№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Эрнст Тэадор Амадэй Гофман (Ernst Theodor Amadeus Hoffmann)

1776 - 1822

Эрнст Тэадор Амадэй Гофман
Нямецкі пісьменнік-рамантык, кампазітар, дырыжор, мастак, музычны крытык, юрыст. Сапраўднае імя — Эрнст Тэадор Вільгельм Гофман. Псеўданім як кампазітара — Ёган Крайслер.

У цэнтры творчасці Гофмана — тэмы мастака і мастацтва, музыкі і музыкаў; асноўная ідэя — невырашальнасць канфлікту паміж мастаком і грамадствам; скразныя вобразы — мастак і філістар. У цыкле навелаў “Крайслерыяна” і ў “Фрагментах біяграфіі Ёгана Крайслера”, уведзеных у раман “Жыццёвыя погляды ката Мура”, Гофман стварыў вобраз геніяльнага музыкі, самотнага, асуджанага на пакуты сярод людзей, далёкіх ад мастацтва.

Светлай і радаснай фантастыцы казак “Шчаўкунок і Мышыны кароль”, “Чужое дзіця”, “Прынцэса Брамбіла” ды інш. супрацьстаіць змрочны і злавесны каларыт у рамане “Эліксіры д'ябла” і “Начных апавяданнях”. Гофман папярэджваў пра небяспеку аўтаматызацыі грамадскай свядомасці (навела “Пясочны чалавек”), адчужанасці чалавека і вынікаў яго працы ў грамадстве, пабудаваным на ўладзе золата. Казка “Курдупель Цахес, празваны Цыноберам” — вострая сатыра на феадальна-бюргерскую рэчаіснасць Германіі пачатку ХІХ ст. Сярод найлепшых твораў Гофмана — зборнік навелаў “Серапіёнавы браты”. Вяршыня творчасці — незавершаны раман “Жыццёвыя погляды ката Мура”, пабудаваны на іранічнай паралелі паміж светам жывёл і светам людзей.

Храналогія жыцця і творчасці

24 студзеня 1776 у Кёнігсбергу (Прусія) у сям'і адваката каралеўскага суда Крыстафа Людвіга Гофмана і яго стрыечнай сястры Луізы Альберціні нараджаецца другі сын — Эрнст Тэадор Вільгельм Гофман.

1778 — бацькі Гофмана разводзяцца. Трохгадовы Эрнст разам з маці пераязджае ў дом сваёй бабулі, дзе і выхоўваецца. Старэйшы брат застаецца з бацькам.

1782—1792 — Гофман наведвае рэфармацкую школу ў Кёнігсбергу. Бацьку Гофмана пераводзяць на службу ў Інстэрбург.

1786 — Гофман знаёміцца з Тэадорам Готлібам Гіпелем. Іх сяброўства будзе доўжыцца да самай смерці Гофмана.

1790 — Гофман робіцца вучнем саборнага арганіста і кампазітара Хрысціяна Падбельскага і жывапісца Зэмана.

1792 — паступае на юрыдычны факультэт Кёнігсбергскага ўніверсітэта, працягваючы сямейныя традыцыі. У вольны час малюе і піша літаратурныя тэксты і музыку.

1793 — пачынаецца раман Гофмана з замужняй Дорай Хат, старэйшай за яго на 9 гадоў, маці пяці дзяцей, нешчаслівай у шлюбе.

1794 — ад'езд Гіпеля з Кёнігсберга. Гофман пачынае перапіску з ім.

1795 — Гофман піша раманы “Карнара, мемуары графа Юліюса фон С.” і “Таямнічы” (не захаваліся) і ўпершыню слухае “Дон Жуана” Моцарта. У гэты час ён чытае творы Стэрна, Жан-Поля, Русо і Шэкспіра. Працягваецца таемны раман з Дорай Хат.

1795 — 22 ліпеня Гофман здае першы экзамен па юрыспрудэнцыі, і яго прызначаюць судовым следчым пры кёнігсбергскім акруговым упраўленні.

