№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Саламея Пільштынова

Авантуры майго жыцця (Proceder podróży i życia mego awantur)

Раман

Пераклад з польскай Мікола Хаўстовіч

Раздзел першы


ПЕРШАЕ ПАДАРОЖЖА Ў СТАМБУЛ

У маладым веку маім выдалі мяне мае бацькі (Яўхім Русецкі) замуж з Літвы [1], ваяводства наваградскага, за лекара Якуба Галыгіра, з якім я гэтага ж года паехала ў Стамбул [2], і адразу прынятыя мы былі ў прыстойных людзей, бо ён быў надзвычай добры лекар медыцыны, і Пан Бог нас блаславіў, і да нас павярнулася Фартуна. Таго разу трапіўся нам адзін турак, вялікі багатыр, султанскі чаўш [3], які быў сляпы на абодва вокі і калека на абедзве рукі і абедзве нагі ўжо гадоў сем, і старгаваўся ён з маім мужам за пяцьсот леваў [4], каб той яго вылечыў. Адразу гэты турак-чаўш даў грошы майму мужу, а муж мой узяўся яго лячыць ды так добра і шчасліва вылечыў, што мог той сам чытаць і пісаць вачыма і рукамі сваімі і хадзіць нагамі, куды хацеў, нават без кійка. Пра гэта даведаўся імператар, султан Махмед [5], і шмат падарункаў атрымаў мой муж ад султана і стаў вельмі славутым лекарам у Стамбуле. Але той турак, аднак, яшчэ дэкокт [6] піў і лекі браў, бо яшчэ не скончылася – паводле звычаю – трохмесячнае лячэнне. Аднаго дня даў яму мой муж лекі вельмі добрыя і выпрабаваныя, але таго ж дня, як выпіў гэтыя лекі, памёр наш пацыент. Тады пачаліся нападкі і гвалт на майго мужа ад жонкі і дзяцей таго памерлага турка, што абавязкова хацелі загаду задушыць майго мужа. Яны паслалі супліку [7] візіру [8], а ў той час быў кепскі візір, Ісмаіл-паша, які туркаў і хрысціян душыў, як кот мышэй. I вось укінулі майго мужа ў вязніцу, каб пасля пакараць смерцю.

А я ў той час вельмі цяжка хварэла на пошасць і чары. Адну нагу мела ўсохлую і карацейшую за другую на паўлокця [9], і ўсё цела нясцерпна балела. Аднак у такім цяжкім становішчы загадала несці мяне ў сакеце [10] да вязніцы майго мужа і пыталася яго, што мне загадае чыніць. Ён даў мне параду, каб паслала супліку візіру, даводзячы бязвіннасць майго мужа, каб вызваліў яго з гэтае вязніцы. Так я і зрабіла. Казала напісаць турэцкую супліку і аддала яе візіру на Дыване [11] ў прысутнасці многіх людзей і атрымала адказ, каб прыйшла ў кінды [12], гэта значыць у час вячэрні, і забрала рэспонс [13]. Дык зноў казала занесці мяне ў час вячэрні і атрымала рэспонс праз лёкая візірскага, каб прыйшла ў палац візірскі ахшам-карсы, гэта значыць увечары. Я вельмі здзівілася, што гэта за патрэба, каб я ўвечары па рэспонс хадзіць мусіла, а ўсе людзі яго ўдзень атрымліваюць. I зноў казала занесці мяне да вязніцы майго мужа і апавядала яму, што чула. I так мне мой муж адказаў: лепей найжахлівейшаю смерцю памерці, чым каб я ў яго адсутнасць схілілася да неабдуманага жыцця і запляміла сваё чыстае сумленне. Прыйшла ноч, і я загадала несці сябе дахаты.

Пераначаваўшы, я назаўтра загадала насіць мяне сюды-туды да ўплывовых паноў турэцкіх і добрых маіх прыяцеляў, каб мяне памірылі з тымі дахвадзыямі [14], гэта значыць з жонкаю і дзецьмі таго памерлага чаўша. I ледзь-ледзь вялікімі стараннямі і дапамогаю Божаю ўладкавала я гэтую справу за пяць тысяч леваў, гэта значыць дзесяць кес [15], бо ў кожнай кесе пяцьсот леваў, а кожны леў – чатыры тынфы [16]. Узяла я паперу ў судзе, паводле звычаяў турэцкіх, і быў вызвалены мой муж з вязніцы, і меў вялікую павагу да мяне за мае старанні і выдаткі.

