№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Баляслаў Лесьмян (Bolesław Leśmian)

1877 - 1937

Баляслаў Лесьмян
Польскі паэт, сябра Польскай акадэміі літаратуры Баляслаў Лесьмян (сапраўднае прозвішча Лесман), стрыечны брат паэта Яна Бжэхвы і пляменнік паэта Антонія Ланге, нарадзіўся 22 студзеня 1877 году ў Варшаве ў інтэлігентнай габрэйскай сям’і. Бацька паэта вырас у асяродку гандляроў кнігамі, маці – у сям’і юрыста. Дзяцінства Лесьмяна прайшло на Украіне; у Кіеве будучы паэт скончыў Універсітэт святога Уладзіміра.

У 1901 годзе Лесьмян вярнуўся ў Варшаву. Крыху падарожнічаў – Германія, Францыя, – у Парыжы быў закаханы ў мастачку Сэліну Зундэрланд, пасля ажаніўся з іншай мастачкай – Зоф’яй Чыліньскай. У пазнейшыя гады сябраваў з Дорай Лебенталь, для якой напісаў цыкл “Malinowy chruśniak”. Быў знаёмы з колам мадэрністаў, пры спрыянні свайго сябра Зянона Пшэмыцкага пачаў супрацоўнічаць з часопісам “Хімера” (Chimera). Быў адным са стваральнікаў Мастацкага тэатру ў 1911 годзе; у 1912–1914 гадах зноў жыве ў Парыжы.

Друкавацца Лесьмян пачаў яшчэ ў 1895 годзе, калі ў часопісе “Вандроўнік” (Wędrowiec) выйшла падборка яго вершаў. Аднак доўгі час яго паэзія была малавядомай, нягледзячы на тое, што яе цанілі творцы-сучаснікі, напрыклад, Юльян Тувім. Дзеля таго каб яго яго прозьвішча гучала больш па-польску, паэт змяняе ў ім два гукі і з Лесмана ператвараецца ў Лесьмяна. У 1912 годзе выдае тоненькую кніжачку “Сад на раздарожжы” (Sad rozstajny), якая праходзіць незаўважнай.

З 1918 па 1934 гг. Лесьмян працуе натарыюсам у глухіх мястэчках – спачатку Грубешуве, пасля ў Замосці, але кар’ера яго складаецца вельмі няўдала: у 1929 годзе кампаньён паэта збягае, скраўшы 20 тысячаў злотых. Гэтую суму мусіў выплаціць Лесьмян, што надоўга загнала паэта ў пазыкі; сям’я жыла амаль у галечы.

Аднак у час бадзяння па польскай правінцыі Баляслаў Лесьмян выдаў адзін з самых знакамітых сваіх зборнікаў – кнігу “Луг” (Łąka). У 1935 годзе паэт вяртаецца ў Варшаву, у 1933-м робіцца сябрам Польскай акадэміі літаратуры, а ў 1936 годзе выдае другі свой значны зборнік – “Цяністы напой” (Napój cienisty).

Памёр Баляслаў Лесьмян 5 лістапада 1937 году. Аднойчы да яго дачкі зайшоў кавалер, сябра прафашысцкай моладзевай арганізацыі, і паэт пацікавіўся, якія намеры той мае. Юнак запытаў у адказ – хіба той не ведае, якія намеры можна мець да дачкі габрэя? На наступны дзень Лесьмяна не стала – сардэчны прыступ. Сціпла пахаванаму побач з сястрой, яму не выпала бачыць, як жонку з дачкой выпраўлялі ў Маўтхаўзэн. Зрэшты, і жонка, і абедзве дачкі Лесьмяна Другую сусветную вайну перажылі, а дочкі яшчэ і пакінулі пасля яе шмат матэрыялаў пра бацьку, хаця і досыць супярэчлівых.

Але перад вайной паспявае выйсці яшчэ адзін, пасмяротны, зборнік вершаў Лесьмяна – “Лясная дзея” (Dziejba leśna). Паэзія Лесьмяна – гэта своеасаблівы фантастычны свет са сваёй уласнай міфалогіяй і філасофіяй; яе крыніцамі былі і ўзгадкі паэта пра ўкраінскую прыроду, і польскі фальклор, і ўласнае бачанне рэчаіснасці. Адна з асаблівасцяў паэзіі Лесьмяна – яе насычанасць неалагізмамі, многія з якіх пасля ўвайшлі ў польскую мову. Яго часта называлі “паэтам мёртвых”: месца дзеяння многіх яго вершаў – тагасветныя прысады ці нябыт. Аднак смерць у яго міфалогіі набывае новае значэнне: нябыт, пустата амаль прысутнічаюць у штодзённым жыцці. Але і наадварот – былое жыццё застаецца з мёртвымі пасля смерці: часам цяжка правесці мяжу, дзе заканчваецца жыццё, а дзе пачынаецца смерць.

Сярод творчай спадчыны Лесьмяна – і зборнікі казак “Паданні Сезаму” (Klechdy sezamowe, 1913), “Прыгоды Сіндбада Марахода (Przygody Sindbada Żeglarza, 1913), “Польскія паданні” (Klechdy polskie, пасмяротнае выданне, 1956), і эсэ, і літаратурныя нарысы. Але перш за ўсё ён – паэт, магчыма, самы любімы і шанаваны палякамі паэт першай паловы ХХ ст., паэт, які ў эсэ “З развагаў пра паэзію” (Z rozmyślań o poezji) напісаў:

“...Што б ні сказалі пра паэзію – усё памылка. І мы ахвотна спавядаемся ў гэтай памылцы і прызнаем сваю няздольнасць разгадаць таямніцу глыбіняў, з якіх паўстае новы твор. Мы ведаем толькі тое, што цэлы шэраг маладых талентаў здабывае з навакольнага змроку святло, без якога жыццё робіцца невыносным цяжарам”.

Чытайце таксама

Вільгельм Гаўф

Вільгельм Гаўф

Нямецкі пісьменнік-рамантык, знакаміты сваімі казкамі

Гай Валерый Катул

Гай Валерый Катул

Старажытнарымскі паэт перыяду позняй рэспублікі, найбольш значны з кола неатэрыкаў, “новых паэтаў”

Сельма Лагерлёф

Сельма Лагерлёф

Шведская пісьменніца, першая жанчына, якая атрымала Нобелеўскую прэмію па літаратуры

Васіль Быкаў

Васіль Быкаў

Культавы беларускі пісьменнік і грамадскі дзеяч, удзельнік Вялікай айчыннай вайны

1814