1796 — у студзені ў Гофмана здараецца канфлікт з палюбоўнікам Доры Хат, і юнак хоча пакінуць Кёнігсберг. Сям'я прымае рашэнне адправіць яго ў Глогаў, да дзядзькі па кудзелі І. Л. Дзёрфера, хроснага бацькі Эрнста. 13 сакавіка памірае маці Гофмана. У ліпені ён едзе ў Глогаў, дзе знаёміцца з мастаком Алаізам Малінары і распісвае з ім мясцовую езуіцкую царкву.

1797 — завязваецца сяброўства Гофмана з чыноўнікам і кампазітарам Ёганам Хампэ. 27 красавіка памірае бацька Гофмана, і ў траўні-чэрвені Эрнст едзе ў Кёнігсберг. У дарозе адбываецца кароткая сустрэча з Гіпелем. Апошняе спатканне і канчатковы разрыў з Дорай Хат.

1798 — заручыны Гофмана са стрыечнай сястрой Мінай Дзёрфер. 20 чэрвеня ён з поспехам здае другі экзамен па юрыспрудэнцыі і дабіваецца свайго пераводу ў Берлін на пасаду рэферэндарыя апеляцыйнага суда. У жніўні Гофмана пераводзяць у Берлін. Ён падарожнічае па гарах разам са сваім экзаменатарам Ф. Г. Ягвіцам і ўпершыню захапляецца азартнай гульнёй. У канцы жніўня Гофман праз Дрэздэн вяртаецца ў Берлін і селіцца спачатку ў пансіёне, а затым у доме Дзёрфераў. Пачынаецца сяброўства Гофмана з акторам і гітарыстам Ф. фон Гальбэйнам. Гофман вывучае кампазіцыю ў Ф. Райхарта.

1799 — піша музыку і тэкст трохактавага зінгшпіля “Маска”.

1800 — у студзені Гофман беспаспяхова хадайнічае аб пастаноўцы свайго зінгшпіля ў Каралеўскім нацыянальным тэатры. 27 сакавіка ён здае трэці экзамен па юрыспрудэнцыі, і ў траўні яго прызначаюць на пасаду асэсара ў Пазнанскі акруговы суд. У пачатку лета Гофман падарожнічае разам з Гіпелем у Патсдам, Ляйпцыг і Дрэздэн, а затым прыбывае ў Познань. На Каляды Гофман прыязджае ў Берлін, дзе знаёміцца з Жан-Полем, які бывае ў доме Дзёрфераў.

1801 — Гофман піша зінгшпіль “Жарт, хітрасць і помста” на словы Гётэ, які ў Познані ставяць на сцэне. Жан-Поль дасылае партытуру са сваёй рэкамендацыяй Гётэ.

1802 — Гофман стварае карыкатуры на некаторых высокіх асобаў пазнанскага грамадства. У выніку скандалу, выкліканага гэтым, Гофмана пераводзяць у Плоцк. У пачатку сакавіка Гофман разрывае заручыны з Мінай Дзёрфер і жэніцца з полькай Міхаэлінай Рорэр-Тжчыньскай (ён пяшчотна кліча яе Мішай). Улетку маладыя пераязджаюць у Плоцк. Тут Гофман востра перажывае сваю вымушаную ізаляцыю, вядзе замкнёны лад жыцця, піша царкоўную музыку і творы для фартэпіяна, вывучае тэорыю кампазіцыі.

1803 — першая літаратурная публікацыя Гофмана: эсэ “Ліст манаха свайму сталічнаму сябру” надрукаванае 9 верасня. Няўдалая спроба ўдзельнічаць у конкурсе Кацэбу на найлепшую камедыю (“Прэмія”). Гофман хадайнічае аб пераводзе ў адну з заходніх правінцый Прусіі.

1804 — з 24 студзеня да 15 лютага Гофман апошні раз гасцюе ў Кёнігсбергу, дзе сустракаецца з Гіпелем і Мальхен Хат, дачкой памерлай Доры Хат. У сакавіку яго пераводзяць у Варшаву і прызначаюць на пасаду ўрадавага чыноўніка, тут пачынаецца сяброўства Гофмана і Юліюса Эдуарда Хітцыга. У снежні Гофман стварае двухактавы зінгшпіль“Вясёлыя музыкі” паводле тэксту Клеменса Брэнтана — і ўпершыню на тытульным лісце партытуры з'яўляецца імя Амадэй.