Пасля праз некалькі месяцаў маімі стараннямі і даследаваннямі, з якое гэта прычыны памёр той наш пацыент, і мы так шмат мусілі за яго плаціць, дазналася я, што тыя апошнія лекі, ад якіх чаўш памёр, зрабілі ў Стамбуле ў адной аптэцы, паводле рэцэпту майго мужа, і там быў пры гэтым адзін габрай, лекар Фансека [17], і ён з зайздрасці ўкінуў у ступку, дзе гатаваліся лекі, атруты, і такім чынам памёр той турак. I казала я мужу майму, каб даў позву аптэкару, навошта ён дазволіў габраю атруту дабаўляць да лекаў. А муж мой адказаў мне: «Дзякуй Пану Богу, што мяне не пазбавілі жыцця. Добра, што на грашах скончылася».

Дык я ўпотай ад мужа майго і ў адсутнасць ягоную загадала напісаць добрую супліку з тлумачэннем прычыны смерці чаўша і пра мае дзесяць кес, што нападнікам [18] дала, а гэта па прычыне атруты, дадзенае лекарам-габраем Фансекам і аптэкарам Ёганам. I вось, маючы гатовую супліку, я загадала несці мяне ў сакеце на Дыван, на візірскі суд. Ужо ранейшага візіра Ізмаіла пазбавілі пасады, ужо другі, ласкавейшы быў, Алі-паша, дык я дала яму маю супліку, і вусна мовіць мне была дадзена аўдыенцыя, чаго хачу. I распавядала, што я полька і прышлая ў іх краі, і шмат іншых слоў, якія неабходны ў гутарцы, і прасіла, каб аптэкар Еган і габрай Фансека былі зараз пастаўлены перад вачамі маімі на суд, але прасіла, каб ім не казалі прычыну, за што іх клічуць да візіра, а гэта таму, каб яны не прыгатавалі довадаў супраць мяне. I вось праз паўтары гадзіны яны стаялі на Дыване ў пашы-капысы [19], гэта значыць у судовай зале, і тут жа адзін турэцкі сенатар адразу пачаў лекара і аптэкара лаяць, а я таксама пачала на іх наракаць: “3а што вы такога прыстойнага чалавека, чаўша, са свету звялі вашаю атрутай і мяне пазбавілі 10 кес грошай і добрага імя мужа майго, бо па Стамбуле разышлося, што чаўш памёр ад Гальпіравых лекаў, і праз гэта людзі з агідаю ставяцца да яго”.

Тут страх вялікі таго лекара Фансеку ахапіў, і пры людзях ён абяцаў мне аддаць тыя дзесяць кес і міласцю Божаю прасіў мяне, каб ужо тую справу забыла, бо чым далей пра тое будзе напамін, дык не тое што набытак, а і жыццё пакладзеш за тую справу. I яны залагодзілі суд некалькімі тысячамі, і мне вярнулі мае грошы, гэта значыць дзесяць кес.

Але муж мой, яснавяльможны пан Гальпір, не ведаў пра гэтую прыгоду, бо не быў дома, а за шэсць гадзін дарогі ад Стамбула лячыў аднаго грэчаскага князя. Як даведаўся, што я гэтую справу распачала, дык уцёк той жа гадзінаю без вестак аж да Брусы [20], горада турэцкага, і мусіла я за ім пасылаць і запэўніць, каб нічога не баяўся. То ён прыехаў і быў вельмі пацешаны [21].

