№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Квінт Гарацый Флак

Легкадумны заўсёды я

Выбраныя оды

Пераклад з лацінскай Антон Францішак Брыль

I.6. ‹Да Агрыпы›

 

Здолеў Варый бы, птах песень Меоніі,

Перамогам тваім годную ўздаць хвалу,

Апісаць, як вадзіў конна ды хвалямі

  Войскі лютыя ў бітвы ты.

 

Мне ж, Агрыпа, ні моц вашую слаўную,

Ні Пеліда ў вайне сілу няўступную,

Ні ў дарозе марской хітрасць Улíсаву,

  Ні Пелопаў нялюдскі дом

 

Не спяваць; замалы я для вялікага.

Сорам кажа, ды з ім згодная мірная

Муза: нельга мне твой бляск альбо Цэзараў

  Ганьбіць вершаў нязграбнасцю.

 

Хіба варты мой спеў Марса даспешнага,

Мерыёна ў клубах пылу траянскага,

Ці Тыдыда, што стаў роўны багам самім

  Праз апеку Паладзіну?

 

Я застоллі пяю, грозныя дзеі дзеў,

Што на хлопцаў ідуць, вострачы кіпцікі.

Вольны зноў ці гару новым агнём — адно,

  Легкадумны заўсёды я.

_______________________________________________________________________

 

Форма: другая асклепіядава страфа (тры малыя асклепіядавы вершы + гліканэй).

 

Марк Віпсаній Агрыпа — рымскі вайскавод, паплечнік і сябар імператара Аўгуста.

 

Луцый Варый — паэт, сучаснік і сябар Гарацыя і Вергілія.

 

Птах песень Меоніі — г.зн. эпічны паэт, паэт гамэраўскай традыцыі (ад падання аб меанійскім паходжанні Гамэра).

 

Пелід — Ахіл, сын Пелея, герой Траянскай вайны.

 

Нашчадкі Пелопа мелі між сабою доўгую зваду, праз якую ўчынілі шмат вусцішных злачынстваў.

 

Мерыён — герой Траянскай вайны, удзельнічаў у фінальным узяцці Троі.

 

Тыдыд — Дыямед, сын Тыдэя, герой Траянскай вайны. Карыстаўся асабліваю прыхільнасцю Афіны Палады, праз заступніцтва якой быў у выніку далучаны да несмяротных багоў.

 

 

 

I.11. ‹Да Леўканоі›

 

Ты выпытваць пакінь, грэх тое знаць, колькі табе ці мне,

Леўканоя, багі судзяць жыцця; і вавілонскія

Лічбы ты не трывож: лепей нашмат зносіць усё як ёсць.

І ці многа шчэ нам наканаваў зімаў Юпітэр, ці

Толькі тую, што б'е шумна цяпер хваляй тырэнскаю

Скáлы, — мудраю будзь, віны цадзі, хвіляй кароткаю

Рэж надзей даўжыню; прэч між размоў квапны ўцякае час.

То хапай гэты дзень — веры няма дням, што ідуць за ім.

_______________________________________________________________________

 

Форма: пятая асклепіядава страфа (усе радкі — вялікі асклепіядаў верш).

 

Вавілонскія лічбы — адсылка да варажэнняў, імаверна гараскопаў.

 

Ранейшыя беларускія пераклады:

А. Жлутка ("Тутэйшыя", 1989).

 

 

 

I.23. ‹Да Хлоі›

 

Ты ўнікаеш мяне, Хлоя, бы ланечка,

Што шукае ў гарах дзікіх пужлівую

  Маці, ў жаху дарэмным

    Ад павеваў ды шолахаў.

 

Толькі ветрык задзьме, лісце кранаючы,

Ці зялёнай луской яшчаркі жвавыя

  Мільгануць у ажынах — 

    Сэрца й ногі ў яе трымцяць.

 

Ды не тыграм, павер, я да цябе іду,

Не гетульскім ільвом, не разарву, не з'ем —

  Час табе не за маці,

    За мужчынам хадзіць услед.

_______________________________________________________________________

 

Форма: трэцяя асклепіядава страфа (два малыя асклепіядавы вершы + ферэкратэй + гліканэй).

 

Гетульскі — тут: сінонім афрыканскага.

