№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Данііл Хармс

Па-першае і па-другое

Апавяданні для дзяцей

Пераклад з рускай Алена Пятровіч

Казка

(Сказка)

 

– Вось, – сказаў Ваня, паклаўшы на стол сшытак, – давай пісаць казку.

– Давай, – адказала Аленка і села на крэсла.

Ваня ўзяў аловак і напісаў:

“Жыў-быў кароль...”

Тут Ваня задумаўся і падняў вочы да столі. Аленка зазірнула ў сшытак і прачытала, што напісаў Ваня.

– Такая казка ўжо ёсць, – сказала Аленка.

– А адкуль ты ведаеш? – спытаў Ваня.

– Ведаю, таму што чытала, – адказала Аленка.

– Ну, і пра што там гэтая казка? – спытаў Ваня.

– Ну, пра тое, як кароль піў гарбату з яблыкамі і раптам падавіўся, а каралева стукнула яго па спіне, каб кавалачак яблыка выскачыў назад з горла. А кароль падумаў, што каралева б'ецца, і стукнуў яе шклянкай па галаве. Тады каралева раззлавалася і стукнула караля талеркай. А кароль стукнуў каралеву міскай. А каралева стукнула караля крэслам. А кароль ускочыў і стукнуў каралеву сталом. А каралева паваліла на караля буфет. Але кароль вылез з-пад буфета і шпурнуў у каралеву каронай. Тады каралева схапіла караля за валасы і выкінула яго ў акенца. Але кароль залез назад у пакой праз другое акно, схапіў каралеву і запхнуў яе ў печку. Але каралева вылезла праз комін на дах, потым спусцілася па громаадводзе ў сад і праз акно вярнулася назад у пакой. А кароль у гэты час раскладаў агонь, каб спаліць каралеву. Каралева падкралася адзаду і піхнула караля. Кароль паляцеў у печку і там згарэў. Вось і казка ўся, – сказала Аленка.

– Вельмі дурная казка, – сказаў Ваня. – Я хацеў напісаць зусім іншую.

– Ну, пішы, – адказала Аленка.

Ваня ўзяў аловак і напісаў:

“Жыў-быў разбойнік...”

– Чакай! – крыкнула Аленка. – Такая казка ўжо ёсць!

– Я не ведаў, – адказаў Ваня.

– Ну як жа, – сказала Аленка, – няўжо ты не ведаеш, як адзін разбойнік, ратуючыся ад варты, ускочыў на каня, ды з размаху пераваліўся на другі бок і ўпаў на зямлю. Разбойнік падняўся, пагразіў кулаком, скокнуў на каня і зноў перамахнуў праз яго і паляцеў на зямлю. Тады разбойнік выхапіў з-за паса пісталет, стрэліў з яго ў паветра і зноў скокнуў на каня, але з такой сілай, што зноў перамахнуў праз яго і пляснуўся аб зямлю і зламаў сабе нагу. А конь адышоў убок. Разбойнік, накульгваючы, падбег да каня і стукнуў яго кулаком па лобе. Конь збег. У гэты час прыскакалі вартавыя, схапілі разбойніка і адвялі яго ў вязніцу.

– Ну, значыць, пра разбойніка я пісаць не буду, – сказаў Ваня.

– А пра каго тады будзеш? – спытала Аленка.

– Я напішу казку пра каваля, – сказаў Ваня.

Ваня напісаў:

“Жыў-быў каваль...”

– Такая казка таксама ёсць! – закрычала Аленка.

– Ну? – сказаў Ваня і паклаў аловак.