1805 — Гофман піша музыку да спектакля Захарыі Вернэра “Крыж на Балтыцы”. “Вясёлых музыкаў” ставяць на сцэне ў Варшаве. 31 траўня ўтвараецца “Музычнае таварыства”, і адным з яго кіраўнікоў робіцца Гофман. У ліпені ў яго і Мішы нараджаецца дачка Цэцылія — першае і адзінае дзіця Гофмана.

1806 — Гофман займаецца афармленнем палаца Мнішкаў, які набыла “Музычнае таварыства”, сам распісвае многія яго памяшканні. На ўрачыстым адкрыцці палаца Гофман дырыжуе сваёй сімфоніяй мі-бемоль мажор. 28 лістапада Варшаву займаюць французы, прускія ўстановы зачыняюцца, і Гофман пазбаўляецца пасады.

1807 — у студзені Міша з Цэцыліяй з'язджаюць у Познань да сваякоў. Гофман селіцца ў мансардзе палаца Мнішкаў, які стаў рэзідэнцыяй Дару, і цяжка хварэе. Зрываецца яго пераезд у Вену, і Гофман едзе ў Берлін да Хітцыга, на дапамогу якога вельмі спадзяецца. Гофман прыбывае ў Берлін 18 чэрвеня, пасады ў яго няма, і ён спрабуе зарабляць на жыццё выключна мастацтвам. Пачатак нэндзы і голаду. У сярэдзіне жніўня ў Познані памірае яго дачка Цэцылія.

1808 — у сярэдзіне красавіка Гофман займае пасаду капельмайстра ў Бамбергу. У пачатку траўня ў Гофмана ўзнікае задума “Рыцара Глюка”, у гэты час ён зусім не мае грошай. 9 чэрвеня Гофман з'язджае з Берліна, наведвае Хампе ў Глогаў і забірае Мішу з Познані. 1 верасня ён прыбывае ў Бамберг, а 21 кастрычніка няўдала дэбютуе як дырыжор у Бамбергскім тэатры. Захаваўшы званне капельмайстра, Гофман складае з сябе абавязкі дырыжора. На жыццё ён зарабляе прыватнымі ўрокамі і выпадковымі музычнымі творамі для тэатра.

1809 — публікацыя “Кавалера Глюка” ва “Усеагульнай музычнай газеце” (15 лютага), пачатак супрацоўніцтва з гэтым выданнем. У гэтым годзе Гофман знаёміцца з гандляром віном К. Ф. Кунцам, які пазней зробіцца яго першым выдаўцом.

1810 — Гофман выступае ў якасці кампазітара, дэкаратара, драматурга, рэжысёра і памочніка дырэктара Бамбергскага тэатра, які ў той час перажывае свой росквіт. Стварэнне вобраза Ёганэса Крайслера — альтэр-эга Гофмана (“Музычныя пакуты капельмайстра Крайслера”).

1811 — Гофман дае ўрокі спеваў Юліі Марк і разумее, што закахаўся ў сваю вучаніцу. Яна не здагадваецца пра пачуцці настаўніка. Гофман знаёміцца з К. М. фон Вэберам.

1812 — Гофман горача закаханы ў Юлію, што выклікае рэўнасць яго жонкі Мішы. Сваякі ладзяць заручыны Юліі. Гофман знаходзіцца на мяжы вар'яцтва і думае пра двайное самагубства. Шмат часу Гофман прысвячае вывучэнню натурфіласофіі і “жывёльнага магнетызму”. Улетку задумвае оперу “Ундзіна”. 5 верасня, падчас паездкі ў Померсфельдэн, Гофман разрывае стасункі з сямействам Марк, а 19 верасня пачынае пісаць “Дон Жуана”. У снежні Юлія Марк выходзіць за купца Грэпеля. Фрыдрых дэ ла Мот Фуке стварае лібрэта да оперы “Ундзіна”.