 

 

 

II.10. ‹Да Ліцынія Мурэны›

 

Каб слушней, Ліцынію, жыць, у далеч

Мора не імкніся, але ж, уцёкшы

Ад вятроў марскіх, унікай таксама

  Скалаў бярэжных.

 

Хто сабе сярэднюю мудра выбраў

Залатую сцежку, пазбегне роўна

І страхі гнілой, і зайздросных іншым

  Пышных пакояў.

 

Першымі найбольшыя ломіць вецер

Сосны, ды найдужыя горай гінуць

Вежы, найкрутую гару шукае

  Ў буру маланка.

 

Ў бедах спадзяецца, ва ўдачы — помніць

Муж, разумны сэрцам: аднойчы доля

Зменіцца; ліхую зіму наслаўшы,

  Той жа Юпітэр

 

І вясну прышле. Калі дрэнна сёння —

Гэта не навек. І струну кранае

Часам Апалон, і збуджае Музу,

  Стрэлы адклаўшы.

 

Смела ды бадзёра глядзі ў нягодзе

Кожнай, а калі спадарожны подых

Цераз меру дзьме — падбірай разважна

  Ветразь напяты.

_______________________________________________________________________

 

Форма: малая сапфічная страфа (тры малыя сапфічныя вершы + адоній).

 

Ліцыній Мурэна — швагер Гарацыева сябра і дабрадзея Гая Мецэната. Пазней быў пакараны смерцю па абвінавачанні ў змове супраць Аўгуста.

 

Ранейшыя беларускія пераклады:

А. Жлутка ("Тутэйшыя", 1989).

 

 

 

III.9. ‹Размова з Лідыяй›

 

— Покуль мілы я быў табе,

  Так, што іншы ніхто шыю зіхоткую

Ўзяць у смелы не мог абдым —

  Шчасцем роўны не быў мне і персідскі цар.

 

— Покуль іншым ты полымем

  Не ўспалаў ды не ўзнёс Хлою над Лідыяй —

Ззяла Лідыя славаю,

  Зацьмявала я ймём Íлію рымлянаў.

 

— Я ў палоне фракíянкі

  Хлоі — пекна пяе, з ліраю ўмелая.

Я і смерць за яе прыму,

  Толькі б лёсы былі з мілай лагоднымі.

 

— Узаемным пячэ агнём

  Калаід мяне, сын Орніта з Турыяў,

Я двукроць за яго памру,

  Толькі б лёсы былі з юным лагодныя.

 

— Што ж, як вернецца даўняе,

  Зноў Венера скуе бронзавым нас ярмом?

Што, як Хлою бялявую

  Зрыну, й Лідыі зноў дзверы адчыняцца?

 

— Хай за неба яснейшы ён,

  Ты ж лягчэйшы за луб ды каламутнейшы

За няўціш Адрыятыкі —

  Жыць з табою хачу, ўмерці хачу з табой.

_______________________________________________________________________

 

Форма: чацвертая асклепіядава страфа (гліканэй + малы асклепіядаў верш + гліканэй + малы асклепіядаў верш).

 

Ілія — адно з імёнаў легендарнай Рэі Сільвіі, маці Ромула і Рэма.

 

Турыі — горад на поўдні Італіі, старажытная грэцкая калонія.

 

 

 

ІІІ.17. ‹Да Элія Ламіі›

 

Высокі родам Элію, даўняга

Нашчадак Лама — Ламіям колішнім

  Імя ён даў, і ўсе калены

    Дому, як запісы цвердзяць згодна,

 

Таго лічылі продкам, хто сценамі

З усіх найпершым, кажуць, фармійскімі

  Валодаў ды зямлёй, дзе льецца

    Лíрыс ва ўдзелы Мары́кі-німфы,

 

Такім абшарам, — заўтра паднімецца

Нямірны Эўр, і лісцем засцелюцца

  Гаі, а бераг — бескарысным

    Зеллем марскім, калі ў тым вароне,

 

Дажджоў вяшчусе, верыш ты. Загадзя

Рыхтуй сухія дровы; бо заўтра ўжо

  Віном і парсючком усцешыш

    Генія ў коле вясёлай дворні.

_______________________________________________________________________

 

Форма: алкеева страфа (два алкеевы адзінаццаціскладовікі + алкееў дзевяціскладовік + алкееў дзесяціскладовік).

 

Луцый Элій Ламія — сябар Гарацыя.