– Дык вось, – сказала Аленка, – жыў-быў каваль. Каваў ён аднойчы падкову і так замахнуўся малатком, што малаток сарваўся з дзяржальна, вылецеў у акно, забіў чатырох галубоў, стукнуўся аб пажарную вежу, адляцеў убок, разбіў акно ў дамку брандмайстра і вылецеў на вуліцу, зваліў на зямлю ліхтарны слуп, збіў з ног прадаўца марозіва і стукнуў па галаве Карла Іванавіча Шустэрлінга, які на хвілінку зняў капялюш, каб праветрыць сваю патыліцу. Стукнуўшыся аб галаву Карла Іванавіча Шустэрлінга, малаток паляцеў назад, зноў збіў з ног прадаўца марозіва, скінуў з даху двух катоў, што зацята біліся, перавярнуў карову, забіў чатырох вераб'ёў і зноў заляцеў у кузню, і сеў наўпрост на сваё дзяржальна, якое каваль яшчэ працягваў трымаць у правай руцэ. Усё гэта адбылося так хутка, што каваль нічога не заўважыў і працягваў далей каваць падкову.

– Ну, значыцца, калі пра каваля казку ўжо напісалі, тады я напішу казку пра самога сябе, – сказаў Ваня і напісаў:

“Жыў-быў хлопчык Ваня...”

– Пра Ваню таксама ёсць казка, – сказала Аленка. – Жыў-быў хлопчык Ваня, і вось аднойчы пайшоў ён да...

– Чакай, – сказаў Ваня, – я хацеў напісаць казку пра самога сябе.

– І пра цябе ўжо казку напісалі, – сказала Аленка.

– Не можа быць! – сказаў Ваня.

– А я табе кажу, што ёсць, – сказала Аленка.

– Ды дзе ж яна ёсць? – здзівіўся Ваня.

– А вось купі часопіс “Чыж” нумар сем і там прачытаеш казку пра самога сябе, – сказала Аленка.

Ваня купіў “Чыжа” №7 і прачытаў вось гэтую самую казку, якую толькі што прачытаў ты.

 

1935

Па-першае і па-другое

(Во-первых и во-вторых)

 

Па-першае, заспяваў я песеньку і пайшоў.

Па-другое, падыходзіць да мяне Пецька і кажа: “Я з табой пайду”. І мы абодва пайшлі, прыпяваючы песенькі.

Па-трэцяе, ідзем мы і бачым – стаіць на дарозе чалавек, ростам з вядро.

“Ты хто такі?” – спыталі мы яго. – “Я самы маленькі чалавек у свеце”. – “Хадзем з намі”. – “Хадзем”.

Ідзем мы далей, але маленькі чалавек не можа за намі ўгнацца. Бегма бяжыць, а ўсё адно адстае. Тады мы яго ўзялі за рукі. Пецька за правую, а я за левую. Маленькі чалавек павіс у нас на руках, ледзь нагамі зямлі кранаецца. Пайшлі мы гэтак далей. Ідзем усе ўтрох і песенькі насвістваем.

Па-чацвертае, ідзем мы і бачым – ляжыць ля гасцінца чалавек, галаву на пянёк паклаў, а сам такі доўгі, што не відаць, дзе ногі заканчваюцца. Падышлі мы да яго бліжэй, а ён як ускочыць на ногі ды як стукне кулаком па пяньку, дык пянёк пад зямлю і пайшоў. А доўгі чалавек азірнуўся навокал, убачыў нас і кажа: “Вы, – кажа, – хто такія, каб мой сон трывожыць?” – “Мы, – кажам мы, – вясёлыя рабяты. Хочаш з намі?” – “Добра”, – кажа доўгі чалавек ды як ступіць адразу метраў на дваццаць. “Эй, – крычыць яму маленькі чалавек. – Пачакай нас трошкі!” Схапілі мы маленькага чалавека і пабеглі за доўгім. “Не, – кажам мы, – так нельга, ты маленькімі крокамі хадзі”.

Пайшоў доўгі чалавек маленькімі крокамі, а сэнсу? Дзесяць крокаў зробіць і знікае з вачэй. “Тады, – кажам мы, – няхай маленькі чалавек табе на плячо сядзе, а нас ты пад пахі вазьмі”. Пасадзіў доўгі чалавек маленькага сабе на плячо, а нас пад пахі ўзяў і пайшоў. “Табе зручна?” – кажу я Пецьку. “Зручна, а табе?” – “Мне таксама зручна”, – кажу я. І засвісталі мы вясёлыя песенькі. І доўгі чалавек ідзе і песенькі насвіствае, і маленькі чалавек у яго на плячы сядзіць і таксама свішча-заліваецца.

