да стала, а той быў намёртва прымацаваны да падлогі. І каб пачытаць гэтую кнігу, Майстар адмыкаў яе жалезным ключом, і ніхто, апрача яго, не мог яе разгарнуць, а ў ёй былі ўсе таямніцы свету духаў. Яна расказвала, колькі анёлаў у небе і хто з іх найважнейшы, як яны спяваюць хорам і што яшчэ робяць, а таксама як завуць кожнага вялікага і магутнага анёла. І яшчэ яна апавядала пра злых духаў: колькі іх, якую сілу яны маюць, чым займаюцца, як іх завуць, як іх выклікаць, які загад яны могуць выканаць і як іх прымусіць служыць.
У Майстра быў Вучань. Дурны хлопец, ён служыў вялікаму настаўніку, які ніколі не дазваляў яму не толькі зазірнуць у чорную кнігу, але нават увайсці ў ягоны пакой.
Аднойчы, калі Майстра не было дома, дапытлівы хлопец спехам зайшоў у кабінет, дзе Майстар трымаў свой цудоўны апарат, што пераўтвараў медзь у золата, а свінец у срэбра, і дзе стаяла люстэрка, у якім можна было ўбачыць усё, што адбываецца на свеце, і дзе была ракавінка, якую можна было прыкласці да вуха — і пачуць усё, што кажа любы чалавек, пра якога хоча даведацца Майстар. Дарэмна хлопец увіхаўся з тыглямі, каб ператварыць медзь і свінец у золата і срэбра, доўга і безвынікова ўглядаўся ён у люстэрка. Падымаліся клубы дыму, але ён не бачыў нічога, і ракавінка толькі шаргацела, але немагчыма было разабраць ні слова — толькі гук, з якім далёкае мора разбіваецца аб невядомы бераг.
— Я нічога не магу зрабіць, — сказаў ён, — бо не ведаю закляццяў, а яны схаваныя ў гэтай кнізе.
Ён азірнуўся вакол — і вось яно: кніга была незамкнутая, Майстар забыўся зачыніць яе. Хлопец кінуўся да кнігі і разгарнуў яе. Старонкі былі спісаныя чырвоным і чорным атрамантам, і хлопец амаль нічога не мог зразумець, але ён дакрануўся пальцам да радка і прачытаў яго па літарах.
Раптам у пакоі пацямнела, і дом задрыжаў. Удар грому пракаціўся па калідоры і старым пакоі, і перад хлопцам з’явілася жудасная-жудасная постаць, якая дыхала полымем, а вочы ў яе былі як два вогненныя шары. Гэта быў дэман Вельзевул, якога паклікаў юнак.
— Чакаю загаду, — сказаў ён голасам, што нагадваў гул жалеза, якое плавіцца ў печы.
Хлопец затрымцеў, і яго валасы сталі дыбарам.
— Чакаю загаду, або я цябе задушу.
Але хлопец не мог вымавіць ні слова. Тады злы дух падышоў да яго і ўзяў рукамі за горла. Ягоныя пальцы апякалі скуру.
— Чакаю загаду.
— Палі гэтыя кветкі, — закрычаў хлопец у роспачы, паказваючы на герань, што расла ў гаршчку на падлозе.
Дух адразу ж знік з пакоя, але тут жа вярнуўся з бочкай вады за спінай і выліў усю ваду на кветку. Зноў і зноў ён сыходзіў і вяртаўся, паліваў і паліваў, пакуль вады ў пакоі не набралася да шчыкалатак.
— Досыць, досыць! — задыхаўся хлопец, але дэман не звяртаў на яго ўвагі. Хлопец не ведаў закляцця, якім можна адправіць яго назад, а той усё цягаў ваду.
Вада паднялася да каленяў, і яе набіралася ўсё больш і больш. Вось яна ўжо да пояса, а Вельзевул усё нясе поўныя бочкі. Вада ўжо даставала падпахі, і хлопец залез на стол. Тады вада дайшла да акна, разбілася аб шкло і закруцілася варонкай каля ягоных ног. Яна ўсё прыбывала, даходзячы ўжо да грудзей. Дарэмна ён крычаў і плакаў — злы дух не мог знікнуць сам, і калі б да сённяшняга дня ён усё ліў і ліў, то затапіў бы ўвесь Ёркшыр. Але Майстар успомніў у сваім падарожжы, што не замкнуў кнігу, і таму вярнуўся — акурат у той момант, калі вада булькатала ля падбароддзя Вучня, забег у пакой і прамовіў закляцце, якім вярнуў Вельзевула ў ягоны вогненны дом.