 

Лам — міфічны цар людажэраў-лестрыгонаў. Пачатак верша, гледзячы па ўсім, жартаўлівы — свайго кшталту пародыя на легендарныя генеалогіі.

 

Форміі — горад у Італіі на поўдзень ад Рыму.

 

Лірыс — рака ў тых жа краях.

 

Марыка — лакальная багіня, шанаваная блізу горада Мінтурны.

 

Эўр — грэцкае боства шчодрага на непагоду ўсходняга ветру і сам гэты вецер.

 

Геній — боства, звязанае з канкрэтным чалавекам, месцам, родам ці рэччу. Тут размова мусіць ісці пра нейкае свята, адзначэннем якога адрасат верша і ўсцешыць пэўнага генія.

 

 

 

III.30. ‹Да Мельпамэны›

 

Помнік я збудаваў: стойкі над бронзу ён,

А вяршыня ўзрасла над пірамідаў высь;

І ні сівер ліхі, ні ўсепажэрны дождж

Не разбураць яго, ні чарада гадоў

Незлічоных ды бег часу няўпыннага.

Не, памру я не ўвесь: частку найлепшую

Не здабудзе труна. Буду расці хвалой

Век, пакуль на стары схіл Капітолія

Ходзіць першасвятар з дзевай маўкліваю.

Скажуць там, дзе шуміць Áўфід раз'юшаны,

Там, дзе колісь царом бедны вадою Даўн

Люду грубаму быў: з нізкіх узнесены,

Першым я пакарыў слову Італіі

Эалійскі напеў. Годнасцю гэтаю

Ганарыся ды мне голаў з ухвалаю,

Мельпамэна, вянчай дэльфскімі лаўрамі!

____________________________________________

 

Форма: першая асклепіядава страфа (усе радкі — малы асклепіядаў верш).

 

Мельпамэна — адна з дзевяці музаў.

 

Пакуль... з дзевай маўкліваю… — г.зн. пакуль вярхоўны жрэц і старэйшая весталка разам узыходзяць на Капітолій для сумеснага ўдзелу ў ахвярапрынашэннях; а значыць, у разуменні Гарацыя, пакуль стаіць Рым.

 

Аўфід(цяпер Афанта) — рака ў Апуліі.

 

Даўн — легендарны ўладар Апуліі. Абедзве прасторавыя адсылкі, такім чынам, адносяцца да родных краёў Гарацыя, ствараючы (з улікам адсутнасці ў першасных рукапісах пунктуацыі) неадназначнасць разумення, якая захоўваецца ў перакладзе: магчыма, належыць чытаць "Скажуць: там, дзе шуміць Áўфід раз'юшаны..." і, адпаведна, адносіць прасторавыя адсылкі да самога Гарацыя, а не да ягоных будучых чытачоў.

 

Першым я... — памеры грэцкай лірыкі ў лацінскай паэзіі ўжываў яшчэ Катул, аднак менавіта Гарацый дэталёва распрацаваў і завяршыў гэтае пазычанне стылю. Цікава заўважыць, што, у адрозненне ад пазнейшых пераймальнікаў (напрыклад, Міцкевіча, адпаведны верш якога пранізаны яўным палітычным пафасам), Гарацый бачыць сваю заслугу і падмурак сваёй несмяротнасці не ў чым іншым, як у працы над паэтычнаю формаю.

 

Ранейшыя беларускія пераклады:

М. Багдановіч,

А. Хадановіч (ARCHE 3/2001).

 

пераклад з лацінскай — Антон Францішак Брыль

 

© Антон Францішак Брыль, пераклад, каментар, 2012

Пераклад з лацінскай – Антон Францішак Брыль © 2013

Чытайце таксама

Павел Анціпаў

Павел Анціпаў

Беларускі рускамоўны празаік, аўтар кнігі "Дипломная работа". Жыве ў Мінску

Уладзімір Караткевіч

Уладзімір Караткевіч

Беларускі паэт, празаік, драматург, публіцыст, перакладчык, кінасцэнарыст

Мэцью Дзікман

Мэцью Дзікман

Амерыканскі паэт, лаўрэат American Poetry Review 2008 году

Антоніё Табукі

Антоніё Табукі

Аўтар раманаў, апавяданняў, нарысаў, тэатральных сцэнараў, куратар італьянскага выдання твораў Фэрнанду Пэсоа.

3245