№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Станіслаў Ігнацы Віткевіч (Stanisław Ignacy Witkiewicz)

1885 - 1939

Станіслаў Ігнацы Віткевіч
Станіслаў Ігнацы Віткевіч (псеўданім – Віткацы, польск. Witkacy) – польскі мастак, фатограф, драматург, празаік, эсэіст, філосаф, тэарэтык мастацтва.

Нарадзіўся ў 1885 годзе ў Варшаве ў сям'і пісьменніка і мастака Станіслава Віткевіча і настаўніцы музыкі Марыі Пятшкевіч.

Адукацыю атрымліваў дома, у бацькоўскім маёнтку ў Закапанэ, дзе збіралася тагачасная творчая інтэлігенцыя. У 1891–1893 гг. Віткевіч піша свае першыя карціны і драму “Камедыі з сямейнага жыцця” (Komedie z życia rodzinnego).

У 1902 годзе дэбютуе з філасофскімі творамі па праблеме дуалізму і філасофіі Шапэнгаўэра. У 1903 годзе экстэрнам заканчвае Львоўскую гімназію, падарожнічае ў Мюнхен і ў паўночную Італію, дзе з’яўляецца шэраг пейзажаў. У 1905–1909 гадах навучаецца ў кракаўскай Акадэміі мастацтваў, куды паступіў насуперак бацьку, аднак, расчараваўшыся, кідае навучанне, пасля ўдзельнічае ў шэрагу выставаў, падарожнічае па Еўропе, у 1912 годзе наведвае псіхааналітыка-фрэйдыста, які знаходзіць у яго комплекс эмбрыёна. У 1913 годзе заручаецца з Ядвігай Янчэўскай, але налета яна заканчвае жыццё самагубствам. У Віткевіча нервовы зрыў, дэпрэсія, і ягоны сябар, вядомы антраполаг Браніслаў Маліноўскі, запрашае яго ў этнаграфічную экспедыцыю ў Акіянію (1914). Вярнуўшыся з Аўстраліі, Віткевіч служыць у царскім войску, ідзе на Першую сусветную вайну і, паранены, трапляе ў запасны батальён у Пецярбургу, дзе ў той час адбываецца Кастрычніцкая рэвалюцыя, якая значна паўплывае на светапогляд аўтара і якую пазней ён пераасэнсуе ў сваіх драматычных творах, перадусім у “Шаўцах” (Szewcy, 1934). Пра гэты перыяд жыцця Стась – як яго называлі сябры – не асабліва любіў расказваць. Ёсць меркаванне, што, каб не быць знішчаным (як царскі афіцэр) раз’ятраным натоўпам рэвалюцыянераў, Віткевіч мусіў удаваць вар’ята, бо рускія – паводле стэрэатыпу – адчуваюць забабонны страх перад “юродзівымі”.

У 1917 г. Віткацы далучыўся да суполкі фармістаў і ўдзельнічаў у яе выставах. У 1919 выдаў сваю галоўную філасофска-эстэтычную працу “Новыя формы ў мастацтве і вынікаючыя адтуль непаразуменні” (Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia), дзе выклаў “тэорыю чыстай формы”, пад уплывам якой пазней стварыў свой тэатр Тадэвуш Кантар. У гэтым жа годзе Віткевіч піша п’есу “Прагматысты” (Pragmatyści, 1919), якая прыносіць яму вядомасць як драматургу. У 1920–1921 годзе піша яшчэ некалькі п’ес, дзве з якіх – “Тумар Мазговіч” (Tumor Mozgowicz) і “Прагматысты” – ставяць у Варшаве і Кракаве, абедзве драмы выклікаюць палемікі сярод крытыкаў, у якіх актыўны ўдзел бярэ сам Віткацы. У наступныя гады адбываецца шэраг новых пастановак ягоных п’ес у розных польскіх тэатрах, Віткевіч удзельнічае ў шматлікіх выставах (у Парыжы, Кракаве, Торуні, Варшаве, Львове, Катавіцах і інш.), інтэнсіўна вывучае філасофскія працы (асабліва Ляйбніца, Гусэрля, Касірэра, Канта, Вітгенштэйна), піша новыя мастацтвазнаўчыя працы, драмы, філасофскія артыкулы, раман “Развітанне з восенню” (Pożegnanie jesieni, 1926). У гэты час пераходзіць да пісання партрэтаў, адкрывае фірму “С. І. Віткевіч” (S. I. Witkiewicz, 1925). З 1928 году эксперыментуе з пеётлем, мескалінам, какаінам, пад уплывам чаго малюе шэраг экспрэсіяністычных працаў з подпісамі наркотыкаў, якія ўжываў падчас стварэння той ці іншай карціны. У 1929 годзе знаёміцца з Чаславай Акіньскай, сувязь з якой – праўда, з некаторымі перапынкамі – трывае да канца жыцця.

У 1934 годзе піша сваю самую вядомую п’есу “Шаўцы”, якая ці не найлепш раскрывае аўтарскую візію свету з пазіцый катастрафізму, і філасофскія работы “Пра паняцце прадмету” (O pojęciu przedmiotu) і “Манадалогія” (Monadologia). У наступным годзе атрымлівае за літаратурныя дасягненні прэмію “Залаты Лаўр” Польскай акадэміі літаратуры.

У 1938 годзе за адну ноч малюе два аўтапартрэты – “Д-р Джэкіл” (Dr Jeckyll) і “М-р Хайд” (Mr Hyde), якія выражаюць яго ідэю аб дваістасці чалавечай натуры.

У чэрвені 1939 году малюе шмат партрэтаў у маёнтку Аўгустоўка пад Горадняй, у тым ліку свой апоші аўтапартрэт. У канцы жніўня вяртаецца ў Варшаву, а 5 верасня разам з Чаславай Акіньскай выязджае на ўсход. У вёсцы Язёры на ўкраінскім Палессі даведваецца па радыё аб уваходжанні савецкіх войскаў і 18 верасня 1939 году заканчвае жыццё самагубствам.

1985 год абвешчаны ЮНЭСКА годам Віткевіча, пасля чаго польскія ўлады вырашылі перазахаваць мастака ў Закапанэ, што было здзейснена ў 1988 г. Аднак, паколькі месца, дзе быў пахаваны на Палессі Віткацы, не было добра пазначана, у 1994 г. выявілася, што ў Польшчу перанеслі парэшткі нейкай маладой паляшучкі, што апісаў у сваёй песні Яцак Качмарскі: “Rymowanka zza grobu, czyli piosenka nie bez racji, z racji ekshumacji”.

Адсутнасць дакладнай інфармацыі пра парэшткі мастака, а таксама маўчанне Чаславы Акіньскай аб падрабязнасцях самагубства Віткевіча (саму яе ўдалося выратаваць) натхніла Яцака Капровіча на ідэю “ўдаванага” самагубства, згодна з якой мастак памёр у Лодзі ў 1968 г.

Чытайце таксама

Мэцью Грэгары Льюіс

Мэцью Грэгары Льюіс

Ангельскі раманіст і драматург, стаў знакамітым дзякуючы раману “Манах”, напісанаму ў 19 гадоў

Генрых Кіршбаўм

Генрых Кіршбаўм

Паэт, літаратуразнаўца.

Гейр Гуліксэн

Гейр Гуліксэн

Нарвежскі паэт, раманіст, эсэіст, драматург, дзіцячы пісьменнік, выдавец.

Роберт Энтан Ўілсан

Роберт Энтан Ўілсан

Амерыканскі раманіст, эсэіст, філосаф, псіхолаг, анархіст

1889