Перакладной прозы за мінулы год у нас выйшла столькі, што і літаратурныя крытыкі звярнулі ўвагу, і некаторыя арыгінальныя празаікі спалохаліся: а ці такія яны ўжо арыгінальныя, каб вытрымаць гэту канкурэнцыю.
Як і ў нядаўнім аглядзе перакладной паэзіі, атрымалася 18 пазіцый, прычым адно з месцаў дзеляць адразу 4 кніжкі, так што ўсяго – 21 пераклад. Толькі гэтым разам досыць грувастка было б змешваць у адно ўсе жанры і эпохі, так што рэйтынг падзелены на тры рубрыкі – для класікі, для сучаснай літаратуры і для дзіцячых аўтараў. (Кен Кізі трапіў да “сучаснікаў” – відаць, таму, што ўкладальнік чытаў “Палёт над гняздом зязюлі” і глядзеў фільм Формана, яшчэ калі аўтар быў жывы.)
І. Сусветная класіка:
1. Артур Конан Дойл. Знак чатырох. Аповесці. Пераклалі з ангельскай Кацярына Маціеўская і Ганна Янкута. Мн., выдавец А. М. Янушкевіч.
Лаўлю сябе на думцы, што чакаю кожнага беларускага перакладу сэра Артура Конана Дойла ніяк не менш, чым новых сезонаў ВВСшнага серыялу. І вось, пасля “Прыгодаў Шэрлака Холмса” і “Нататак пра Шэрлака Холмса”, летась з’явіўся трэці том, куды ўвайшлі дзве знакамітыя аповесці, “Эцюд у пунсовым” і “Знак чатырох”. Уласна кажучы, з гэтай кнігі можна было б і пачынаць, бо менавіта ў ёй вы прачытаеце пра першую сустрэчу Шэрлака са сваім блогерам… даруйце, летапісцам Джонам Ўотсанам, а таксама ўпершыню пазнаёміцеся са славутым дэдуктыўным метадам:
“– …Назіранне – мая другая натура. Вы, здаецца, здзівіліся, калі пры першай сустрэчы я адзначыў, што вы толькі з Афганістана.
– Дык вам, мабыць, нехта сказаў.
– А вось і не! Я ведаў, што вы толькі з Афганістана. Праз даўно выпрацаваную звычку думкі прамільгнулі ў мяне ў галаве так хутка, што я прыйшоў да высновы, не асэнсаваўшы прамежкавых крокаў, але вось яны, калі ласка. “З выгляду гэты джэнтльмен медык, але з армейскай выпраўкай – відавочна, ваенны доктар. Толькі прыехаў з тропікаў, бо твар цёмны, але гэта не ўласны колер яго скуры, бо запясці светлыя. Перанёс нягоды і хваробу, пра што сведчыць змарнелы твар. Паранены ў левую руку, бо рухі ёй абмежаваныя і ненатуральныя. Дзе ў тропіках ангельскі ваенны доктар мог зазнаць нягоды і атрымаць раненне рукі? Безумоўна, у Афганістане”. Усе гэтыя развагі занялі ў мяне якую секунду. Я і сказаў, што вы з Афганістана, чым вас, здаецца, уразіў.
– Пасля тлумачэння гэта выглядае даволі простым, – усміхнуўся я. – Вы нагадваеце мне Дзюпэна, героя Эдгара По. Але я не падазраваў, што такі чалавек можа існаваць у рэальнасці.
Шэрлак Холмс устаў, закурваючы люльку.
– Вы, без сумневу, думаеце, што зрабілі мне камплімент, параўнаўшы з Дзюпэнам. Дык вось, як на мяне, Дзюпэн – пасрэднасць” (пераклала Кацярына Маціеўская).
Імя першага літаратурнага дэтэктыва – Агюста Дзюпэна з “лагічных аповедаў” Эдгара По – дарэчнае тут не толькі таму, што аўтар, у спецыфічнай манеры, аддае належнае свайму папярэдніку, але яшчэ й таму, што менавіта з тома По “Маска Чырвонае Смерці” пачалася Бібліятэка часопіса “ПрайдзіСвет”, якую паспяхова папаўняюць не толькі кнігі пра Холмса, але й іншыя дэтэктыўныя апавяданні, містычныя й святочныя апавяданні (з “Калядным харалам” Чарлза Дыкенса на чале), том Лаўкрафта, што таксама трапіў у гэты рэйтынг. Ну, і чакаем “Сабакі Баскервіляў” ды іншай халмсіяны.
