П’еса ў шасці карцінах, у вершах
ДЗЕЙНЫЯ АСОБЫ:
АНЁЛ, сапраўдны, нямецкі, сумны.
АМУР, паляўнічы-прыгажун, mauvais sujet [1] – француз па духу, 18 гадоў.
ВЕНЕРА (яна ж МАЦІ ВЕРАНІКА), у 2-й карціне – старая вядзьмарка, у 4-й – велічная настаяцельніца, у 6-й – шаноўная зводніца.
АЎРОРА, нявіннае дзіця, дзве бялявыя касы.
УДАВА
СЛУЖАНКА
БАГАТАЯ НЯВЕСТА
МНІШКА сапраўдныя, як Бог казаў.
ВЯСЁЛАЯ ДЗЕЎКА
ГАНДЛЯРКА З ЯБЛЫКАМІ
ГАБРЭЙ
ГЕРЦАГІНЯ, прыгажуня, 20 гадоў.
МАЦІ БОЖАЯ, у зорным плашчы.
КАРЦІНА ПЕРШАЯ
КАЛОДЗЕЖ СВ. АНЁЛА
Германія XVI стагоддзя. Прырэйнскае мястэчка. Круглы пляцык. Пасярэдзіне калодзеж са статуяй св. Анёла. – Вечаровая зара. – Званы. – Да калодзежа падыходзіць трыццацігадовая Удава, з простых, у чорным, апускаецца на калені.
УДАВА
Божы анёле! Святы абаронца
Горада нашага!
Ужо год, як беднага мужа няма –
Пухам зямля гаротнаму!
А ў мяне шэсць душаў – і я сама!
Злітуйся над сіротамі!
Не магу галасіць па каханні –
Я ж не знатная пані!
Толькі знатнай за любым можна ў труну,
У капліцы біцца, як плачка.
Толькі знатнай за любым можна ў труну,
А мне толькі шыць, бо я швачка!
Ды каханне на могілкі зноў вядзе,
І не сесці пашыць сукенку.
А ці ведаеш, як у такой бядзе
Ужо трэцюю страціць кліентку?
Ледзь заплюшчу вочы – ўсё ён, усё ён –
І чым рукі заняць, не сцяміць мне!
Падаруй, анёле, душэўны сон,
Уратуй ад любоўнай памяці!
(Здымае з рукі два заручальныя пярсцёнкі).
Кіну два пярсцёнкі ў дар –
Мужаў і ўдавіцы.
Загаі любоўны жар
З чыстае крыніцы.
Каб пазбавіцца на золку
Гэтай цёмнай кары!
Апроч ніткі ды іголкі
Ні пра што не марыць!
(Кідае пярсцёнкі. Зачэрпвае каўшом вады. П’е. Жагнаецца. Сыходзіць).
Удаве на змену – шаснаццацігадовая Служанка, прыгожанькая, румяная, заплаканая, у сапраўднай Bauerntracht [2] таго стагоддзя.
СЛУЖАНКА
Мой лёс – патэльні ды нажы,
Вячэры ды сняданкі.
Святы анёле, памажы:
Я – бедная служанка!
Мне кожны ў доме – гаспадар,
Любая – гаспадыня.
Ды дзе схаваешся ад мар
Аб гаспадарскім сыне!
Каб толькі грубых рук не мець
І вопраткі служанцы!
Любоў – не сваха, толькі смерць
Нам выраўняе шанцы!
Але страшней за пекла мне,
Калі ў гаі спакусны
Блакітны строй яго мільгне,
Спакуслівыя вусны.
Ён мне пярсцёнак даў – сапфір –
Тайком ад графскіх дочак.
– Ты лепшая за ўсіх графінь,
Мой палявы званочак!
Святы анёле, патушы
Ў грудзях агонь нязгасны!
Хай назаўжды ў маёй душы
Памрэ паніч прыўкрасны!
(Кідае пярсцёнак. Зачэрпвае каўшом вады. П’е. Плача. Сыходзіць).
Ёй на змену – шыкоўна разадзетая, дзябелая, падобная да вялізарнай лялькі на колах – Багатая нявеста.
БАГАТАЯ НЯВЕСТА
Я – багатая нявеста:
Золата, лугі.
Цэлы свет мне ладзіць фэсты
З вернасцю слугі.
Голуб белы ў клетцы біўся,
Цвёў у ліпы – ліст.
Ах, на гора – палюбіўся
Мне жабрак-флейтыст.
Слёзы пырскаюць, бы з лейкі,
Толькі ўсё дарма.
Анічога, па-за флейтай,
За душой няма.
Колькі граць на ёй штодзённа
Стомленаму ўшчэнт,
Каб грашовенькі пярсцёнак
Для мяне – ў прэзент?
Сам бурмістр, таемны радца,
Сватаецца з год.
А я ведаю, вянчацца
З жабраком – не мёд.
Каб вадою вымыць чыста
Дурасць з галавы!
Можа, выцесніць флейтыста
Бургамістр сівы?
(Кідае пярсцёнак. Зачэрпвае каўшом вады. П’е. Жагнаецца – спадніца вакол як залаты вялізарны звон. – Сыходзіць).
Ён на змену – маладая – як васковая святая – Мнішка.
МНІШКА (апускаючыся на калені)
Не апусціш вачэй – віна:
Мне кахаць за-ба-ро-не-на!
Апускаю доўгія вейкі.
– Нібы стрэлы, – гаворыць нейкі.
Гэта Бог іх зрабіў такімі,
Каб я вочы хавала за імі!
І я вейкамі не хвалюся.
