На дзевятым месяцы жыцця маці Руноскэ страціла розум, і хлопчыка аддалі на выхаванне ў бяздзетную сям'ю яе старэйшага брата, начальніка будаўнічага аддзелу Такійскай прэфектуры Акутагавы Маціякі. Так Руноскэ змяніў прозвішча Нінхара на Акутагава.
Руноскэ выдатна вучыўся, з малых гадоў самастойна засвойваў японскую і кітайскую класіку. У адзінаццаць гадоў ён ужо рэдагаваў рукапісны часопіс.
Чытаў Акутагава заўсёды шмат. Яшчэ да паступлення ў Такійскі імператарскі універсітэт (1913) на аддзяленне англійскай літаратуры Акутагава добра ведаў еўрапейскую і сусветную літаратуру. Тады яму найбольш падабаліся Франс, Ібсэн, Бадлер, Стрынберг, Бергсон... Дарэчы, эстэтычна Акутагава фармаваўся ў пару, калі маладая буржуазная Японія інтэнсіўна капіявала ўсё еўрапейекае: ад формы галаўных убораў чыгуначнікаў да еўрапейскіх літаратурных стыляў. Усё, чаго еўрапейская літаратурная традыцыя дасягнула за стагоддзі літаратурнага развою, абрынулася на Японію амаль у адзін момант: і рамантызм, і сентыменталізм, і рэалізм, і натуралізм, і першыя дэкадэнцкія і мадэрновыя вопыты. I ўсё гэта трэба было як мага хутчэй засвоіць, каб з улікам усяго вопыту еўрапейскай літаратуры зарыентавацца ў кірунках уласнага шляху.
Першыя свае апавяданні Акутагава напісаў, калі яшчэ вучыўся ва універсітэце. Яны адраэу былі заўважаныя крытыкай. Асаблівы поспех зведала апавяданне "Брама Расёмон", надрукаванае ў адным з буйнейшых японскіх штомесячнікаў "Тайкоку бангаку". "Браму Расёмон" ухваліў і Coсэкі Нацума, які ўжо тады лічыўся класікам японскай літаратуры.
Пасля заканчэння універсітэта Акутагава нейкі час працаваў выкладчыкам у ваенна-марской школе. Працу сваю ён не любіў (як і ўсё, што замінала літаратурнай дзейнасці), але яму патрэбны быў хоць які сталы заробак.
Праз некалькі гадоў службы ў ваенна-марской школе (Акутагава тады ўжо быў жанаты) ён атрымаў запрашэнне на працу ў буйную газету "Ocaка майніці". Акутагава прыняў запрашэнне, хоць нельга сказаць, што журналістыка яго надта вабіла.
З газетай "Осака майніці" звязаная і адзіная ў жыцці Акутагавы замежная вандроўка. Па заданні рэдакцыі ў 1921 годзе ён выправіўся ў Кітай і Карэю, каб напісаць серыю нарысаў. А ўвогуле ён жыў звыклым жыццём літаратурнага мэтра: у пэўныя дні прымаў у сваім кабінеце "Цёкодо" ("Храм чыстай рэчкі") літаратурную моладзь, наведваў шматлікія банкеты, збіраў карціны і антыкварыят, сварыўся з выдаўцамі за ганарары, ездзіў з лекцыямі па краіне.
Акутагава пісаў хутка і шмат. У дваццаць сем гадоў ён ужо быў аўтарам трох зборнікаў апавяданняў, кожны з якіх меў шумны поспех. У 1925 годзе ягонай кнігай распачалася шматтомная серыя "Збор сучасных твораў".
Такая інтэнсіўнасць літаратурнай працы не найлепшым чынам адбівалася на фізічным стане, псіхіцы. Да таго ж Акутагаву палохала, што ён атрымаў у нядобрую спадчыну ад маці псіхічную хваробу, якая зрабіла яе вар'яткай. Але інакш ён жыць не мог – мастацтва, літаратура былі для яго і сэнсам, і апраўданнем жыцця. Пра гэта яго знакамітыя словы: "Чалавечае жыццё не каштуе і аднаго радка Бадлера".
Ён працягваў апантана працаваць. У апошні год жыцця (1927) ім напісаныя такія кульмінацыйныя творы, як сатырычная ўтопія "Капы" і эгабелетрыстычная аповесць "Жыццё ідыёта".
Сатырычная ўтопія "Капы" была надрукаваная ў штомесячніку "Кайдэо". Тут Акутагава ўпершыню ўзяў за аб'ект аналізу не асобу, а грамадства. He жадаючы звязваць сябе канкрэтнымі дэталямі сучаснага сацыяльна-палітычнага жыцця Японіі, ён перанёс дзеянне свайго аповеду ў фантастычную краіну вадзянікоў ("капаў"), "Я засяліў свет майго аповеду звышнатуральнымі істотамі. Болей за тое, у адной з гэтых істотаў я намаляваў самога сябе".
"Капы" – бліскучы гратэск на тагачасную Японію (зрэшты, не толькі на Японію) і таленавіты псіхааналіз неўрозаў і комплексаў самога аўтара.
Апошні твор Акутагавы – "Жыццё ідыёта". Там ёсць такія радкі: "Няўжо не знойдзецца нікога, хто б задушыў мяне, пакуль я сплю?"
4 чэрвеня 1927 году, ва ўзросце трыццаці пяці гадоў, Руноскэ Акутагава прыняў смяротную дозу вераналу.
Трохі раней ён напісаў: "Шэкспір, Гётэ, Цікамацу Мондзаэмон непазбежна гінуць, але лона, што іх спарадзіла, – вялікі народ – ніколі не згіне. Усякае мастацтва, як бы ні мянялася яго форма, нараджаецца з нетраў народа".
Падрыхтаваў Валянцін Акудовіч
