Удзень, гуляючы, Іўлеў прайшоў па выгане міма школы.
На ганку стаяла настаўніца і пільна глядзела на яго.
На ёй была сіняя на белай авечцы паддзёўка, падперазаная чырвоным пасам, і белая папаха.
Потым ён ляжаў у сваім кабінеце на тахце.
На дварэ, падчас яркага сонца і высокіх яскравых аблоках, гуляла замець.
У вокнах залі сонца горача грэла бліскучыя шыбы.
Халодна і сумна сінела толькі ў кабінеце – вокны яго выходзілі на поўнач.
Затое за вокнамі быў сад, асветлены сонцам усутыч.
І ён ляжаў, абапёршыся на сцёртую саф’янавую падушку, і глядзеў дымныя сумёты і на рэдкае пераблытанае сучча, што чырванавата чарнела супраць сонца на чыстым небе моцнага валошкавага колеру.
Па сумётах і зялёных елках, што тырчалі з сумётаў, густа несла залацістым пылам. І ён, гледзячы, напружана думаў:
– Дзе ж, аднак, з настаўніцай сустрэцца. Хіба паехаць да Вуколавай хаты.
І ў той самы час у садзе, у снежным пыле паказаўся вялікі чалавек, які ішоў па алеі па пояс у снезе: сівая барада развіваецца па ветры, на галаве, на доўгіх простых валасах, сцёртая аблавушка, на нагах валёнкі, на целе адна лядашчая ружовая кашуля.
– Ах, падумаў Іўлеў з радасцю, – напэўна, здарылася нешта жахлівае!
Гэта быў Вукол, збяднелы багатыр, які жыў у самотнай палявой хаце з п’яніцам сынам.
І Вукол стаяў у пярэдняй, плакаў і скардзіўся, што сын б’е яго, з размаху кланяўся пакаёўкам і прасіў гарбаткі – хоць каліва.
– Таму і палез па сумётах, па марозе, – казаў ён. – Што паробіш, прывык, а сын не дае, забіць пагражае...
І выдаць было, што яго самога кранае – а нашмат болей, чым пабоі грубасць сына, – тое, што ён калісьці кожны дзень піў гарбату і прызвычаіўся да яе.
Ён быў выглядаў страшна і ўбога, як мядзведзь, трымаў палку ў пасінелых руках.
– Дайце яму, – сказаў Іўлеў, і гарбаты, і цукру, і белага хлеба!
Вярнуўшыся ў поле, у сваю ледзяную хату, Вукол, карыстаючыся адсутнасцю сына, дастаў з-пад услона пазелянелы самавар, набіў яго ледзяшамі, што намерзлі ў кадцы, накалоў шчэпак, горача запаліў іх, акунуўшы спачатку ў канапляны алей... І хутка, пад дзіравай, праржавелай трубой, самавар буйна загуў, запалыхаў, і стары, усё падаграваючы яго, сеў піць.
Як раптам увайшоў сын.
Хата была ўся блакітная ад дыму.
Стары дапіваў дваццаты кубачак.
І сын так добра ўтнуў яго кіем у цемя, што ён імгненна аддаў богу душу.
Тады Іўлеў загадаў запрэгчы ў сані маладую, гарачую кабылу.
Быў ружовы марозны вечар, і ён апрануўся асабліва цёпла і ладна, выйшаў, сеў, і санкі панеслі яго па выгане да школы.
На ганак адразу ж выйшла настаўніца, што ўвесь дзень чакала яго.
– Мы неадменна павінны паглядзець Вукола! – гукнула яна.
На ёй была сіняя на белай авечцы паддзёўка, падперазаная чырвоным пасам, і белая папаха. Вочы ззялі вясёлай хітрасцю, твар ад папахі здаваўся яшчэ больш мілым і пяшчотным.
Яна смяялася, нахіляючы галаву да муфты, хутаючыся ад гострага ветру.
Кабыла ляцела як на крылах.
Ззаду, за стэпам, заходзіла сонца.
Снежнае поле, што рассцілалася наперадзе, зелянела.
І сустрэчны вецер, як агнём, пёк шчокі, бровы.
Іўлеў азірнуўся – ці не едзе хто ззаду. Поле было пустое і ўжо цямнела ў малінавым святле захаду сонца. І ён абняў настаўніцу, шукаючы вуснамі яе шчаку. Яна засмяялася і схапіла цуглі.
– Не, – крыкнула яна, – мы павінны спачатку заехаць.
І праз хвіліну яны апынуліся каля цёмнай хаты, што чарнела сярод снягоў.
Сагнуўшыся, увайшлі ў цёмныя сені, намацалі ў цемры клямку.
Хата, што адчынілася перад імі, была вялікая і старая, усё ў ёй было чорна, дзіка, груба.
Правіслую столь, бліскучую ад дыму, сажы, падтрымлівала агромністая пакосая печ.
Васковая свечка, прылепленая да стала, ледзь асвятляла гэты змрочны і страшны бярлог.
А за сталом, на ўслончыку, стаяла шырокая, дробная труна, пакрытая каленкорам, на каленкоры, пад бугарком, утвораным складзенымі на грудзях рукамі, ляжала чорная дошка.
– Не бойся! – з д’ябальскай радасцю шапнула настаўніца, моцна схапіўшы Іўлева за руку і ўся прыціснуўшыся да яго. – Едзем, едзем!
І палазы санак, як канькі, засвісталі па мёрзлым снезе. Яшчэ тлела далёка наперадзе змрочна-пурпуровае зарыва, а ззаду ўжо асвятляў поле толькі што ўзніклы светлы шкляны месяц.
Цяпер яны імчалі ў Грэнландыю.
1918
