Балада пра ружы
(Róże)
Рыцар уночы ў соннай аблудзе
Узняўся і жонку трывожна будзіць:
“Сніў гэты сон я зноў,
Найдзіўнейшы са сноў.
Бачыў у сне я ружы і ружы,
Сястру тваю, маладзіка паўкружжа,
Бачыў яшчэ, што ёсць
У панны ночны госць.
Сплыві жа, як кроў па нажы, мне, дружа,
Зірнуць на сястру ў алькоў, дзе ружы,
І ля яе самой
Сон спраўдзіць: мой – не мой!”
Тут жа на ложку ўкленчыла пані,
З кленчы пачала выпраставанне
Й вырушыла ў паўзмрок,
Глушачы крокам крок.
Здалеўшы сходы між двух альковаў,
Шукала стуленых дзвюх галоваў,
Дзвюх параў рук вязьма,
Ды не знайшла – няма.
Ўбачыла толькі ружы і ружы,
Кожны бутон – барвовы і дужы:
Сон сестрын, нібы вуж,
Тоіўся ў яве руж.
Ўкленчыла ў змроку алькоўным пані:
“Так невідочней маё чуванне!”
Кожны каўтае ўздых,
Каб ейны кут аціх.
Поўнач, скарбніца сненняў глыбокіх,
Звонку прынесла босыя крокі.
Водгулле ўсчала рэй:
Нехта каля дзвярэй.
Ўкленчыўшы, пані вачэй не мружыць,
Ўкленчыўшы, бачыць: дух яе мужа
Дзее бясплотны рух.
Цела спіць – ды не дух!
Вось ён да спячай, грозны, як ружжы,
Ідзе праз ружы, ідзе праз ружы!
Панну ўздымае з руж
На рукі жончын муж.
“Спім мы абодва – і дух, і цела,
Хай дзее кожнае, што хацела!”
Панну кладзе наўзнак –
Песціць прыдатней так!
Бледная, пані прыйшла пад ранне.
“Муж мой, ці спіш ты?” – Адказ – маўчанне.
“Ружамі сон твой тхне!
Муж мой, пачуй мяне!”
Рыцар прачнуўся, глядзіць у вочы:
“Што за выпадак у цемры ночы
Мовы цябе пазбыў?
Быў госць у спальні?” – “Быў”.
“Ці ён да спячай, грозны, як ружжы,
Ішоў праз ружы, ішоў праз ружы?
Панну ці клаў наўзнак?” –
“Так, – шэпча пані. – Так”. –
“А ці ён бачыў, як зводзіш бровы,
Зводзіш як вусны ў праклёнаў словы,
Кленчыш, гнутая ў рог?” –
“Бачылі ён і Бог”.
Рыцар ускочыў з ложка: “Ты ўзняла
Сну залатога майго забрала!
Я! Пазнаеш мяне?” –
“Гэткі ж ты быў у сне”. –
“Сонныя ночы я з ёю бавіў,
Прагну адгэтуль таго ж наяве!” –
Пані яму: “Не руш.
Панны няма між руж.
Панну пасеклі на дзве палавіны,
Цела паклалі ў дзве дамавіны,
Труны дзве – склепам зруб:
Цяжкі з ёй будзе шлюб!”
Рыцар ёй кажа: “Памерла рана!
Зноў я засну і знайду, дзе панна,
Трунаў сягну я дзвюх!
Я – пан, я – сон, я – дух!”
Тры ружы
(Trzy róże)
Са студні чутны йржавы рып вядра.
У садзе ціша. Спёка млявіць кветкі.
Зяленіва ля ветхае паветкі
Ільсніцца, лушчыцца з камля кара,
Са студні чутны гулкі пляск вядра.
Зірні, лісцё над намі – небам цэлым!
Зірні, як голле кроіць промні куца!
Знітуем душы і дазволім целам
Адно адному моўчкі адгукнуцца!
Зірні, лісцё над намі – небам цэлым!
Пах ружаў, птахаў спеў, дзве сон-душы,
Двух целаў у траве перапляценне,
І сонца лад сярод бязладдзя ценяў,
І ў спёцы раптам – цішы ледзяшы.
Пах ружаў, птахаў спеў, дзве сон-душы.
Але калі паміж душой і целам
Квітнець у садзе гэтым ружы трэцяй,
Той, чый пурпур здалее тагасвецце,
То ейны жар адным ёсць з намі цэлым,
Той ружы трэцяй, між душой і целам.
Глуханямая
(Głuchoniema)
А на вёсцы на нашай ёсць глуханямая.
Марыш чуць ейны голас, калі пад аблокі
гаваркія і спеўныя вочы ўзнімае...
Не адсюль яна, дом ёй – край нязнаны, далёкі.
Бацька ёй – сон забыты, імя ёй... быць можа,
смерць імя назаве, ў галавах калі стане.
Я хацеў ейнай смерцю быць і ў гэтым маўчанні
чуць тых струнаў, што Госпад правіцай трывожыў.
Думаў я, калі кіну ў тагасветнай аблудзе
на бясспеўныя грудзі зямлі ком дзяўчыне,
лебядзіную думай адгукнуўшыся, грудзі
стаю лебедзяў збудзяць у азёрнай даліне.
А за вёскаю нашай рака ёсць сівая.
Нейкі дзед у глыбіні закідваў мярэжы.
Я спытаў: “Што за рэчка?” – а дзед: “Не бывае,
каб імя мела тое, што тае ў бязмежжы.
Тыкіч – кажуць адны, а другія – Магіла.
Хто Далёкай, хто Блізкай заве – ды заўсёды
вер старым: безназоўныя гэтыя воды.