NB. Прыпамінаю сабе яшчэ некаторыя стамбульскія авантуры, бо ўся гэтая кніжка напісана толькі да ўвагі волі Божае і дзеля людское пацехі. Вышэй памянёны габрай, лекар Фансека, быў маім непрыяцелем і атруціў майго пацыента, чаўш-пашу, і я мусіла даць дзесяць кес нападнікам, а пасля з дапамогай візіра і ласкі Пана Бога адабрала я ад яго мае 10 кес грошай, таму той лекар Фансека не адмовіўся ад помсты і задумаў, якім чынам перашкодзіць майму шчасцю. I пайшоў ён да гэкім-пашы, гэта значыць да старэйшага імператарскага лекара, ад якога ўсе лекары залежаць і без ягонага дазволу аніводзін, нават найлепшы лекар, нікога лячыць не можа, пакуль ад гэкім-пашы тэстымоніума не возьме, гэта значыць дазволу. I вось на мяне лекар Фансека нагаварыў, што я нічога не ўмею ў лекарстве, а да таго ж і белагаловая, і каб мне пагрозамі забараніў, абы я не адважылася больш лячыць, хіба што толькі кабет, хворых на вочы, бо гэтыя хваробы я ўжо някепска ўмела лячыць, таму што мой муж яго мосць пан Гальпір быў надзвычай добры акуліст і навучыў мяне, і я ад іншага акуліста, турка з Бабілона, узяла асобныя патрэбныя веды.

Дык гэкім-паша запрасіў да сябе майго мужа і сурова загадаў яму, каб не дазваляў мне лячыць у Стамбуле нікога з мужчын, толькі белагаловых і то хворых на вочы. I я мусіла задавальняцца тым, што мне дазволілі. Але я мела адну пацыентку, жонку кавяра [22], якая некалькі гадоў не бачыла, і я яе з ласкі Пана Бога вылечыла. Пасля лячэння яна заплаціла, а тут, у Стамбуле, ёсць такі звычай, што адзін дзеля другога прыяцеля робіць зяфет, гэта значыць банкет, паводле патрэб і магчымасцей кожнага, і гэта, калі адбываецца летам, дык у італьянскім садзе. Дык пацыентка мая, жонка гандляра каваю, наняла дзве каляскі, села ў адну, узяла мяне і сваю дачку, выдадзеную замуж, і сына свайго, маладога прыгожага хлопца імем Фейзула. Ён меў дыяментавы гадзіннік, і аздоблены дыяментамі нож, і пярсцёнак, і футра сабалінае на сабе. У другой калясцы былі дзве яе нявольніцы і яе малыя дзеці, і ўзялі мы з сабою шмат добрых страў і цукровых сіропаў для піцця вады. А я загадала свайму лёкаю, каб дзеля мяне ўзяў дзве маленькія пляшачкі віна, і каб схаваў іх у калясцы, і каб мая кадыня не бачыла. Мы былі ў садзе, а каляскі стаялі ля саду. Я пасля частавання выйшла нібыта па нешта і сказала майму лёкаю: «Дай мне адну пляшачку віна». I я выпіла яе, а другая поўная засталася.

Але ў Стамбуле існуе забарона піць і прадаваць віно, і таму частая і строгая варта ходзіць. I наткнулася варта на наш поезд, і знайшлі яны пляшку віна, а другую выпітую (але з вінным пахам), і пыталіся, хто гэта піў. Фурман сказаў: «Не ведаю». Пыталася варта, што гэта за белагаловыя з мужчынамі. Фурман сказаў: «Гэта яны нанялі ў мяне каляскі». Варта таго не ведае, што то маці з сынам і дачкою і я, іх лекарка, толькі кепскае пра нас думалі, мяркуючы, што той сын Фейзула — кепскі чалавек і мы, белагаловыя, людзі распусныя і дурных паводзінаў. Дык без цырымоніі пачалі яны яго, небараку, тармасіць на вачах у маці і адабралі гадзіннік, нож, сабалінае футра, а яго сопамі [23] ўзяліся біць, і ён пад вартаю пад арышт за тую правіну пайшоў. Гэты Фейзула быў пакаёвым пахолкам у стамбульскага янычар-агі Сарыкчы-пашы, гэта значыць, што ён клапоціцца пра турбаны янычар-агі [24]. А мяне выратаваў Бог ласкаю сваёю і строй мой польскі, бо я растлумачыла, што я хрысціянка і не турэцкая падданая, па прафесіі я лекарка, дык мяне ўсё-такі не забралі, а без перашкод адпусцілі. А вось тая мая пацыентка, а Фейзулы маці, вельмі горка пачала па сыну плакаць, турбавацца, і страшна ёй было дадому ехаць, бо яе муж, а Фейзулы бацька, колькі разоў забараняў: «Не бяры з сабою Фейзулу, бо ён ужо вялікі хлопец, небяспечна і непрыгожа з белагаловымі ў сад ездзіць». Таксама мой муж дома сурова забараніў мне з турчанкамі ў сад ехаць і віно браць, а калі частавацца, дык у турэцкай хаце, але не ў садзе. Таксама маці Фейзулы самлела ад страты і знявагі сына, бо турчанцы пайсці за сынам-жлуктаю вялікі сорам для маці, хоць наш Фейзула не тое што не піў, але і не бачыў ніколі віна. Інакш быць не можа: наканаваў лёс мне ратаваць яго з гэтае прыгоды.