1813 — у лютым Гофмана запрашаюць на пасаду музычнага дырэктара опернай трупы Ёзэфа Сэканды. 18 сакавіка ён заключае выдавецкую дамову з Кунцам. 25 красавіка прыязджае ў Дрэздэн, дзе сустракае Гіпеля. 19 траўня пачынае пісаць “Магнетызёра”, а 20 траўня з'язджае ў Ляйпцыг, дзе знаходзіцца оперная трупа Сэканды, і пачынае выконваць функцыі яе дырэктара. 24-25 чэрвеня разам з трупай Гофман перабіраецца ў Дрэздэн. Тут ён робіцца сведкам бою пад горадам (26-27 жніўня). У кастрычніку і лістападзе Гофман дырыжуе операй у абложаным Дрэздэне і задумвае аповесць-казку “Залаты гаршчок”. Пасля паразы Напалеона (10 снежня) Гофман вяртаецца з трупай у Ляйпцыг.

1814 — 15 лютага Гофман заканчвае “Залаты гаршчок”. Сэканда звальняе яго, абвінаваціўшы ў некампетэнтнасці. Гофман зноў спазнае нэндзу і спрабуе зарабіць на жыццё антынапалеонаўскімі карыкатурамі і рэцэнзіямі для “Грамадскай музычнай газеты”. 5 сакавіка ён пачынае працу над раманам “Эліксіры д’ябла”, з якім звязвае надзеі на паляпшэнне свайго фінансавага становішча, і называе яго “эліксірам жыцця”. У пачатку траўня выходзяць першыя два тамы “Фантазіяў у манеры Кало”. 5 жніўня Гофман завяршае оперу “Ундзіна”. У верасні міністэрства юстыцыі Прусіі прапануе Гофману пасаду дзяржаўнага чыноўніка, спачатку без акладу, і ён пагаджаецца. 26 верасня Гофман прыязджае ў Берлін, дзе знаёміцца з Фуке, Шаміса, Цікам, Францам Хорнам, Філіпам Фейтам. “Фантазіі ў манеры Кало” карыстаюцца папулярнасцю, Гофмана запрашаюць у літаратурныя салоны.

1815 — Гофман мае дастаткова грошай: ён папулярны аўтар альманахаў і кішэнных выданняў, праца для “Грамадскай музычнай газеты”, якая не прыносіць істотнага прыбытку, спыняецца. 27 траўня “Ундзіну” ставяць на сцэне Нацыянальнага тэатра. Гофман знаёміцца з Брэнтана і Айхендорфам. 1 ліпеня ён арандуе кватэру на Таўбенштрасэ, 31 (на Жандармскім рынку), якая стала апошнім яго прытулкам. У верасні выходзіць першы том “Эліксіраў д’ябла”.

1816 — Гофман страчвае надзею заняць пасаду капельмайстра. 22 красавіка яго прызначаюць дарадцам апеляцыйнага суда з акладам, Гофман скараецца таму, што даводзіцца зарабляць юрыдычнай працай на “хлеб надзённы”. У траўні выходзіць другі том “Эліксіраў д’ябла”. Улетку пачынаецца сяброўства Гофмана з К. М. фон Вэберам. 3 жніўня — прэм'ера“Ундзіны”, музыка Гофмана мае поспех. Выходзяць у свет “Начныя апавяданні” (да 1817).

1817 — станоўчая рэцэнзія К. М. фон Вэбера на “Ундзіну” ў “Грамадскай музычнай газеце”. Фінансавыя справы Гофмана папраўляюцца: ён папулярны як кампазітар і літаратар, акрамя таго карыстаецца рэпутацыяй бліскучага суддзі апеляцыйнага суда. 27 ліпеня 14-ы раз (апошні) даюць“Ундзіну”, 29 ліпеня пажар знішчае тэатр, пры гэтым згараюць дэкарацыі “Ундзіны”. Дом, у якім жыве Гофман, таксама ледзь не пацярпеў ад агню. Гофман не заходзіць больш у літаратурныя салоны, а замест гэтага робіцца частым госцем шынкоў.