Ды й нашто рацэ назва? Дно ў сненнях згубіла”.
А над вёскаю нашай боска вечарам шэрым...
Калі сонца згасае сном пра сны нетрывалым,
у душы паўстаюць незямныя хімеры
і ўспаміны пра тое, што не існавала.
Бачыў я ў такі вечар, як дзеўчына тая –
здань, з душою, ў якой быў памёр салавейка,
безгалосая скрыпка, без пастушкі жалейка
да ракі йдзе і рукі прывітальна прастае.
І, без слыху слухачка, стаіць над ракою,
вуды кос залатых занурыўшы ў глыбіні...
Мо хацела, рыбачка, сон злавіць галубіны –
голас свой, што са дна б’е бруёй шапаткою.
Альбо можа таму яна ладзіла ловы,
што хацела спаймаць свой адбітак валоссем:
мо хоць ён мае дар чалавечае мовы
й чалавекам раскажа ўсё, што з сэрца рвалося.
Вось выцягвае косы. Зоры ейныя вочы
Поўняць іскрай вячыстаю, цьмянай і соннай...
Сабе й свету чужая, на мяжы дня і ночы
безыменная здань над ракой безназоўнай.
Вучань шаўца
(Szewczyk)
Маладзіку халодна й мулка –
Патрапіў рог у комін хаты.
Ліхтар, на дыбачкі прыўзняты,
Працяў імглу ў канцы завулка.
Шаўцовы вучань клышаногі,
Не спіць, заняты справай важнай:
Спраўляе бот на мерку Бога,
Імя якому – Неасяжны.
Будзь блаславёны тройчы
Вынік творчых турбот:
З іх у срэбранай ночы
Гэткі родзіцца бот.
Хмар Уладару, існы ў небе!
Багаты дар маёй правіцы
Прымі, каб ступ у хмарнай глебе
Табе не збілі бліскавіцы.
Дух, які паліць зор паходні,
Звястуе хай зямлі й нябёсам:
Там, дзе шавец бывае босым,
Бог прыабуты як найгодней.
Будзь блаславёны тройчы
Вынік творчых турбот:
З іх у срэбранай ночы
Гэткі родзіцца бот.
Хлеб мой штодзённы дай мне, Божа, –
Адзіны мне ў жыцці мацунак.
Даруй таму, хто ў нэндзы можа
Даць толькі боты ў падарунак.
Шыць значыць шыць – не больш у швіве,
Дык шыйма, покуль маем сілы.
Жыць значыць жыць. На Божай ніве
Жывема да самой магілы.
Будзь блаславёны тройчы
Вынік творчых турбот:
З іх у срэбранай ночы
Гэткі родзіцца бот.
Жабрацкая балада
(Ballada dziadowska)
Стукаў-грукаў дзядуня па зямлі дзеравякай –
Жабраком аднаногiм быў стары небарака.
Йшоў каротка цi доўга – ды прыспеты быў стомай,
Стаў ён задам да лесу ля рачулкi над стромай.
Мутным вокам старэчым ён глядзеў счаравана,
Як струменi струменяць – ой да-дана, да-дана!
З глыбiнi вынурала дзеўчанё-вадзянiца –
I вадой яму ў бельмы, бараду й нагавiцы.
Аж скрывiўся дзядуня – а нячыстая сiла
Звонкiм смехам смяшыла, горкiм смуткам смуцiла.
Ў дзеда ўперыла вочы – два зялёныя споды –
I абняла за ногi – спакушала, няўрода!
Цалавала юрлiва, цалавала аддана
Дрэва мылiцы сцертай – ой да-дана, да-дана!
Пырскаў смехам дзядуня ў карак зданi схiлёнай,
Ледзь не ўпрысядкi скокаў на травiцы зялёнай.
Скокаў ён рукi ў бокi, гучна цмокалi губы –
Аж трапляў дзеравякай у жамчужныя зубы!
“Што ж ты песцiш-цалуеш толькi зломак палена?
Што ж ты дзеда шануеш не вышэй ад калена?
Мусiць, ногi – парогi для чарцінага племя,
Ты, здыхлiна рачная, ты, лядачае семя!
Што ж ты мёртвае дрэва спакушаеш упарта?
Ой да-дана, да-дана – смеху гэта ўсё варта!”
Валассём вадзянiца акруціла – і ў нюнi:
“Ходзь са мною дзядочку, дзедзю, дзедку, дзядуню!
Я цябе б сагравала на каралавай печцы,
Я цябе б харчавала жвірам, лепшым у рэчцы.
У маiм у палацы адпачнеш самавiта,
Маiх палкiх цалункаў будзеш пiць акавiту!”
Так сказала – й за торбу за жабрачую цягне
Да вiроў да бяздонных, да загубнае багны.
Нат не перажагнаўся – хвалi дзедку схавалi –
Больш на белым на свеце пра яго не чувалi.
Забурлiлi струменi – й зноўку сталася цiха,
Бараду, плеш i торбу знесла воднае лiха!
Толькi мылiца тая – сцерты зломак драўляны –
Пабарола стыхiю – ой да-дана, да-дана!
Усплыла ўжо нячыйнай – вызвалёнай з галечы,
Уцякла ад калецтва i ад торбы старэчай!
Калацiла-насiла, мыла мылiцу плёсам,
Нiбы трэску фрэгата, што пазбыўся матросаў!
Стала танчыць вясёла на сваiм люстраваннi,
Да жыцця, да свабоды мкнула ў сонечным ззяннi!
У рухавых падскоках закульгала праз хвалi
Ой да-дана, да-дана – ў тагасветныя далi!
пераклад з польскай – Марыя Мартысевіч