Містэр Воцат
(Mr. Vinegar)
Містэр і місіс Воцат жылі ў бутэльцы ад воцату. Дык вось, аднойчы, калі містэра Воцата не было дома і місіс Воцат — дужа клапатлівая гаспадыня — дбайна падмятала падлогу, няўдалы ўзмах мяцёлкі зрабіў дзінь-дзілінь усяму яе дому. У роспачы яна кінулася сустракаць мужа:
— О містэр Воцат, містэр Воцат, мы загінулі! Я разбурыла наш дом, увесь дашчэнту!
Тады містэр Воцат сказаў:
— Даражэнькая, давай паглядзім, што можна зрабіць. Ну вось, дзверы засталіся. Возьмем іх з сабой і пойдзем шукаць сваё шчасце.
Яны ішлі ўвесь дзень і на змярканні трапілі ў густы лес. Яны вельмі-вельмі стаміліся, і містэр Воцат сказаў:
— Любая мая, я залезу на дрэва, зацягну туды дзверы, а затым лезь ты.
Гэтак ён і зрабіў; яны зморана расцягнуліся на дзвярах і хутка заснулі. Апоўначы містэр Воцат прачнуўся, патурбаваны галасамі знізу, і з жахам зразумеў, што гэта банда злодзеяў сустрэлася, каб падзяліць накрадзенае.
— Вось, Джэк, — сказаў адзін, — трымай свае пяць фунтаў. Біл, гэта твае дзесяць, а вось тры фунты для цябе, Боб.
Містэр Воцат больш не мог слухаць: ён так моцна спужаўся, што трымцеў усё мацней і мацней, і ад гэтага дрыжання дзверы зваліліся на галаву хеўры. Злодзеі кінуліся прэч, але містэр Воцат не наважваўся выйсці са схованкі, пакуль добра не развіднела. Тады ён злез з дрэва і пайшоў па дзверы, каб зноў падняць іх наверх. І тут ён убачыў кучу залатых гіней.
— Хутчэй спускайся, місіс Воцат, — закрычаў ён, — злазь, я гавару! Як нам пашанцавала, як нам пашчасціла! Спускайся, кажу табе!
Місіс Воцат хуценька злезла і, убачыўшы грошы, радасна заскокала.
— Цяпер, мой дарагі, — пачала яна, — я скажу табе, што рабіць. У суседнім мястэчку праходзіць кірмаш, вазьмі гэтыя сорак гіней і купі карову. Я ўмею рабіць масла і сыр, ты зможаш прадаваць іх на рынку, і нам добра зажывецца.
Містэр Воцат радасна пагадзіўся, узяў грошы і сабраўся на кірмаш. Там ён хадзіў узад ды ўперад і ўрэшце заўважыў выдатную рудую малочную карову.
“О, — падумаў містэр Воцат, — калі б у мяне была гэтая цудоўная карова, я быў бы самым шчаслівым чалавекам на зямлі”.
Ён прапанаваў за яе сорак гіней, і гаспадар сказаў, што так і быць, пойдзе яму насустрач як сябру. І вось новы гаспадар каровы пачаў вадзіць яе туды-сюды, каб усе бачылі, якая яна ладная. Неўзабаве ён заўважыў мужчыну, які граў на валынцы — гу-та-та і гу-ля-ля. Вакол яго бегалі дзеці, і здавалася, грошы сыплюцца да яго з усіх бакоў.
“Ах, — падумаў містэр Воцат, — калі б у мяне быў гэты цудоўны інструмент, я быў бы самым шчаслівым чалавекам на зямлі”.
Падышоў ён да гэтага чалавека.
— Дружа, — кажа ён, — які ў цябе цудоўны інструмент! Ты, відаць, зарабляеш з ім шмат грошай.
— Чаму не, — адказаў мужчына, — я добра зарабляю, павер мне, і гэта цудоўны інструмент.
— О! — выгукнуў містэр Воцат. — Як бы я хацеў яго сабе!
— Ну, — сказаў чалавек, — я гатовы развітацца з валынкай. Аддам яе табе як сябру за гэтую рудую карову.
— Згода! — сказаў задаволены містэр Воцат.
І вось памяняў ён цудоўную рудую карову на валынку. Ён зноў хадзіў туды-сюды са сваёй пакупкай, але яму ніяк не ўдавалася зграць хоць якую мелодыю, і замест таго каб даваць яму грошы, хлопчыкі бегалі вакол і са смехам і кпінамі кідаліся ў яго граззю.
