Інтэрв’ю Пітэру Ору
(1962)
Ор: Што вас падштурхнула пісаць вершы?
Плат: Я не ведаю, што мяне падштурхнула, я проста пісала іх з маленства. Відаць, мне падабаліся вершыкі для дзяцей і, відаць, я думала, што сама так змагу. Я напісала свой першы верш, свой першы друкаваны верш, калі мне было восем з паловай. Ён выйшаў у The Boston Traveller, і з таго часу, падаецца, я займаюся паэзіяй практычна прафесійна.
— Пра што вы пісалі, калі толькі пачыналі?
— Пра прыроду, падаецца: птушкі, пчолы, вясна, восень. Усе гэтыя тэмы — сапраўдныя падарункі для чалавека без аніякага вонкавага досведу, пра які можна было б напісаць. Як на мяне, прыход вясны, зоркі над галавою, першы снег — гэта суцэльныя падарункі для дзіцяці ці маладога паэта.
— А цяпер, пераскочыўшы праз гады, ці можаце вы назваць тэмы, што вас асабліва прыцягваюць як паэта, рэчы, пра якія вам хочацца пісаць?
— Мабыць, гэта нешта амерыканскае: мяне вельмі ўзрушыў прарыў, які зрабіла, прыкладам, “Спасціжэнне жыцця” Роберта Лоўэла, моцны прарыў у бок надзвычай сур’ёзных, надзвычай інтымных, эмацыйна насычаных перажыванняў, якія, мне падаецца, былі часткова табуяваныя. Вершы Роберта Лоўэла, напрыклад, пра яго знаходжанне ў доме для душэўнахворых мяне моцна зацікавілі. Вось такія адметныя, інтымныя і табуяваныя тэмы былі даследаваныя ў сучаснай амерыканскай паэзіі. Асабліва цікавая паэтка Эн Сэкстан, якая піша пра свой досвед як маці, маці, што перажыла нервовы зрыў. Яна падаецца мне надзвычай эмацыйнай і маладой у сваіх пачуццях жанчынай, яе вершы выдатныя, па-майстэрску зробленыя, і пры гэтым у іх назіраецца эмацыйная і псіхалагічная глыбіня, якая, на маю думку, даволі новая і цікавая.
— А цяпер вы як паэт і як чалавек, які завіс над Атлантыкай, калі можна так сказаць, сама амерыканка…
— Гэта даволі дзіўнае становішча, але я яго прымаю.
— …на чый бок апусціцца вага вашых шаляў, калі можна працягнуць метафару?
— Ну, мне падаецца, што ў плане мовы я амерыканка: на жаль, у мяне амерыканскі акцэнт, мая манера гаварыць таксама амерыканская, я старамодная амерыканка. Мабыць, у гэтым і прычына таго, чаму я цяпер у Англіі і чаму назаўжды застануся ў Англіі. У сваіх прыхільнасцях я спазняюся гадоў на пятнаццаць і мушу сказаць, што паэты, якія мяне найбольш захапляюць, — таксама амерыканцы. Вельмі мала сучасных ангельскіх паэтаў, якімі я захапляюся.
— Ці значыць гэта, што ангельская паэзія адстае ў параўнанні з амерыканскай?
— Не, мне падаецца, што яна быццам адзетая ва ўтаймавальную кашулю, калі можна так сказаць. Ёсць такое эсэ Альварэса, брытанскага крытыка, яго аргументы пра пагрозу чыстаплюйства ў Англіі вельмі дарэчныя і праўдзівыя. Мушу сказаць, што я не дужа вялікая чыстаплюйка, і мне падаецца, што чыстаплюйства — уся гэтая ахайнасць, неймаверная чысціня, такая відавочная ў Англіі, — мабыць, больш небяспечная, чым можа падацца на першы погляд.
— А вы не думаеце, што гэта такі сектар ангельскіх паэтаў, якія працуюць пад цяжарам нечага, што называецца “АНГЕЛЬСКАЯ ЛІТАРАТУРА”?
— Так, не магу не пагадзіцца. Калі я была ў Кембрыджы, то пераканалася ў гэтым. Маладыя жанчыны падыходзілі да мяне і пыталіся: “Як вы наважваецеся пісаць, як наважваецеся друкаваць верш, не зважаючы на крытыку, жахлівую крытыку, якая выліваецца на ўсіх, хто друкуецца?” І гэта не крытыка верша як верша. Я памятаю, як мяне ўразіла, калі нехта раскрытыкаваў мяне за тое, што я пачала падобна да Джона Дона, але не зусім змагла скончыць як Джон Дон, і я ўпершыню адчула, як увесь цяжар АНГЕЛЬСКАЙ ЛІТАРАТУРЫ ўпаў на мяне. Мне падаецца, у ангельскіх універсітэтах увага да практычнага падыходу ў крытыцы (а не да гістарычнага, калі перыяд напісання твора вядомы) практычна паралізуе. У амерыканскіх універсітэтах мы каго чытаем? Т. С. Эліята, Дылана Томаса, Ейтса — з іх мы пачалі. Шэкспір маячыць недзе на заднім плане. Я не ўпэўненая, што цалкам згодная з гэтым, але думаю, што пры такім падыходзе маладому паэту паступіць у амерыканскі ўніверсітэт не так страшна, як у ангельскі.