Па-пятае, ідзем мы і бачым – стаіць у нас на дарозе асёл. Узрадаваліся мы і надумалі на асле ехаць. Першым паспрабаваў доўгі чалавек. Перакінуў ён нагу праз асла, а асёл яму ніжэй за калена. Толькі хацеў доўгі чалавек на асла сесці, а асёл узяў ды пайшоў, і доўгі чалавек з усяго размаху на зямлю сеў. Паспрабавалі мы маленькага чалавека на асла пасадзіць. Ды толькі асёл некалькі крокаў зрабіў – маленькі чалавек не ўтрымаўся і зваліўся на зямлю. Потым устаў і кажа: “Няхай доўгі чалавек мяне зноў на плячы панясе, а ты з Пецькам на асле едзь”. Селі мы, як маленькі чалавек сказаў, і паехалі. І ўсім добра. І ўсе мы песні насвістваем.

Па-шостае, прыехалі мы да вялікага возера. Бачым, ля берагу човен стаіць. “Ну што, паедзем на чоўне?” – сказаў Пецька. Я з Пецькам добра ў чоўне ўсеўся, а вось доўгага чалавека з цяжкасцю пасадзілі. Скурчыўся ён увесь, каленкі да самага падбароддзя падняў.

Маленькі чалавек недзе пад лавай сеў, а вось аслу месца дык і не засталося. Калі б яшчэ доўгага чалавека ў човен не саджаць, тады можна было б і асла пасадзіць. А ўдвох не змяшчаюцца. “Вось што, – кажа маленькі чалавек, – ты, доўгі, уброд ідзі, а мы асла ў човен пасадзім і паедзем”. Пасадзілі мы асла ў човен, а доўгі чалавек уброд пайшоў, ды яшчэ і наш човен на вяровачцы пацягнуў. Асёл сядзіць, зварухнуцца баіцца – відаць, упершыню ў човен трапіў. А астатнім добра. Едзем мы па возеры, песні свішчам. Доўгі чалавек цягне наш човен і таксама песні спявае.

Па-сёмае, выйшлі мы на другі бераг, бачым – стаіць машына. “Што ж гэта можа быць?” – кажа доўгі чалавек. – “Што гэта?” – кажа маленькі чалавек. “Гэта, – кажу я, – машына”. – “Гэта машына, на якой мы зараз і паедзем”, – кажа Пецька. Пачалі мы ў машыне рассаджвацца. Я і Пецька ля стырна селі, маленькага чалвека спераду на ліхтар пасадзілі, а вось доўгага чалавека, асла і човен ніяк не маглі ў машыне размясціць. Паклалі мы човен у машыну, у човен асла паставілі – і ўсё было б добра, толькі доўгаму чалавеку месца няма. Пасадзілі мы ў машыну асла і доўгага чалавека – човен няма куды падзець.

Мы зусім разгубіліся, не ведалі нават, што рабіць, ды маленькі чалавек параіў: “Няхай, – кажа, – доўгі чалавек у машыну сядзе, а асла да сябе на калені пакладзе, а човен рукамі над галавой падыме”. Пасадзілі мы доўгага чалавека ў машыну, на калені яму асла паклалі, а ў рукі далі човен трымаць. “Не цяжка?” – спытаў маленькі чалавек. – “Не, нічога”, – кажа доўгі. Я завёў рухавік, і мы паехалі. Усім добра, толькі маленькаму чалавеку спераду на ліхтары сядзець нязручна, куляе яго ад трасяніны, як ваньку-ўстаньку. А астатнім нічога. Едзем мы і песні насвістваем.