1818 — Гофман задумвае кнігу “Майстры спеваў. Раман для сяброў музычнага мастацтва” (не напісаная). Узнікае задума зборніка апавяданняў “Серапіёнавы браты” і оперы “Палюбоўнік пасля смерці” паводле твора Кальдэрона. Увесну Гофман цяжка хварэе, у яго з'яўляецца задума “Курдупеля Цахеса”. Улетку Гофман заводзіць ката і называе яго Мур. У кастрычніку пісьменнік заканчвае апавяданне “Мадэмуазэль дэ Скюдэры”. 14 лістапада засноўваецца гурток “Серапіёнавых братоў”, куды ўваходзяць, акрамя самога Гофмана, Хітцыг, Кантэса і Корэф.

1819 — у студзені выходзіць першы том “Фантазіяў у манеры Кало”, у лютым — першы том “Серапіёнавых братоў”. У траўні Гофман пачынае “Жыццёвыя погляды ката Мура”, і ў снежні выходзіць першы том рамана.

1820 — да пачатку лета Гофман заканчвае “Прынцэсу Брамбілу”. У верасні-кастрычніку выходзіць трэці том “Серапіёнавых братоў”. Гофман робіць пераклад і перапрацоўвае лібрэта оперы “Алімпія”.

1821 — у жніўні Гофман пачынае працу над 2-м томам “Жыццёвых поглядаў ката Мура” і да пачатку снежня заканчвае яго. 8 кастрычніка яго пераводзяць у Вярхоўны апеляцыйны сенат апеляцыйнага суда з падвышэннем акладу. У пачатку лістапада Гофман дасылае выдаўцу Вільмансу першыя старонкі “Уладара блох”. У ноч з 29 на 30 лістапада памірае любімы кот Гофмана Мур, не дачакаўшыся выдання 2-га тома “Жыццёвых поглядаў” (сярэдзіна снежня).

1822 — прыблізна 18 студзеня ў Гофмана пачынаецца цяжкая хвароба. 26 сакавіка Гофман складае тэстамент, у яго наступае паралюш. У красавіку пісьменнік дыктуе навелу “Кутняе акно”. У свет выходзіць “Уладар блох” (у скарочаным варыянце). Прыкладна 10 чэрвеня Гофман дыктуе апавяданне “Вораг” (пакінутае няскончаным) і анекдот “Наіўнасць”. 24 чэрвеня паралюш дасягае шыі. 25 чэрвеня аб 11-й гадзіне раніцы Гофман памірае.

Тэмы і вобразы твораў Гофмана знайшлі ўвасабленне ў творчасці Р. Шумана (“Крайслерыяна”), Р. Вагнэра (“Лятучы галандзец”), П. Чайкоўскага (“Шчаўкунок”), А. Адана (“Жызэль”), Л. Дэліба (“Капелія”), П. Хіндэміта (“Кардыльяк”) ды інш. Гофман — герой операў Ж. Афенбаха (“Казкі Гофмана”) і Г. Лачэці (“Гофман”). “Беларускі гафманізм” у творчай манеры Я. Баршчэўскага, аўтара “Шляхціца Завальні”, трапна заўважыў Р. Падбярэскі (арт. “Беларусь і Ян Баршчэўскі”, 1844).

Чытайце таксама

Лена Элтанг

Лена Элтанг

Нарадзілася ў Ленінградзе, скончыла факультэт журналістыкі Ленінградскага дзяржаўнага ўніверсітэта

Рышард Капусціньскі

Рышард Капусціньскі

Польскі рэпарцёр, журналіст, празаік, паэт, фатограф, “імператар рэпартажу”

Войцех Кучак

Войцех Кучак

Польскі празаік, паэт, сцэнарыст, кінакрытык, спелеолаг

Станіслаў Бараньчак

Станіслаў Бараньчак

Польскі паэт, літаратуразнаўца, крытык, эсэіст, перакладчык, актыўны дзеяч Салідарнасці

1820