Бедны містэр Воцат — яго пальцы зусім змерзлі, і калі ён акурат выходзіў з мястэчка, то сустрэў чалавека ў выдатных цёплых пальчатках.
“Мае пальцы так змерзлі, — падумаў містэр Воцат. — Калі б у мяне былі такія цудоўныя пальчаткі, я быў бы самым шчаслівым чалавекам на зямлі”.
Ён падышоў да мужчыны і сказаў яму:
— Дружа, у цябе, гляджу, выдатныя пальчаткі.
— Ага, сапраўды, — азваўся чалавек, — і маім рукам надзвычай цёпла ў гэты халодны лістападаўскі дзень.
— Я хацеў бы купіць іх.
— А што ў цябе ёсць? — спытаў мужчына. — Як сябру магу аддаць табе іх за гэтую валынку.
— Згода! — выгукнуў містэр Воцат.
Ён надзеў пальчаткі і адчуў сябе зусім шчаслівым, хоць і стаміўся за дзень. Ужо зусім змораны, ён сустрэў чалавека з добрым тоўстым кіем у руцэ.
“О, — падумаў містэр Воцат, — калі б у мяне быў такі цудоўны кій, я быў бы самым шчаслівым чалавекам на зямлі”.
Ён сказаў чалавеку:
— Дружа, які ў цябе добры кій!
— Сапраўды, — адказаў мужчына, — я прайшоў з ім шмат міляў, і ён быў маім верным таварышам, але калі ён табе так спадабаўся, то я не супраць аддаць табе яго як сябру ўсяго за пару тваіх пальчатак.
Рукам містэра Воцата было так цёпла, а ягоныя ногі так стаміліся, што ён з радасцю згадзіўся на абмен. Калі ён падышоў да лесу, дзе яго чакала жонка, то пачуў папугая, які сядзеў на дрэве і звяртаўся да яго па імені:
— Містэр Воцат, ты ёлуп, боўдзіла і дурань. Ты пайшоў на кірмаш і патраціў усе грошы на карову. Незадаволены, ты памяняў яе на валынку, на якой не ўмееш граць і якая не каштавала і дзясятай часткі тых грошай. Ты ідыёт, ты… толькі ты атрымаў валынку, як памяняў яе на пальчаткі, а іх — на няшчасную дурацкую палку. І вось цяпер замест сарака гіней, каровы, валынкі і пальчатак у цябе не засталося нічога, апрача гэтай няшчаснай палкі, якую можна было выцягнуць з любой агароджы.
Тут птушка так зарагатала, што містэр Воцат ашалела шпурлянуў палку ў галаву папугаю, ды тая захрасла паміж галінамі дрэва. І ён вярнуўся да жонкі без грошай, без каровы, без валынкі, без пальчатак і нават без палкі. А жонка так яго адлупцавала, што ён потым ледзьве косткі пазбіраў.
Містэр Фокс
(Mr. Fox)
Лэдзі Мэры была маладая і прыгожая. У яе было два браты і безліч кавалераў. Але самым мужным і галантным сярод іх быў містэр Фокс, з якім яна пазнаёмілася, калі жыла ў бацькоўскім маёнтку. Ніхто нічога не ведаў пра містэра Фокса, аднак ён быў смелы і багаты, і сярод усіх сваіх прыхільнікаў лэдзі Мэры вылучала яго аднаго. Урэшце яны заручыліся і мусілі пажаніцца. Лэдзі Мэры спытала ў містэра Фокса, дзе яны будуць жыць, і той апісаў ёй свой замак, расказаў, дзе ён знаходзіцца, але, як ні дзіўна, не запрасіў да сябе ў госці ні яе, ні ейных братоў.
І вось аднойчы, напярэдадні вяселля, калі братоў не было дома, а містэр Фокс ад’ехаў на пару дзён па важных справах, лэдзі Мэры надумала наведаць замак містэра Фокса. Пасля доўгіх пошукаў яна ўрэшце трапіла туды: гэта быў прыгожы магутны замак, абнесены высокімі мурамі і глыбокім ровам. А калі яна падышла да брамы, то ўбачыла надпіс:
Ідзі смялей.
Брама была расчыненая, і яна ўвайшла ў двор, але там нікога не было. Тады яна падышла да дзвярэй і ўбачыла там наступны надпіс:
Ідзі смялей, глядзі пільней.
Яна ўвайшла ў дом, паднялася па шырокай лесвіцы і апынулася перад дзвярыма ў галерэю, дзе ўбачыла новы надпіс:
Ідзі смялей, глядзі пільней,
Але ад страху не шалей.