Я малюся, малюся, малюся,
Мой анёле… Ды сёння мне
Ў спавядальні ён кажа: “Што ты
Вечна змрочная, бы ў труне?
Бог не любіць такой журботы…
Ратаваць душу – гэта свята…
Не хавай сваіх вачанятаў!”
Мой анёле, вазьмі вянец –
Не паспела нічым запляміць…
Бо няма пярсцёнка ў мяне
Ад майго святара на памяць!
(Кідае вянок. Зачэрпвае каўшом вады. П’е. Сыходзіць).
Ёй на змену – загорнутая ў вялікую чорную хусціну – Вясёлая дзеўка. Размаляваная па бровы. Худая. Зграбная. Шляхетная.
ВЯСЁЛАЯ ДЗЕЎКА (цалуючы зямлю)
Святы анёле! Я твая раба.
Святы анёле, дні мае – гульба,
Мой грубы смех, мой голас рэжуць слых.
Але анёл – для ўсіх, вада – для ўсіх…
Бы кануў у ваду – не знала сну…
А толькі ночку з ім спала адну.
Святы анёле, ўсё даруй дачцэ:
Тры тузіны пярсцёнкаў у руцэ.
Бацькоў сваіх прадам, Хрыста прадам –
Але яго пярсцёнка не аддам!
А чорт з тваёй вадой – не змочыць губ!
Які з цябе анёл – каменны слуп!
(Шпурляе пярсцёнкі яму ў галаву – ад руху спадае хусціна – адкрываючы прыўкрасную з глыбокім дэкальтэ сукенку. Плюе ў калодзеж. Сыходзіць. Сыходзячы, спявае).
Ах, куды вясёлай дзеўцы
Ад слязы падзецца!
Як вадзе не ліцца,
Рэчцы не бруіцца!
Маляваць я не майстрыха,
Вусны ж маляваныя,
Бо прыродныя пакрыху
Вамі сцалаваныя!
Як я ў чэраве ў матулі
Ножкамі піхалася!
Прагла волі – падманулі,
Выйшла – закаха-а-алася!
(Апошнія словы за сцэнай).
Ёй на змену – Гандлярка з яблыкамі, цераз руку вялікі кош з яблыкамі, – сама як леташні чэрствы яблык.
ГАНДЛЯРКА З ЯБЛЫКАМІ
Яблыкі! Яблыкі!
Ру-мяныя яблыкі!
Быў у яблыні старой
Сын, румяны яблычак!
Як анёл. Акраса
Велічнага спасу.
Я яго валосікаў
Пасму ў студню кінула,
І з таго калодзежа
Гора п’ю няспынна я.
І ніяк не ўспомніць
У старэчым смутку
Ні вачэй, ні постаць –
Цёмны ці бялюткі…
У суседзяў справы.
Толькі я ў пакуце.
Чорны ці бялявы…
Хоць адзін бы кудзер…
Каб жа хоць у сне туманным –
Мой анёлак, зяблічак.
Каму яблычак румяны,
Каму яблычак!
(Уставаючы з калень, перакульвае ўвесь кош – часткова ў калодзеж, часткова на брукаванку пляца. Падбірае ацалелыя яблыкі ўсе да аднаго – плача – сыходзіць).
Пэўны час пляц пусты. Потым – здалёку – звонкі, лёгкі, шчаслівы крок. – Аўрора. Васямнаццаць гадоў. – Бялявыя валасы. Твар святлейшы за адзенне, вочы – за твар.
АЎРОРА
(высока закінуўшы галаву)
Прывітанне, мой анёл!
Гэта я.
Многа – ўніз – пярсцёнкаў?
Знізу – каўшоў?
Да цябе не па ваду,
Не з бядой,
Добрай ночы пажадаць
Я прыйшла.
(Ускоквае на край калодзежа – Анёл – вялізарны, яна – маленькая, становіцца на пальчыкі, абдымае Анёла за шыю рукамі, цалуе, куды дастае вуснамі).
Добрай ночы пажадаць
І сказаць:
Сёння ўвечары, як тыдзень таму,
Ад варот маіх пайшоў – з гарбузом! –
Васямнаццаты – па ліку – жаніх!
(Смяецца).
Зорка! – Пер’е да зямлі! – Відны пан!
Госць з Парыжу, да курфюрста. Ў слязах
На калена стаў адно. А я ў смех,
Гавару, што мой – вышэйшы жаніх!
(Адкінуўшыся назад – рукі ў Анёла на плячах – глядзіць на Анёла).
Ані руху, ані слова,
Маўчыш.
Адкажы, ці ты мне рады,
Жаніх?
Бо ўвесь горад затрубіў
– Тру-ту-ту! –
Што ў нябёсах я
Нявеста табе!
Ўвесь калодзеж асушу –
Не забыць!
А калі пярсцёнак кіну –
Ўсплыве!
Бо мой лёс – цябе кахаць
Аднаго,
Да апошніх дзён сусвету –
Кахаць!
(Хаваецца яму пад крыло. Потым, здымаючы з рукі пярсцёнак).
Вось на руку табе пярсцёнак,
Пярсцёнак срэбны, як сляза.
Калі пярсцёнак пачарнее –
Хутчэй ляці, бо я ў бядзе.
Ляці, пакуль не зломіш крылаў,
А зломіш – пехатой ідзі.
А знойдзеш мёртваю – то ведай:
Я вернаю табе была.
(Надзявае яму на руку пярсцёнак, цалуе руку).
Заслона.
[1] Ветрагон (фр.)
[2] Сялянскае адзенне (ням.)