Бяру я Пана Бога на дапамогу і адсылаю маці з дачкою, з нявольніцамі ў адной калясцы да яе дому, а сама сядаю ў другую каляску і еду на дапамогу Фейзуле, каб яго і ягоныя рэчы вывіндыкаваць [25]. I вось пад'ехала да брамы той вязніцы, дзе Фейзула пад арыштам быў, і прыйшла да чаўша-пашы (гэта аd іnstar [26] у нас у Польшчы капітан), што на гадвахце [27] быў, і прасіла яго вызваліць Фейзулу, і распавядала пра яго невінаватасць [28], што ён у садзе не быў з чужымі белагаловымі, а з роднаю маці, і сястрою, і з нявольніцамі сваёй маці, я ж хрысціянка, полька. Можна мне і з белагаловымі, і з мужчынамі гаварыць, бо і тут цяпер з васпанам размаўляю. Адказаў мне чаўш: «Гэта вельмі добра, пані лекарка, але ж добра ведаеце, што султан забараніў нават дома піць хрысціянам віно, а што тут бачу? У садзе з туркамі і турчанкамі п'юць віно! Гэта значная правіннасць, і апраўдання таму няма, а варта мая справядлівая, бо гэта не напад, а праўда, што віно знойдзена ў карэце пані лекаркі».

I тут я страшна сумелася. Баялася, каб ён не абвінаваціў мяне разам з Фейзулой, і прасіла Пана Бога, каб мне параіў, што трэба чыніць і казаць. I так яму сказала: «Пане міласцівы, я полька, дасканала не ведаю загадаў найяснейшага яго мосці султана, бо каб ведала, што забаронена хрысціянам віно піць, ахвотна б ад гэтага ўтрымлівалася. Я ўсё-такі чалавек, маю розум, не адважылася б у сваю карэту браць віно. Але ж падданыя султана, тутэйшыя стамбульскія абывацелі ведаюць добра, парадак знаюць. Трэба тады знаць: хтосьці меў у кішэні віно ў пляшках і як убачыў варту, пабаяўся, каб яго віна не знайшлі, дык, ідучы ля мае карэты, укінуў пляшкі з віном, а сам уцёк. Варта знайшла віно ў маёй карэце, думаючы, што піла альбо маці, альбо сястра, альбо сам Фейзула, альбо я. Не вер гэтаму, мілы пане». I вось з ласкі Пана Бога паверыў мне чаўш і падарыў мне тыя дзве пляшкі захоўваць эсэнсію, а Фейзулу адразу вызвалілі з-пад арышту і ўсе рэчы аддалі яму, што ў яго былі забралі, і пайшоў ён у спакоі да свае маці.