Лэдзі Мэры была адважнай дзяўчынай і адчыніла дзверы. І як вы думаеце, што яна ўбачыла? Там былі целы і шкілеты прыгожых маладых дзяўчат, перапэцканыя кроўю. Тады лэдзі Мэры падумала, што акурат час пакінуць гэтае жудаснае месца, зачыніла дзверы, прайшла праз галерэю і толькі паспела спусціцца па лесвіцы і апынуцца ў холе, як убачыла праз акно містэра Фокса, які цягнуў прыгожую маладую дзяўчыну ад брамы да дзвярэй. Лэдзі Мэры кінулася ўверх па лесвіцы і схавалася за бочкай — якраз у той момант, калі містэр Фокс увайшоў з няшчаснай дзяўчынай, якая, здавалася, была ўжо вельмі слабая. Ён быў зусім побач з лэдзі Мэры, але раптам заўважыў пярсцёнак з дыяментам, які ззяў на пальцы маладой ахвяры, і паспрабаваў зняць яго. Але той сядзеў моцна і ніяк не хацеў злазіць. Тады містэр Фокс вылаяўся, дастаў меч, замахнуўся і адсек дзяўчыне руку. Рука ўзляцела ўверх і ўпала на калені лэдзі Мэры, нібыта ў пакоі не было іншага месца куды падаць. Містэр Фокс пашукаў, куды падзелася рука, але не падумаў зазірнуць за бочку і пацягнуў маладую паненку далей, у Крывавы Пакой.
Пачуўшы, што ён ідзе праз галерэю, лэдзі Мэры выпаўзла за дзверы, выбегла з брамы і на злом галавы панеслася дадому.
А на наступны дзень мусіла быць вяселле лэдзі Мэры з містэрам Фоксам, і таму перад гэтым быў накрыты святочны стол. Містэр Фокс сеў насупраць лэдзі Мэры і паглядзеў на яе:
— Каханая, чаму вы такая бледная сёння?
— Я кепска спала ўначы, — адказала яна. — Мне сніўся кашмар.
— Кепскі сон — на добрае, — сказаў містэр Фокс. — Але раскажыце нам яго, я хачу, каб ваш чароўны голас запоўніў хвіліны, якія засталіся да шчаслівага моманту нашага шлюбу.
— Мне снілася, — пачала лэдзі Мэры, — што ўчора зранку я прыехала ў ваш палац, ён быў сярод лесу, акружаны высокімі мурамі і глыбокім ровам, а над брамай быў надпіс:
Ідзі смялей.
— Але гэта не так, не было яно так, — сказаў містэр Фокс.
— І калі я падышла да дзвярэй, там было напісана:
Ідзі смялей, глядзі пільней.
— Але гэта не так, не было яно так, — сказаў містэр Фокс.
— Тады я паднялася па лесвіцы, прайшла праз галерэю і ў канцы яе пабачыла дзверы, на якіх быў надпіс:
Ідзі смялей, глядзі пільней,
Але ад страху не шалей.
— Але гэта не так, не было яно так, — сказаў містэр Фокс.
— А тады… тады я адчыніла дзверы, і ў пакоі было шмат целаў і шкілетаў няшчасных мёртвых жанчын, перапэцканых кроўю.
— Але гэта не так, не было яно так. І дай Божа, каб тое не сталася так, — сказаў містэр Фокс.
— Потым мне снілася, што я кінулася ў галерэю, а калі спускалася па лесвіцы, то ўбачыла вас, містэр Фокс, як вы заходзіце ў дом і цягнеце за сабой няшчасную маладую паненку, багатую і прыгожую.
— Але гэта не так, не было яно так. І дай Божа, каб тое не сталася так, — сказаў містэр Фокс.
— Я пабегла долу, хуценька схавалася за бочкай, бо вы, містэр Фокс, увайшлі, цягнучы гэтую дзяўчыну за руку. І калі вы праходзілі міма мяне, містэр Фокс, я заўважыла, як вы спрабуеце зняць з пальца яе дыяментавы пярсцёнак, і калі ў вас не выйшла, містэр Фокс, мне прыснілася, што вы дасталі меч і адсеклі дзяўчыне руку, каб зняць яго.
— Але гэта не так, не было яно так. І дай Божа, каб тое не сталася так, — сказаў містэр Фокс і падняўся з месца, каб нешта яшчэ дадаць, але тут лэдзі Мэры закрычала:
— Але ўсё гэта так, і было яно так. Вось рука і пярсцёнак — злачынства знак, — узяла яна руку дзяўчыны з каленяў і працягнула містэру Фоксу.