Па-восьмае, прыехалі мы ў нейкі горад. Паехалі па вуліцах. На нас народ глядзіць, пальцамі паказвае: “Гэта што, – кажа, – у машыне дубіна якая сядзіць, сабе на калені асла пасадзіў і човен рукамі над галавой трымае. Ха! ха! ха! А спераду вунь які на ліхтары сядзіць. Ростам з вядзерка! Во як яго ад трасяніны куляе! Ха! ха! ха!” А мы пад'ехалі проста да гасцініцы, човен на зямлю паклалі, машыну паставілі пад навес, асла да дрэва прывязалі і клічам гаспадара. Выйшаў да нас гаспадар і кажа: “Што вам трэба?” – “Ды вось, – кажам мы яму, – ці можна ў вас пераначаваць?” – “Можна,” – кажа гаспадар і вядзе нас у пакой з чатырма ложкамі. Я і Пецька леглі, а вось доўгаму чалавеку і маленькаму ніяк не легчы. Доўгаму ўсе ложкі закароткія, а маленькаму няма на што галаву пакласці. Падушка вышэйшая за яго самога, і ён мог толькі стоячы да падушкі прыхіліцца. Але паколькі мы вельмі стаміліся, то леглі і неяк заснулі. Доўгі чалавек проста на падлозе лёг, а маленькі ўвесь на падушку ўзлез ды так і заснуў.

Па-дзевятае, прачнуліся мы зранку і надумалі далей дарогу працягваць. Тут раптам маленькі чалавек і кажа: “Ведаеце што? Досыць нам з гэтым чоўнам і машынай цягацца. Хадзем лепей пешкі”. – “Пешкі я не пайду, – сказаў доўгі чалавек, – пешкі хутка стомішся”. – “Гэта ты, дзяцюк такі, стомішся?” – засмяяўся маленькі чалавек. – “Канечне, стамлюся, – сказаў доўгі, – вось бы мне сякога-такога каня пад сябе знайсці”. – “Які ж табе конь падыходзіць? – уткнуўся Пецька. – Табе не каня, а слана трэба”. – “Ну, тут дык слана не дастанеш, – сказаў я, – тут не Афрыка”. Толькі я гэта сказаў, раптам чуем на вуліцы брэх, шум і крыкі. Паглядзелі ў акно, бачым – вядуць па вуліцы слана, а за ім народ валіць. Ля самых слановых ног бяжыць маленькі цюцька і брэша на ўсю моц, а слон ідзе спакойна, ні на каго ўвагі не звяртае. “Вось, – кажа маленькі чалавек доўгаму, – вось табе акурат і слон. Сядай і едзь”. – “А ты на цюцьку сядай. Якраз па тваім росце”, – сказаў доўгі чалавек. – “Праўда, – кажу я, – доўгі на слане паедзе, маленькі на цюцьку, а я з Пецькам на асле”. І пабеглі мы на вуліцу.

Па-дзесятае, выбеглі мы на вуліцу. Я з Пецькам на асла сеў, маленькі чалавек ля брамы застаўся, а вялікі за сланом пабег. Дабег ён да слана, заскочыў на яго і да нас павярнуў. А цюцька ад слана не адстае, брэша і таксама да нас бяжыць. Толькі да брамы дабег, тут маленькі чалавек злаўчыўся і скокнуў на сабаку. Так мы ўсе і паехалі. Спераду доўгі чалавек на слане, за ім я з Пецькам на асле, а адзаду маленькі чалавек на цюцьку. І ўсім нам добра, і ўсе мы песенькі насвістваем.

Выехалі мы з гораду і паехалі, а куды прыехалі і што там з намі здарылася, пра гэта мы вам наступным разам раскажам.

 

 

***

 

І

Аднойчы леў, слон, жырафа, алень, страус, лось, дзікі конь і сабака паспрачаліся, хто з іх хутчэй за ўсіх бегае.

Спрачаліся, спрачаліся і ледзь не пабіліся.

Пачуў Грыша Апельсінаў, што звяры спрачаюцца, і кажа ім:

– Эх вы, дурныя звяры! Дарма вы спрачаецеся! Вы лепей наладзьце спаборніцтва. Хто першы вакол возера аббяжыць, той, значыць, і бегае хутчэй за ўсіх.

Звяры згадзіліся, толькі страус сказаў, што ён не ўмее вакол возера бегаць.

– Ну і не бегай, – сказаў яму лось.

– А вось і пабягу! – сказаў страус.

– Ну і бяжы! – сказала жырафа.

