Многія ўжо называюць гэтую кнігу адной з самых сумных у гісторыі. З Лондана — карэспандэнт радыё “Весці ФМ” Алена Балаева. “Калі вы чытаеце гэты ліст, значыць, мяне ўжо няма ў жывых”. Ліст з такой фразай салдаты звычайна захоўвалі пры сабе ў нагруднай кішэні ў надзеі, што ў выпадку гібелі на перадавой яго адправяць іх блізкім і каханым таварышы з фронту. Усе лісты, сабраныя ў кнізе, і праўда дайшлі да адрасата. Гісторык-дакументаліст Шон Прайс тры гады падарожнічала па ўсім свеце, чытаючы архівы: музейныя, бібліятэчныя, ваенныя і сямейныя. Яна вывучыла 30 тысяч лістоў ад салдат розных эпох пачынаючы ад напалеонаўскіх войнаў і заканчваючы войнамі ў Афганістане і Іраку. Спачатку Шон Прайс рыхтавала на аснове матэрыялу радыёпраграмы, затым з'явілася ідэя напісаць кнігу. У яе ўвайшлі роўна 70 лістоў вайскоўцаў рознага звання, і салдат і генералаў, рознага ўзросту і веравызнання, розных культураў і нацыянальнасцяў: японцаў, аўстралійцаў, немцаў, брытанцаў і французаў.

Але, як высветлілася, перад тварам смерці, нягледзячы на, ​​здавалася б, непераадольныя адрозненні, усе салдаты гатовыя казаць толькі пра адно — пра самае патаемнае і пра любоў: да жыцця і да тых, хто застаецца жыць пасля іх. Праўда, як кажа аўтар, кожны выказвае свае думкі па-свойму: хтосьці відавочна пісаў самае важнае прызнанне ў жыцці, якое ніколі б не адважыўся вымавіць уголас, хтосьці філасофствуе. Як, напрыклад, ангелец Майкл Эндру Скот, які незадоўга да гібелі ў самым пачатку Другой сусветнай напісаў бацьку: “Тое, што мы называем жыццём, усяго толькі пераходны этап чалавечага развіцця”. Хтосьці нават у апошнім у жыцці лісце знаходзіць у сабе сілы жартаваць. Цяжэй за ўсё чытаць лісты зусім маладых салдат, хто не верыць, што яго могуць забіць. У 1982 годзе Герберт Джонс у лісце дадому напісаў: “Увогуле не думаю, што ёсць хоць найменшыя шанцы, што са мной нешта здарыцца”. Праз некалькі дзён Джонса забілі ў аперацыі на Фолклендскіх выспах. Але не менш цяжка чытаць і лісты пакуль яшчэ жывых, але ўжо асуджаных і якія вераць у сваю пагібель. Ніл Доўнс родам з Манчэстэра пісаў з Афганістана сваёй нявесце: “Спадзяюся, ты пражывеш цудоўнае жыццё. Выходзь замуж, нараджай дзяцей. А я буду кахаць цябе вечна”. Падарожнічаючы па свеце, аўтару кнігі нават удалося адшукаць сем'і салдатаў, якія атрымалі пахаванкі і развітальныя лісты з фронту. Яны расказваюць у кнізе, як смерць блізкіх паўплывала на іх жыццё.

Дакументальная кніга пад назвай “Калі вы чытаеце гэтыя лісты...”, толькі выйшаўшы з друку, адразу стала бэстсэлерам у Брытаніі. І яе ўжо па праве называюць адной з самых сумных кніг у гісторыі.