№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Кейт Шапэн (Kate Chopin)

1850 - 1904

Кейт Шапэн
Амерыканская пісьменніца. Некаторыя навукоўцы лічаць яе прадвесніцай фемінісцкай літаратуры ХХ стагоддзя.

Кейт Шапэн (у дзявоцтве Кейт О’Флаэрці) нарадзілася ў горадзе Сэнт-Луіс у штаце Місуры. Яе бацька быў паспяховым бізнэсоўцам-эмігрантам з Ірландыі, маці мела французскія карані. З дзяцінства дзяўчынка размаўляла на дзвюх мовах: ангельскай і французскай. Але фармаванне яе асобы праходзіла не толькі ва ўмовах білінгвізму, але і бікультуралізму – уплыў французскага светапогляду, а таксама французскай літаратуры на яе жыццё і творчасць вельмі значны.

З 1867 па 1870 год Кейт вядзе “дзённік”, куды запісвае як свае думкі, так і цытаты з літаратурных твораў. У 1869 годзе яна піша невялікую зацемку “Вызваленне: Казка з жыцця” (Emancipation: A Life Fable).

У дзевятнаццацігадовым узросце Кейт сустракае Оскара Шапэна з Луізіяны і ў 1870 годзе выходзіць за яго замуж. Пасля вясельнага падарожжа па ЗША і Еўропе Шапэны пасяляюцца ў Новым Арлеане, дзе Оскар займаецца баваўняным бізнэсам.

Да дваццацідзевяцігадовага ўзросту Кейт нарадзіла пяць сыноў і дачку. У 1879 годзе, пасля краху бізнэсу Оскара ў Новым Арлеане, сям’я пераязджае ў невялікую французскую вёсачку Клотэрвіль на паўночным захадзе Луізіяны. У 1882 годзе ад малярыі памірае яе муж, пакінуўшы па сабе пазыку ў 12 000 даляраў (каля 263 432 даляраў у пераліку на грошы 2009 г.), і Кейт застаецца ўдавою з шасцю дзецьмі на руках. Паўторна замуж цягам свайго жыцця яна не выйшла.

Шапэн спрабавала працягваць справу мужа і кіраваць плантацыяй і крамай, якой той валодаў, але без асаблівага поспеху. Таму праз два гады яна прадае маёмасць і вяртаецца ў свой родны горад Сэнт-Луіс. З дапамогай маці фінансавыя праблемы сканчаюцца. Але праз год маці памірае.

Разбітая смерцю мужа і маці, Шапэн паглыбляецца ў дэпрэсію. Яе акушэр і сябра сям’і заклікаў жанчыну пачаць пісаць. Пісьменніцтва магло б, з аднаго боку, дапамагчы ёй выкараскацца з прыгнечанага эмацыйнага стану, а з другога – стаць крыніцай пэўнага прыбытку. І пад уплывам Гі дэ Мапасана і іншых французскіх і амерыканскіх аўтараў Кейт пачынае пісьменніцкую дзейнасць.

У 1889 годзе яе першае апавяданне з’яўляецца ў газеце St. Louis Post Dispatch. А ў 1890 годзе выходзіць яе першы раман At Fault. Раман апавядае гісторыю трыццацігадовай удавы-каталічкі, якая кахае разведзенага мужчыну. З аднаго боку, як каталічка яна не можа прыняць ідэю разводу, але з другога – не ў стане адрынуць чалавека, якога кахае. Раман At Fault нясе ў сабе адлюстраванне таго, што непакоіла Шапэн у пачатку яе пісьменніцкай кар’еры.

Крыху пазней яна заканчвае свой другі раман Young Dr. Gosse and Théo, але, так і не здолеўшы знайсці для яго выдаўца, знішчае рукапіс.

У гэты час яна робіцца заўважнай у мясцовых літаратурных і культурных колах Луізіяны. Цягам наступнага дзесяцігоддзя, хоць і не адрынаючы сацыяльнае жыццё, яна заглыбляецца ў пісьменства і вядзе строгі ўлік таго, калі яна напісала кожнае з прыкладна сотні сваіх апавяданняў, у якія часопісы іх даслала, калі яе творы прынялі (ці адрынулі) і надрукавалі і колькі ёй за іх заплацілі.