Мяне ж чаўш-паша просіць, каб наведала аднаго пацыента, ягонага зяця. Дык па просьбе чаўш-пашы пайшла я наведаць хворага ягонага зяця, бо ўсё гэта было ў палацы самога янычар-агі. Бачу яго змарнелага, учарнелага, кідаўся ён з кута ў кут ад болю. Пытаюся, што здарылася. Кажуць: «Ужо дзён пяць мачыцца, salvo honore [29], не ходзіць». Не гледзячы на гэта, узялася я лекаваць яго, каб хутчэй дахаты паехаць, а таксама з тае прычыны, што ў лекарстве яшчэ добра не разумела. I думала, што гэта дробязь. I так сказала: «Пашлі, вяльможны пан, са мною, да рабыні твае, чалавека, я дам добрыя і дзейсныя лекі». I развіталася з чаўшам і зяцем ягоным хворым, і села ў каляску, і еду дадому, а чаўшаў лёкай за мною ідзе па лекі для хворага зяця. Тут жа ля палаца сустракаюся я з мужам маім яго мосцю панам Гальпірам, які, лічачы, што я арыштаваная альбо ў тарпасе [30], паспяшаўся мне на дапамогу. Ён з крыкам кідаецца да мяне. Я яго супакойваю: «Сэрцам каханы мужу, не хвалюйся, няма тут нічога кепскага, а нам шкоднага. Дома распавяду пра гэтую прыгоду». Тады мой муж пайшоў да сваіх пацыентаў, а я з лёкаем чаўша паехала дахаты.

Прыехаўшы дахаты, думаю, што за лекі таму пацыенту, чаўшаваму зяцю, даць. Мяркую сабе: «Параюся пасля з мужам маім», а тым часам адчыніла шафу і паглядзела на слоікі з сіропамі і знайшла адзін слоік не абвязаны, без подпісу. Лічачы, што гэта siropus violarum [31], наліла ў слоік і так сказала лёкаю: «Як хутчэй ідзі, і адразу няхай ён адну лыжачку лекаў вып'е з каваю, у час вячэрні – другую, кладучыся спаць, возьме няхай трэцюю лыжачку, а заўтра раніцаю няхай ягамосць па мяне прышле». Дык той лёкай узяў сіроп і пайшоў у палац свайго пана, і вось гэты сіроп на тры часткі падзялілі і далі выпіць хвораму паводле маёй парады. Тут вяртаецца мой муж. Я апавядаю прыгоды сённяшняга дня з Фейзулою і з яго вызваленнем па маёй просьбе, пры тым паведаміла пра таго новага пацыента, што так цяжка хварэе ў палацы янычар-агі, зяця чаўша Орта. Як мой муж пачуў, што я дала сіроп таму хвораму, дык моцна здзівіўся і вельмі наракаў на мяне, кажучы: «О, неразумная белагаловая! А не ведаеш пра тое, што табе назаўсёды забараніў гэкім-паша лекаваць мужчын, а пагатоў такога хворага, у якога і кроплі няма жыцця? Сам гэкім-паша, гэта значыць галоўны султанскі лекар, лячыў яго і шмат іншых слаўных стамбульскіх лекараў. Давалі яму размаітыя добрыя медыкаменты, а не дапамагло. I я сам там у яго быў, і не захацеў нічога даваць яму, баючыся скуткаў, бо гэты чалавек сваю хваробу не зможа адолець. А цяпер гэты чалавек памрэ ад свае ўласнае хваробы, а наш непрыяцель, лекар Фансека, пойдзе да гэкім-пашы і скажа, што яе мосць пані Гальпірова, лекарка, якой вашамосць забараніў лячыць мужчын, цяпер de novo [32] загубіла прыстойнага чалавека сваімі недасканалымі лекамі».