2. Кнут Гамсун. Голад. Збор твораў. Пераклалі з нарвежскай Лявон Баршчэўскі і Лідыя Ёхансэн. Мн., выдавец А. М. Янушкевіч.
Першы том у амбітнай кніжнай серыі нобелеўскіх лаўрэатаў па-беларуску “Noblesse Oblige”, якая чытачам на радасць пачала з’яўляцца ў выдавецтве Андрэя Янушкевіча. (Другая пазіцыя ў серыі – “Каханне падчас халеры” Маркеса ў перакладзе Карласа Шэрмана; неўзабаве мусяць з’явіцца Архан Памук і Рамэн Гары.) У зборнік знакамітага нарвежца ўвайшлі тры раманы, “Голад”, “Пан” і “Вікторыя”, плюс яго нобелеўская прамова. Вельмі сімпатычна глядзіцца па-беларуску тытульны раман, пераствораны Лявонам Баршчэўскім.
“Цяпер я быў такі галодны, што ў мяне кішкі пачыналі маршы граць, пры гэтым мне не даводзілася і спадзявацца, што сёння я здабуду хоць крыху якой ежы. І чым даўжэй я знаходзіўся ў гэтым стане, тым больш я адчуваў сябе вычарпаным і духоўна, і фізічна; усё гэта мацней і мацней схіляла мяне да не надта годных учынкаў. Я хлусіў не міргнуўшы вокам, я не выплаціў беднай жанчыне належнай сумы за кватэру, мне нават прыйшла ў галаву паскудная думка скрасці чужую коўдру – і ў мяне не было аніякага раскаяння, ані каліва сораму. Я пачаў раскладацца знутры, ува мне разрасталася нейкая чорная цвіль. А там, на нябёсах, сядзеў Госпад і не спускаў з мяне вачэй, ён сачыў, каб мая пагібель адбылася паводле ўсіх правілаў – павольна, паступова і няўхільна. Але ў пекле мітусіліся зласлівыя д’яблы: яны проста шалелі ад нецярплівасці, бо я так доўга не здзяйсняў смяротнага граху, за які Бог па справядлівасці зрынуў бы мяне ў пекла…”
Гамсунаўскага героя можна было б назваць гарадскім вар’ятам, каб не трапнасць дыягназаў, які ён дае мімаходам свайму грамадству і ўсяму беламу свету. (А можа, уласна для гэтага і існуюць гарадскія вар’яты?) Можна б назваць маладым геніем-мадэрністам, які не ўпісваецца ў занадта прагматычную для яго косную сістэму. Можна – проста няшчаснай істотай, даведзенай да адчаю голадам. Можна было б пахваліць Гамсуна за стылістычнае майстэрства і талент пераўвасаблення – трэба ж, так адчуць і выразіць словамі стан свайго героя! Каб не адно “але”, што аж кідаецца ў вочы пры канцы зборніка. Выказваючы падзяку шведскай каралеўскай акадэміі ў сваёй нобелеўскай прамове, пажылы пісьменнік робіць гэта амаль тымі ж словамі, што і яго колішні персанаж.
3. Готфрыд Аўгуст Бюргер, Рудольф Эрых Распэ. Прыгоды барона Мюнхгаўзэна. Пераклаў з нямецкай Ігар Крэбс. Мн., “Кнігазбор”.
