Ліст Джорджа Оруэла, напісаны за тры гады да стварэння і за пяць — да выдання рамана “1984”, тлумачыць, чаму пісьменнік узяўся за напісанне гэтага твора.
Ноэлу Ўілмэту
18 траўня 1944
Шаноўны містэр Ўілмэт!
Вялікі дзякуй за ліст. Вы пытаецеся, ці сапраўды таталітарызм, культ асобы і да т.п. на ўздыме, і даводзіце, што ў нас і ў ЗША гэта відавочна не так.
Я ж баюся, што такія з’явы ў свеце пашыраюцца. Гітлер, без сумненняў, хутка знікне, але толькі за кошт узмацнення Сталіна, ангельска-амерыканскіх мільянераў і ўсіх магчымых фюрэрчыкаў кшталту дэ Голя. Паўсюдныя нацыяналістычныя рухі, нават тыя, што паўсталі як супраціў нямецкаму панаванню, набываюць недэмакратычныя формы, аб’ядноўваюцца вакол пэўнага суперчалавека-фюрэра (Гітлера, Сталіна, Салазара, Франка, Гандзі, дэ Валеры ці падобных да іх) і прымаюць на ўзбраенне тэорыю, паводле якой мэта апраўдвае сродкі. Паўсюдна свет зрушваецца ў бок цэнтралізаваных эканомік, што ў эканамічным сэнсе могуць і запрацаваць, аднак арганізаваныя яны недэмакратычна і ствараюць падмуркі каставай сістэмы. Разам з гэтым паўстае небяспека эмацыйнага нацыяналізму і тэндэнцыі да адмаўлення аб’ектыўнай ісціны, бо ўсе факты павінныя адпавядаць прамовам і прадказанням пэўнага беспахібнага фюрэра. Гісторыя ў пэўным сэнсе ўжо перастала існаваць, бо ўніверсальна прынятай гісторыі нашага часу, напрыклад, няма, а дакладныя навукі апынуцца пад пагрозай, як толькі чалавецтва праз вайсковыя патрэбы перастане трымаць марку. Гітлер можа сказаць, што вайну распачалі габрэі, і калі ён перажыве вайну, гэта стане афіцыйнай гісторыяй. Ён не можа сказаць “двойчы два — пяць”, бо дзеля патрэбаў, скажам, балістыкі гэта павінна складаць чатыры. Аднак калі будзе створаны свет кшталту таго, якога я асцерагаюся, свет з двума-трыма супердзяржавамі, няздольнымі заваяваць адна адну, двойчы два можа ператварыцца ў пяць, калі фюрэр так скажа. А паводле маіх назіранняў, мы пакуль што рухаемся акурат у гэтым кірунку, хоць, пэўна, гэты працэс абарачальны.
Што да адноснай устойлівасці Брытаніі і ЗША, то што б ні казалі пафіцысты і іншыя, мы пакуль не захопленыя таталітарызмам, і гэта абнадзейвае. Я глыбока веру, як ужо тлумачыў у сваёй кнізе “Леў і Аднарог”, у ангельскую нацыю і яе здольнасць да цэнтралізацыі ўласнай эканомікі без руйнавання свабодаў. Аднак трэба памятаць, што Брытанія і ЗША, па сутнасці, яшчэ не выпрабаваныя, яны не зазналі ні паразаў, ні цяжкіх пакутаў, і некалькі трывожных сімптомаў могуць быць супрацьпастаўленыя добрым. Пачаць трэба з агульнай абыякавасці да заняпаду дэмакратыі. Ці ўсведамляеце вы, напрыклад, што ніхто ў Англіі, маладзейшы за 26 гадоў, не мае права голасу, і што дагэтуль, як можна бачыць, ніхто з гэтай вялікай колькасці людзей і ў галаву нічога не бярэ? Па-другое, вядома, што інтэлектуалы больш таталітарныя ў поглядах, чым звычайныя людзі. Агулам ангельская інтэлігенцыя супрацьстаяла Гітлеру, аднак за кошт падтрымкі Сталіна. Большасць з іх падрыхтаваная для дыктатарскіх метадаў, сакрэтнай паліцыі, сістэматычнай фальсіфікацыі гісторыі і да т.п., пакуль яны адчуваюць, што гэта на “нашую” карысць. Той факт, што ў Англіі няма фашысцкага руху, насамрэч азначае, што моладзь цяпер шукае свайго фюрэра недзе яшчэ. Ніхто не можа быць упэўнены, што гэта не зменіцца, і ніхто не можа быць упэўнены, што праз дзесяць гадоў звычайныя людзі не пачнуць разважаць так, як цяпер інтэлектуалы. Спадзяюся, што не пачнуць, я нават веру, што не пачнуць, але калі так — гэта будзе за кошт барацьбы. Калі нехта проста абвесціць, што ўсё да лепшага і не згадае пра злавесныя сімптомы, ён проста наблізіць такім чынам таталітарызм.
Вы пытаецеся, чаму я падтрымліваю вайну, калі свет, на маю думку, коціцца ў фашызм. Гэта выбар паміж двума ліхамі; я схіляюся да таго, што ці не любая вайна — зло. Я дастаткова ведаю пра брытанскі імперыялізм, каб яго не любіць, але я буду падтрымліваць яго супраць нацызму або японскага імперыялізму, бо гэта меншае ліха. Таксама я падтрымаю СССР супраць Германіі, бо думаю, што СССР не зможа цалкам пазбегнуць свайго мінулага і вернецца да пачатковых ідэалаў рэвалюцыі, каб стаць больш пазітыўным феноменам, чым нацысцкая Германія. Я мяркую, і я так лічыў ад пачатку вайны, у 1936 ці каля таго, што наш выпадак лепшы, але мы павінныя старацца рабіць яго яшчэ лепшым, дзеля чаго патрэбная пастаянная крытыка.
Пераклад зроблены паводле: http://www.thedailybeast.com/articles/2013/08/12/george-orwell-s-letter-on-why-he-wrote-1984.html