Я вельмі шкадавала, што такое ўчыніла, бо не ведала, што галоўны лекар сам яго лячыў. А, урэшце, што мела чыніць? 3 плачам звярнулася да апекі ў Святое Тройцы Адзінага Бога. Журботная, не вячэраўшы, пайшла спаць. Меркавала: «Дасць Бог, заўтра раніцаю ўцяку куды-небудзь і схаваюся ад гарачае рукі, пасля, Пан Бог добры, неяк перажыву і гэтае няшчасце». 3 тым і заснула. А тут ужо і дзень, а тут ужо і каляска ля брамы ад яго мосці пана чаўша Орта, каб прыехала лячыць ягонага зяця. Ах, мой Божа, як я спалохалася! Думала, што яны мяне толькі звесці хочуць, а пасля пакараюць. Воляй-няволяй мусіла паехаць, бо іх трое па мяне прыехала; пасля спыніліся мы ля палаца стамбульскага янычар-агі. Выйшла я з каляскі, іду ў пакой да хворага і азіраюся: дзе катафалк, дзе труна, але мяне цудоўна прынялі і прывялі ў пакой, дзе быў хворы. Ажно мяне ён вітае і запрашае сесці і так мовіць: «Я ўчора цябе ад болю і слабасці не пазнаў, думаў, што гэта мужчына-лекар (я была ў каўпаку), але цяпер бачу, што ты белагаловая». I так мне сказаў: «Пасля першага прыёму тых лекаў надзвычай вялікая рэзь была, пасля другога разу і трэцяга вялікі камень выпаў і крывавай мачы потым шмат выйшла, я ўжо крыху ачуняў, прашу і далей лячыць мяне».

Я тут у душы дзякую Пану Богу за ягоную ласку і міласэрнасць да мяне і так кажу: «Вашамосць, з дапамогаю Пана Бога магу пана вылечыць, толькі мне не дазволена, бо маю суровую забарону ад яго мосці пана гэкім-пашы, каб нікога не лячыла, і прашу мець усё гэта ў сакрэце, каб гэкім-паша не даведаўся». Дык той чаўш Орта адказаў: «А хто каму забароніць лячыць? Не бойся, пані лекарка, хоць бы зяць мой, барані Божа, і памёр». Пад прысягаю сваёй веры абяцаў мне ніколі не наракаць, нават не казаць нікому, што я лячыла яго.

Сэрца Бог мне даў мужнае, а не палахлівае. Я абяцала і далей лячыць яго, не зважаючы на мужа, толькі, аднак, пакрыёма ад мужа давала далей balsam kopaiba [33], ванны і пластыр. I вось я таго пацыента шчасліва і добра вылечыла. Я лічу так, што да мяне яго розныя добрыя лекары лячылі, але Пан Бог не аб'явіў гадзіну, калі ён ачуняе, а я на гатовае лекі свае, хоць і кепскія, дала, і тады прыйшоў час, і Бог дапамог праз мяне. Тут зазірнула ў слоік, з якога давала siropus violarum, а быў слоік неабвязаны, аж там шмат нападала жукоў ці хрушчоў з вельмі вялікімі рагамі, і ці магло б гэта дапамагчы? Усё гэта я волі Найвышэйшага Бога прыпісваю.

Пасля лекаў аднаго дня прысылаюць па мяне, і я паехала ў палац янычар-агі. I прасілі прабачэння, што яны – людзі не багатыя, толькі лёкаі, бо мой пацыент быў каптан-абазы, гэта значыць шатны [34], і даў мне за лекі 40 чырвоных злотых і прыгожую хустку, і так мне казаў, што мяне ў пана янычар-агі моцна хвалілі і добра рэкамендавалі. I тут жа мяне адвялі да самога янычар-агі, які мяне добра прыняў паводле звычаю: кава, тытунь да люлькі, ружовая гарэлка, каб крапліць і lignum aloes [35], каб кадзіць, і бясконца ён мне дзякаваў за свайго шатнага, і падараваў мне цыбук [36] срэбраны за 25 леваў і срэбраны паднос, а на ім дванаццаць срэбраных зарфаў, гэта значыць кілішкаў, і дванаццаць філіжанак выдатных з парцаляны, і даў мне свайго прыстойнага лёкая і ліст да галоўнага лекара, надзвычай хвалячы мяне і просячы за мяне, каб даў мне тэсцір, гэта значыць патэнт, каб мне можна было паўсюль у Стамбуле і мужчын лячыць, і засведчыў гэты светлы яго мосць пан янычар-ага, што я ягоная прыдворная лекарка. I так я паехала з прыдворным янычар-агі да гэкім-пашы, і той аддаў ліст султанскаму лекару і хваліў мяне перад ім. I вось яго мосць пан гэкім-паша (быў то стары, але прыгожы француз, які з нейкае прычыны стаў туркам, і цяпер ён галоўны султанскі лекар) мне так мовіў: «Бачу, што ты маладая белагаловая, а лекарскай навуцы і мужчыну трэба доўга вучыцца. А калі ж ты так дасканала лекаваць навучылася?» Сказала праўду: «3 дапамогаю Пана Бога і за тое толькі бяруся, што ўмею». Ён мне: «А што найлепш умееш?» Адказваю: «3 дапамогаю Пана Бога, хоць бы хто і дваццаць гадоў не бачыў, дык і яго вылечу». Сказаў стары лекар: «Вельмі добра. Ёсць тут у маім доме старая белагаловая, мамка майго сына, сляпая ўжо сем гадоў. Калі яе вылечыш, дык ужо паверу табе і сам буду цябе рэкамендаваць найвышэйшым стамбульскім панам». I вось ён завёў мяне ў той пакой, дзе была сляпая белагаловая, і ўзялася я яе лячыць, і мне Пан Бог дапамог, і я вылечыла яе дасканала і добра за сорак дзён.