Зверы пашыхтаваліся ў шэраг, Грыша Апельсінаў махнуў сцягам, і звяры пабеглі.

 

ІІ

Леў некалькі разоў скокнуў, стаміўся і пайшоў пад пальмамі адпачыць.

Астатнія звяры далей бягуць. Наперадзе страус нясецца, а за ім лось і жырафа.

Вось страус спужаўся, каб яго жырафа і лось не абагналі, павярнуў да іх галаву і крыкнуў:

– Гэй, слухайце! Давайце з возера ўсю ваду вып'ем! Усе звяры вакол возера пабягуць, а мы проста па сухім дне ўпоперак пабяжым і раней за ўсіх прыбяжым!

– І праўда! – сказалі лось і жырафа, спыніліся і пачалі ваду з возера піць.

А страус падумаў сабе:

– Вось дык дурні! Няхай яны ваду п'юць, а я далей пабягу.

І страус пабег далей, ды толькі забыў галаву павярнуць і, замест таго, каб наперад бегчы, пабег назад.

 

ІІІ

А лось і жырафа пілі, пілі, пілі, пілі, урэшце жырафа кажа:

– Я больш не магу.

І лось кажа:

– Я таксама больш не магу.

Пабеглі яны далей, ды ўжо хутка бегчы не могуць. Так іх ад вады разнесла.

А слон убачыў гэта і давай смяяцца!

Стаіць і смяецца! Стаіць і смяецца!

А сабаку па дарозе блохі заелі. Сеў ён і давай часацца! Сядзіць і чэшацца! Сядзіць і чэшацца!

Так што першымі алень і дзікі конь прыбеглі.

 

IV

А слон усё стаіць ды смяецца, стаіць ды смяецца!

 

V

А сабака ўсё сядзіць ды чэшацца, сядзіць ды чэшацца!

 

VI

А жырафа ўсё бяжыць!

 

VII

А слон усё смяецца!

 

VIII

А сабака ўсё чэшацца!

 

1930-я

 

***

– Ты быў у заапарку?

– Быў.

– Бачыў ільва?

– Гэта з хобатам?

– Не, гэта слон, леў не такі.

– А, з двума гарбамі.

– Ды не! З грывай!

– А-а! Так, з грывай, такі з дзюбай.

– Ды з якой там дзюбай! З ікламі.

– Ну так, з ікламі і крыламі.

– Не, гэта не леў.

– А хто ж гэта?

– Не ведаю. Леў жоўты.

– Ну так, жоўты, амаль шэры.

– Не, хутчэй амаль чырвоны.

– Так-так-так, з хвастом.

– Ага, з хвастом і пазурамі.

– Ведаю! Пазуры велічынёй з атрамантніцу.

– Які ж гэта леў? Гэта хутчэй мыш.

– А, гэта з крыламі?

– Ну, з крыламі!

– Дык тады гэта птушка.

– Ага. Я таксама думаю, што птушка.

– Я табе казаў пра льва.

– Я таксама, пра птушку льва.

– Ды няўжо леў – птушка?

– Здаецца, птушка. Ён яшчэ гэтак цілікае: “Цірлі-цірлі, цюць-цюць-цюць”.

– Чакай! Такі шэранькі і жоўценькі?

– Ага. Шэранькі і жоўценькі.

– З круглай галоўкай?

– З круглай галоўкай.

– І лётае?

– Лётае.

– Ну дык я табе скажу: гэта чыж!

– Ну так! Сапраўды, гэта чыж!

– А я пытаў пра льва.

– Ну, льва я не бачыў.

 

Забыўся, як завецца

(Забыл, как называется)

Адзін ангелец ніяк не мог прыгадаць, як завецца гэтая птушка.

– Гэта, – кажа ён, – крукіца. Вой, не крукіца, а кірукіца. Ці не, не кірукіца, а куракіца. Цьху ты! Не куракіца, а кукрыкіца. Ды і не кукрыкіца, а кірыкрукіца.