— Сільвія, вы кажаце, што лічыце сябе амерыканкай, але калі мы чуем вашыя вершы накшталт “Таткі”, у якіх гучыць і Дахаў, і Асвенцым, і Mein Kampf, у мяне з’яўляецца ўражанне, што такіх вершаў сапраўдная амерыканка не магла напісаць, бо гэтыя назвы столькі не значаць па той бок Атлантыкі.
— Вы гаворыце са мной як са звычайнай амерыканкай. Але маё паходжанне — нямецка-аўстрыйскае. З аднаго боку, я амерыканка ў першым пакаленні, а з іншага — у другім, таму мая заангажаванасць у пытанне канцэнтрацыйных лагераў і г.д. адназначна моцная. Да таго ж мяне цікавіць палітыка, і гэта таксама адна з прычынаў гэтай цікавасці.
— Ці ёсць у вас як у паэта моцнае і вострае адчуванне гістарычнага?
— Я не гісторык, але ўсё больш адчуваю сваю захопленасць гісторыяй і цяпер усё больш і больш чытаю пра яе. У дадзены момант мяне вельмі цікавіць Напалеон, прыцягваюць баталіі, войны, Галіполі, Першая сусветная вайна і г.д. Мне падаецца, з узростам я ўсё больш схіляюся да гісторыі. У дваццаць яна мяне абсалютна не цікавіла.
— Ці можна сказаць, што вашыя вершы цяпер больш выходзяць з кніг, чым з жыцця?
— Не-не, я б так зусім не сказала. Мне падаецца, мае вершы ідуць непасрэдна з маіх эмацыйных перажыванняў, але мушу зазначыць, што суперажываць гэтым галашэнням з самага сэрца, якія выражаюцца адно праз вобразы іголкі, нажа ці чаго там яшчэ, я не магу. Я лічу, паэт мусіць умець кіраваць сваімі перажываннямі і кантраляваць іх, нават самыя жахлівыя, такія як вар’яцтва, гвалт. Такімі перажываннямі трэба ўмець кіраваць асэнсавана і разумна. Мне падаецца, асабісты досвед надзвычай важны, але, натуральна, ён не мусіць быць зацыкленым на сабе, нацэленым у люстэрка, нарцысічным досведам. Я лічу, ён мусіць быць адэкватным, адэкватным вялікім падзеям, такім як Хірасіма ці Дахаў і іншым.
— Такім чынам, за прымітыўнай эмацыйнай рэакцыяй мусіць стаяць разумная дысцыпліна.
— Так, я ў гэтым моцна перакананая як выкладчыца, спакушаная запрашэннем застацца ў акадэмічным асяродку, абараніцца і стаць кандыдатам навук. Частка мяне, безумоўна, паважае навуковыя дысцыпліны, калі толькі яны не судзейнічаюць закасцяненню.
— А як наконт пісьменнікаў, якія на вас паўплывалі, якія шмат для вас значылі?
— Іх было вельмі мала, і мне цяжка іх усіх вызначыць. Калі я вучылася ў каледжы, я была ўражаная і агаломшаная мадэрністамі, Дыланам Томасам, Ейтсам, нават Одэнам: у пэўны момант я проста ашалела ад Одэна, і ўсё, што я пісала, было безнадзейна одэнаўскае. Цяпер я зноў азіраюся назад, пачынаю прыглядацца да Блэйка. І, канечне, саманадзейна казаць, што на мяне паўплываў Шэкспір: мы проста чытаем Шэкспіра і ўсё.
— Сільвія, чытаючы вашыя вершы ці слухаючы іх, мы хутка і ясна заўважаем дзве асаблівасці: празрыстасць і ўплыў, які яны робяць падчас чытання. І мне падаецца, яны звязаныя між сабой. Скажыце, вы наўмысна робіце свае вершы празрыстымі з аднаго боку, і моцнымі, калі прамоўленыя ўголас, з другога?
— Я гэтага не рабіла ў сваіх ранейшых вершах. Напрыклад, з першага зборніка “Калос” я ніводнага верша не магу ўголас прачытаць. Я пісала іх не для гэтага. Калі быць шчырай, яны мне надакучылі. Вершы, якія я толькі што прачытала, — яны нядаўнія, я мушу іх прамаўляць, я кажу іх сабе. І мне падаецца, такая з’ява ў маім развіцці як пісьменніцы — нешта для мяне новае; якой бы празрыстасцю яны не валодалі, яна паходзіць менавіта ад таго, што я кажу іх сабе, прамаўляю іх уголас.
— Вы думаеце, гэта неад’емны складнік добрага верша — магчымасць добра чытацца ўголас?