Пасля я засталася лекаркаю ў доме гэкім-пашы. А там быў адзін турак, імам, гэта значыць султанскі капелан, і быў ён вельмі прыгожы чалавек, малады, разумны, вучоны, багаты, меў надзвычай прыемны голас і заўсёды мусіў быць ля султана, бо яго султан вельмі шанаваў. Але Пан Бог пакараў яго, пачалі гнайнікі псаваць твар таму імаму, дык ён ужо не мог быць ля султана, толькі ў сваім пакоі. I вось даў мне на лекі гэкім-паша таго султанскага імама. I я з дапамогаю Пана Бога і з парадамі майго мужа ўзяла яго пад свой нагляд [37] і шчасліва вылечыла, і пасля гэтага стаў яшчэ больш паважаць мяне гэкім-паша, апрача таго, туркі неахвотна да сваіх жонак і да сваіх дачок пускаюць лекараў-мужчын, дык мяне ён пасылаў заўсёды да вялікіх турчанак, паняў тутэйшых. Пасля сказаў мне: «Гэта і для мяне нязручна, і для васпані, што далёка ад нас жывеш». I загадаў гэкім-паша пашукаць мне жытло і аптэку непадалёк ад свайго палаца. А найбліжэйшаю і найпрыстойнейшаю была аптэка і кватэра лекара габрая Фансекі, што быў маім даўнім вялікім непрыяцелем. Гэты дом і аптэку нядаўна купіў Фансека за дзесяць кес. Дык вось гэкім-паша адаслаў яму дзесяць кес, а аптэку і дом загадаў за тры дні вызваліць, бо лёкаі загад мелі такі: калі самахоць не выберацца, дык павінны яны ўсе бутлі і слоікі паразбіваць. Такім чынам той лекар выбраўся, а я з дапамогаю Пана Бога ў дом і аптэку пераехала і амаль што цэлую аптэку мела з ласкі гэкім-пашы, бо ён меў султанскую аптэку і мог даць усё, што каму хацеў. А лекар Фансека мне яму капаў, а сам, небарака, у яе ўваліўся, бо гэта было незвычайна для людзей, што тут у Стамбуле белагаловым не дазваляецца за парог ступіць, а мне можна было ў аптэцы сядзець сярод такога вялікага людскога шуму, ды яшчэ ў доме ў лекара Фансекі. Ледзь габрай не ашалеў.

 

МАЯ ДРУГАЯ АВАНТУРА Ў СТАМБУЛЕ

 

Я таму карысталася поспехам у людзей, што па-чалавечы абыходзілася з імі, і вельмі імкнулася, каб дасканала сваё рамяство ведаць, і пачало шмат людзей лячыцца ў мяне. Я ў той час жыла ў Батачы [38] непадалёку ад Фенеру [39], і там жа побач жылі два лекары-габраі, адзін зваўся Самсон, а другі – Эбеулу; яны зайздросцілі майму шчасцю, бо я шмат пацыентаў мела.