Хочаце я вам апавяду аповед пра гэтую крукіцу? То бок не крукіцу, а кірукіцу. Ці не, не кірукіцу, а куракіцу. Цьху ты! Не куракіцу, а кукрыкіцу. Ды не кукрыкіцу, а кірыкрукіцу! Не, зноў не тое! Курыкракіцу? Не, не курыкракіцу! Кірыкрукіцу? Не, зноў не тое!

Забыўся я, як гэтая птушка завецца. А калі б не забыўся, то апавёў бы вам аповед пра гэтую кірыкуркукукрэкіцу.

Рыбін тлушч

(Рыбий жир)

У аднаго хлопчыка спыталі:

– Слухай, Вова, як ты можаш піць рыбін тлушч? Гэта ж так нясмачна.

– А мне мама кожны раз, калі я вып'ю лыжачку рыбінага тлушчу, дае грыўню, – сказаў Вова.

– І што ты робіш з гэтай грыўняй? – спыталі ў Вовы.

– А я кладу яго ў скарбонку, – сказаў Вова.

– Ну, а потым што? – спыталі ў Вовы.

– А потым, калі ў мяне ў скарбонцы назбіраецца два рублі, – сказаў Вова, – то мама дастае іх адтуль і зноў купляе мне бутэльку рыбінага тлушчу.

 

(сярэдзіна 1930-х)

17 коней

(17 лошадей)

У нас у вёсцы памёр адзін чалавек і пакінуў сваім сынам такі тэстамент.

Старэйшаму сыну пакідаю 1/2 сваёй спадчыны,

сярэдняму сыну пакідаю 1/3 сваёй спадчыны, а

малодшаму сыну пакідаю 1/9 сваёй спадчыны.

Калі гэты чалавек памёр, то пасля смерці засталося толькі 17 коней і больш нічога. Пачалі сыны 17 коней між сабой дзяліць.

– Я, – сказаў старэйшы, – бяру 1/2 усіх коней. Значыць, 17:2 гэта будзе 8 1/2.

– Як жа ты 8 1/2 коней возьмеш? – спытаў сярэдні брат. – Не будзеш жа ты каня на кавалкі рэзаць?

– І праўда, – згадзіўся з ім старэйшы брат, – толькі і вам сваёй часткі не ўзяць. Бо 17 ні на 2, ні на 3, ні на 9 не дзеліцца!

– Дык што ж рабіць?

– Вось што, – сказаў малодшы брат, – я ведаю аднаго вельмі разумнага чалавека, яго завуць Іван Пятровіч Рассудзілоўскі, ён і зможа нам дапамагчы.

– Ну што ж, кліч яго, – згадзіліся два другія браты.

Малодшы брат пайшоў кудысьці і вярнуўся з чалавекам, які ехаў на кані і курыў караценькую піпку. “Вось, – сказаў малодшы брат, – гэта і ёсць Іван Пятровіч Рассудзілоўскі”.

Расказалі браты Рассудзілоўскаму пра сваю бяду. Той паслухаў і кажа: “Вазьміце вы майго каня, тады ў вас будзе 18 коней і дзяліце спакойна”. Узяліся браты 18 коней дзяліць.

Старэйшы ўзяў 1/2 – 9 коней,

сярэдні ўзяў 1/3 – 6 коней, а

малодшы ўзяў 1/9 – 2 кані.

Склалі браты сваіх коней разам. 9+6+2, атрымалася 17 коней. А Іван Пятровіч сеў на свайго 18-га каня і запаліў сваю піпку.

“Ну што, задаволеныя?” – спытаў ён здзіўленых братоў і паехаў.

 

1928

 

пераклад з рускай – Алена Пятровіч

 

Пераклад з рускай – Алена Пятровіч © 2009

Чытайце таксама

Фрэнсіс Брэт Гарт

Фрэнсіс Брэт Гарт

Амерыканскі празаік, вядомы па творах пра каліфарнійскіх золаташукальнікаў

Эмі Лоўэл

Эмі Лоўэл

Амерыканская паэтка, літаратурны крытык, выдавец

Ярамір Тыплт

Ярамір Тыплт

Узі Вайль

Узі Вайль

Ізраільскі празаік, кінасцэнарыст і перакладчык.

2354