— Ну, мне так падаецца цяпер, і я лічу, што рост колькасці запісаў вершаў, чытання іх на літаратурных сустрэчах, паэтычныя кружэлкі — гэта цудоўна. Мне гэта ўсё вельмі падабаецца. У пэўным сэнсе гэта вяртанне (хіба не?) да старажытнай ролі паэта, які мусіў прамаўляць перад групай людзей і быць пачутым.
— Ці спяваць перад імі.
— Ці спяваць, дакладна.
— Адклаўшы паэзію на пэўны час убок, скажыце, ці ёсць нешта іншае, пра што вы хацелі б пісаць ці пісалі?
— Мяне заўжды цікавіла проза. У падлеткавым узросце я друкавала свае апавяданні, і мне заўжды хацелася напісаць аповесць, раман. Цяпер, калі я, скажам так, дасягнула паважанага ўзросту, нешта пабачыла ў жыцці, мяне нашмат больш цікавіць проза, раман. Я лічу, што ў раманы можна ўстаўляць зубныя шчоткі і іншыя асабістыя рэчы, якія мы знаходзім у штодзённасці, з паэзіяй гэта рабіць складаней. Паэзія, мне падаецца, —дэспатычная дысцыпліна: табе трэба зрабіць так шмат, так хутка і выкарыстоўваючы такую вузкую прастору, што розныя драбніцы даводзіцца выкідваць. А мне яны патрэбныя! Я жанчына, я люблю сваю мілую мэблю Lares and Penates, я люблю драбніцы і я бачу, што ў рамане больш ад жыцця — магчыма, не такога яркага, але сапраўднага жыцця. Таму мяне зацікавіла напісанне рамана.
— Гэта практычна меркаванне доктара Джонса, які сказаў: “Ёсць рэчы, якія варта ўключаць у паэзію, і ёсць тыя, якія не варта”.
— Канечне, як паэтка я запярэчу: ды ну! Я б сказала, што для ўсяго мусяць быць адкрытыя дарогі ў паэзію, але я не ўмею ўстаўляць зубныя шчоткі ў верш, праўда не ўмею!
— Ці вы часта бываеце ў кампаніі іншых празаікаў і паэтаў?
— Я больш камунікую з дактарамі, акушэркамі, юрыстамі, ды кім заўгодна, толькі не пісьменнікамі. Я лічу пісьменнікаў і мастакоў самым самазакаханымі людзьмі. Я не мушу гэтага казаць, я люблю многіх з іх, напраўду шмат хто з маіх сяброў — пісьменнікі і мастакі. Але я мушу сказаць, што найбольш я захапляюся майстрамі ў практычных сферах дзейнасці і тымі, хто можа мяне нечаму навучыць. Вось нашая мясцовая акушэрка навучыла мяне трымаць пчол. Яна не разумее нічога з таго, што я пішу. А яна мне падабаецца, калі можна так сказаць, больш, чым многія паэты. Ці вось сярод маіх сяброў ёсць людзі, якія ведаюць усё пра лодкі, ці пра пэўны від спорту, ці як разрэзаць чалавека і выдаліць нейкі орган. Я зачараваная майстэрствам практычнасці. Як паэтка я жыву крыху па-над зямлёй. Мне заўжды падабаліся людзі, якія могуць даць нейкія практычныя навыкі.
— Ці ёсць яшчэ нешта, чым вы займаліся б замест пісання вершаў? Бо гэта, відавочна, забірае большую частку прыватнага жыцця, калі паэт напраўду хоча дасягнуць сваёй мэты. Вы часам шкадуеце, што не заняліся нечым іншым?
— Думаю, калі б я магла заняцца нечым іншым, я была б доктарам. Гэтая прафесія — поўная супрацьлегласць прафесіі пісьменніка, мне падаецца. У маладосці маімі найлепшымі сябрамі заўжды былі дактары. Я надзявала белую марлевую павязку і рабіла абходы, глядзела, як нараджаюцца дзеці і як ускрываюць трупы. Усё гэта захапляла мяне, але я ніколі не змагла прывесці сябе да такой самадысцыпліны, каб вывучыць усё, што мусіць ведаць добры доктар. У гэтым супрацьлегласць: той, хто наўпрост займаецца чалавечым жыццём, можа лячыць, папраўляць, дапамагаць і г.д. Мне падаецца, што калі ў мяне і бываюць шкадаванні, то такога кшталту. Але я супакойваюся, бо сярод маіх сяброў шмат дактароў. І, мабыць, я больш шчаслівая, пішучы пра дактароў, а не з’яўляючыся адным з іх.
— Але ў асноўным гэты занятак — пісанне вершаў — прыносіць вам радасць?
— О, радасць? Мне падаецца, я жыць без гэтага не змагла б. Гэта як вада, ці хлеб, ці нешта абсалютна мне неабходнае. Я адчуваю сябе спраўджанай, калі напісала верш, калі пішу верш. Напісаўшы верш, ты імгненна ператвараешся з паэта ў паэта ў стане спакою, і гэта абсалютна розныя рэчы. Але мне падаецца, што сапраўдны досвед напісання верша — гэта цудоўна.
Пераклад з ангельскай — Юля Цімафеева.