Штодзённа пад'язджала да мяне шмат турэцкіх калясак, пунсовым ды іншых колераў сукном знадворку абцягнутых, а ў той час была я вельмі маладая, семнаццаці гадоў, ды мела залатыя манеле [40] на руках за сто чырвоных злотых, на шыі на шнурках трыста чырвоных злотых, на галаве каштоўнасці, дыяментавыя пярсцёнкі, дыяментавыя кульцы [41] ды іншае з ласкі Пана Бога – вопратку надзвычай багатую.

Але Стамбул горад надзвычай пышны і вялікі, і ёсць там розныя людзі, дык вось задумалі два туркі, янычары [42], апрануцца як белагаловыя, і ёсць тут у Стамбуле звычай, што белагаловыя завязваюць твар хусткамі, толькі вочы відаць; нанялі яны каляску турэцкую і прыехалі да мяне, просячы да сябе і кажучы, што маці іх цяжарная і хворая вельмі, каб я паехала ў дом іхні і дала ёй якія лекі. «Тут недалёка, – казалі, – у Эгіпе [43]» – і давалі мне тры чырвоныя злотыя за дарогу.

Але Пан Бог не хацеў маёй смерці. Я тлумачыла ім, што ўжо дзве гадзіны, як прыехала па мяне каляска ад беднае кадыні [44], якая мае хворыя вочы, і я мушу туды ехаць. I не змаглі яны ўпрасіць мяне да свае кампаніі. А суседка-лекарка, жонка Эбеулы, адазвалася, лямантуючы, што яна адмысловая лекарка, а на мяне крычала, што я не ўмею нічога. Я тыя словы апрахандавала [45], села ў каляску і паехала лячыць сваю бедную кадыню, а тая габрайка-лекарка паехала з двума янычарамі, узяўшы тры чырвоныя злотыя за дарогу, і выстраілася пышна, бо тут звычай, што і старыя, і маладыя вельмі багата ў золаце і ў каштоўнасцях заўсёды ходзяць.

Дык вось завезлі яны тую лекарку ў свой дом і там зарэзалі, а ўсе ейныя рэчы, што ў яе былі, на пяцьсот чырвоных злотых забралі, а труп у кучы конскага гною на сваім падворку закапалі. Але гэтая габрайка-лекарка мела сына-турка, які служыў у султанскім двары.

Ён паслаў супліку, каб яму можна было паўсюль у Стамбуле шукаць сваю маці. I атрымаў ферман [46], гэта значыць ардынанс, і як узяўся старанна і шчыра шукаць, дык знайшоў сваю маці ў кучы гною і яшчэ турэцкае дзіця двухгадовае, што мела шапачку, па-турэцку – фэз, а на ёй дзвесце чырвоных злотых.

За гэты фэз замардавалі дзіця. I знайшлі ў тым гноі хлопца-падлетка пятнаццацігадовага, які прадаваў тульбэнты, гэта значыць шалікі і хусткі, для белагаловых, і меў ён багата такіх хустак, а яны каштавалі пяцьсот леваў. За гэты тавар і замардавалі хлопца-грэка.

I напаткаў іх прысуд: разбойнікаў пакараць смерцю, а іхні двор раскідаць. А мяне Пан Езус выратаваў.


Тэкст цалкам чытайце па спасылках ніжэй.

Пераклад з польскай – Мікола Хаўстовіч © 2013

Чытайце таксама

Эльфрыдэ Елінэк

Эльфрыдэ Елінэк

Аўстрыйская пісьменніца, паэтка, эсэістка, драматург, літаратурны крытык. Лаўрэатка Нобелеўскай прэміі па літаратуры (2004).

Фрэнк Баўм

Фрэнк Баўм

Амерыканскі празаік, драматург, актор. Знакаміты творам "Чараўнік краіны Оз"

Альфрэд Дзёблін

Альфрэд Дзёблін

Нямецкі пісьменнік-мадэрніст, знакавая постаць экспрэсіянізму 10-20- х гадоў мінулага стагоддзя.

Курт Вoнэгут

Курт Вoнэгут

Амерыканскі пісьменнік, сатырык, мастак, пісаў і ў рэчышчы навуковай фантастыкі

10478