Другая сур’ёзная перакладчыцкая праца Ігара Крэбса (першая – вершы Генрыха Гайнэ), вартая пахвалы. Сёй-той здзівіцца, убачыўшы на вокладцы імёны двух аўтараў. Памылкі няма, Распэ не пісаў нямецкага тэксту, і перакладчык аднаўляе справядлівасць. Хтосьці яшчэ мацней здзівіцца, убачыўшы “Мюнхгаўзэна” сярод дарослых перакладных кніг. Зноў ніякай памылкі, бо мы найчасцей чыталі толькі адаптацыю, а славуты барон апавядаў пра свае прыгоды далёка “не па-дзіцячы”, узяць хаця б такі фрагмент:
“Што вы скажаце, напрыклад, пра такі казус? Аднойчы ў польскім лесе ў мяне скончыўся порах, якраз калі згасла дзённае святло. Я вяртаўся дадому, і тут на мяне напаў неймаверна пачварны мядзведзь з разяўленай пашчай. Ён быў гатовы праглынуць мяне цалкам. Дарма я похапкам шнарыў па кішэнях у пошуках пораху і куль. Я не знайшоў нічога, апроч двух крэменяў, якія звычайна бяруць з сабой пра запас. З усяе моцы я шпурнуў адзін з іх у разяўленую пашчу пачвары, у самую глыб ягонай глоткі. Мядзведзю гэта прыйшлося не надта даспадобы, і таму ён выканаў “цераз левае плячо кругом марш”, так што я змог зрабіць другі кідок у заднюю браму. Усё атрымалася цудоўна і ўдала! Другі крэмень не толькі ўляцеў туды, але і сутыкнуўся з першым, выкрасіў агонь, ад чаго мядзведзь аглушальна выбухнуў”.
4. Говард Філіпс Лаўкрафт. Кліч Ктулху. Пераклалі з ангельскай Уладзіслава Гурыновіч, Павел Донаў і Алесь Кудраўцаў. Мн., выдавец А. М. Янушкевіч.
Калі б прыведзеную вышэй гісторыю ўзяўся апавядаць Г. Ф. Лаўкрафт, мы не пасмейваліся б так дабрадушна, як з “Мюнхгаўзэна”. Мы б доўга не маглі заснуць ад жаху, а заснуўшы – прачыналіся б у халодным поце. Мы не змаглі б выгнаць вусцішную гісторыю з памяці і, можа быць, урэшце стварылі б новы містычны культ разарванага-праз-задніцу-мядзведзя. Бо ўпершыню па-беларуску з’явілася кніга цёмнага лорда трымцення, вынаходніка неймавернага й рацыяналізатара ірацыянальнага, майстра прыгодаў з кепскім фіналам, які задоўга да Бёрджэса ведаў, што “horror-show” і “хорошо” вымаўляюцца аднолькава:
“З карціны на мяне глядзела ўвасабленне бязмежнага і безназоўнага блюзнерства – чырванавокая пачвара, якая трымала ў касцістых кіпцюрах тое, што было калісьці чалавекам, і грызла яго галаву, рыхтык як дзіця грызе лядзяш. Ва ўсёй яе паставе, неяк агідна прыгорбленай, адчувалася гатоўнасць у любы момант кінуць здабычу і рушыць на пошукі смачнейшага кавалачка. Але чорт вазьмі, нават не гэтая жудасная сцэна зрынула мяне ў вір панікі і жаху, не гэтая істота з сабачым тварам, завостранымі вушамі, чырвонымі вачыма, пляскатым носам і слінявай пашчай, не яе лускаватыя кіпцюры, брыдкая, быццам заплеснелая скура і ступні ног, падобныя да капытоў, – хаця аднаго гэтага было б дастаткова, каб давесці ўражлівага чалавека да вар’яцтва.
Тэхніка, Эліят, яго праклятая, бязбожная, нечуваная тэхніка! Яшчэ ніколі раней не бачыў я палотнаў, выява на якіх здавалася б нагэтулькі жывой. Пачвара была тут, яна глядзела на мяне і шчэрылася, шчэрылася і глядзела, і я ўсведамляў, што нават пры поўным ігнараванні ўсіх законаў прыроды чалавек не здольны так адлюстраваць выдуманы вобраз, не маючы натуршчыка, не пабачыўшы на свае вочы карціны пекла, угледзець якія просты смяротны можа толькі прадаўшы душу д’яблу” (“Натуршчык Пікмана”, пераклала Уладзіслава Гурыновіч).
Фота -- svaboda.org
Артыкул цалкам: http://budzma.by/news/vyniki-hoda-ad-andreya-khadanovicha-zamyezhnaya-proza.html