У 1891 годзе яна піша A No-Account Creole і іншыя апавяданні. У 1892 – Désirée’s Baby, апавяданне At the 'Cadian Ball, друкуе Two Tales, і яшчэ восем апавяданняў выходзяць у друк. У наступным годзе ў перыёдыцы з’яўляюцца трынаццаць яе апавяданняў. Шапэн едзе ў Бостан і Нью-Ёрк у пошуках выдаўца для сваіх апавяданняў і раману.

У 1894 годзе яна піша Lilacs. У часопісе Vogue з’яўляюцца “Гісторыя адной гадзіны” (The Story of an Hour) і A Respectable Woman. Таксама ў выдавецтве Houghton Mifflin выходзіць яе першы зборнік з дваццаці трох апавяданняў Bayou Folk.

Яе першы зборнік карыстаўся поспехам. Па сведчаннях самой Шапэн, яна налічыла сотню згадак пра яго ў прэсе. Сярод самых значных выданняў, якія звярнулі на яго ўвагу, – New York Times і Atlantic. Большасць крытыкаў лічылі яе апавяданні прыемнымі і панаднымі.

У 1895 годзе яна піша Athénaïse, і ў перыёдыцы з’яўляюцца дванаццаць яе апавяданняў. У 1896 годзе Шапэн стварае апавяданне “Пара ядвабных панчохаў” (A Pair of Silk Stockings). А ў 1897 годзе ў чыкагскім выдавецтве Way and Williams пабачыў свет другі зборнік апавяданняў Кейт Шапэн Night in Acadie.

Як і Bayou Folk, другі яе зборнік тагачасныя крытыкі сустрэлі ўхвальна. Сучасныя крытыкі лічаць яго выдатным прыкладам амерыканскай літаратуры ХІХ стагоддзя.

У 1897 годзе памірае яе бабуля. Тады Шапэн працуе над сваім новым раманам“Абуджэнне” (The Awakening), які сканчвае ў 1898 годзе. У той жа час яна піша апавяданне The Storm, працяг апавядання At the 'Cadian Ball’, але, натуральна, праз яго сэксуальны кантэкст не спрабуе яго надрукаваць. Ды і наўрад ці хоць адзін вядомы амерыканскі выдавец узяўся б гэта зрабіць. У 1899 у выдавецтве Herbert S. Stone выходзіць раман The Awakening.

Менавіта праз гэты раман Кейт Шапэн і вядомая цяпер ва ўсім свеце. Але ў той час толькі некаторыя крытыкі станоўча ацанілі The Awakening. Большасць жа закляйміла яго як “гідкі”, “брыдкі”, “непрыемны”, “нездаровы” і “атрутны”.

Раман апавядае гісторыю Эдны Пантылье і яе спробу паўстаць супраць асноваў тагачаснага патрыярхальнага грамадства амерыканскага Поўдня.

Новае прачытанне, а за ім прызнанне раман атрымаў толькі ў сярэдзіне ХХ стагоддзя.

Нядобразычлівыя водгукі пра раман моцна расстроілі Кейт Шапэн, і яна вырашыла сканцэнтравацца на апавяданнях.

У 1900 годзе Vogue друкуе два яе творы. Шапэн рыхтуе да друку трэці зборнік A Vocation and a Voice, які з невядомых прычынаў выдавец Herbert S. Stone у выніку адмаўляецца выпускаць. У 1902 годзе ў часопісе Youth's Companion з’яўляецца апошняе яе апавяданне.

20 жніўня 1904 году пасля Сусветнага кірмашу ў Сэнт-Луісе Кейт Шапэн вяртаецца дахаты моцна стомленая, скардзіцца сыну на галаўны боль. На наступны дзень страчвае прытомнасць і 22 жніўня памірае. Дактары ставяць дыягназ “кровазліццё ў мозг”. Пахаваная Кейт Шапэн на могілках у Сэнт-Луісе

Чытайце таксама

Катры Вала

Катры Вала

Адна з самых вядомых паэтак Фінляндыі, мадэрнізатарка фінскай паэзіі

Іван Франко

Іван Франко

Іван Франко, украінскі паэт, празаік, навуковец, публіцыст і рэвалюцыйны дзеяч, нарадзіўся 27 жніўня 1856 году ў Галіцыі ў сям’і селяніна-каваля

Аксана Забужка

Аксана Забужка

Украінская паэтка, пісьменніца, літаратуразнавец, публіцыст

Сашко Ушкалаў

Сашко Ушкалаў

Паэт, драматург, перакладчык з Харкава

1505