Мне родным домам быў шынок!..

Элегія на смерць містэра Дэвіда Грэгары, прафесара матэматыкі Сэнт-Эндрускага ўніверсітэта

(Elegy on the Death of Mr. David Gregory, Late Professor of Mathematics in the University of St. Andrews)

Заплачце ўсе дэканы разам
Над жаласным паэта сказам:
Ганебным скорымся паразам
На доўгі час,
Бо Грэгары нябёс наказам
Пакінуў нас.

Студэнтаў лёс — рыдаць зацята,
Што Грэгары быў смерцю ўзяты;
Цяжкою будзе ведаў страта,
Малым — запас,
Бо той, хто даў іх нам багата,
Пакінуў нас.

Ён два і два складаў нядрэнна
І з віртуознасцю нязменнай
Два пункты у прамую мгненна
Злучаў не раз.
Эўклід наш, розумам нятленны,
Пакінуў нас!

Ён ведаў алгебры каноны
І ўсіх прапорцыяў законы;
З трох корань вылічыў з разгону
І там захрас.
Ах, найвыдатнейшы вучоны
Пакінуў нас!

Ён фізік быў і архітэктар,
Чытаў пра спектр і пра сектар,
І нам перадаваў наш лектар
Святы экстаз.
Хто ў геаметрыі быў Гектар,
Пакінуў нас.

Лупнуўшы мяч разоў з дзесятак,
Мы чулі гыркат — і ў дадатак
Пагрозы ўслед мільганню пятак:
“Ужо я вас!..”
Не бегаем мы болей — статак
Цяпер у нас.

Давайце ж узнясем маленні,
Каб сон не агарталі цені,
Каб грэшніку далі збавенне,
Пусціўшы ў рай.
Спі, Грэгары, да ўваскрасення
І не ўставай!

пераклад са скотса — Кацярына Маціеўская

Свежыя вустрыцы

(Cauler Oysters)

Філіпс

Дзе б рыбаловы ні плылі,
І як ім лёс ні падвалі,
Дзе б штормы іх ні дапяклі,
Што будзь здароў! —
Найбагацейшы на зямлі
Шатландскі лоў.

Тут і траска, тут і тунец,
Вугор — глыбінь марскіх мудрэц,
Тут ладны ходзіць селядзец
І вудаў просіць.
Выключны ловіцца рыбец —
І вустрыц досыць.

Відэлец натачы, ласун:
Увосень кожны з нас фартун,
Бо прывітанні шле Нептун
Наўпрост у сетку.
У хвалях вустрычных лагун
Стае наедку.

Правальвае хай шарлатан,
Паскудны кастапраў-шатан,
І свой глытае дурнап’ян,
Набіўшы гуза,
І кожны хай гудзе васпан,
Жарэ ад пуза.

Сюды, сардэчнік і хіляк!
Ядуць тут вустыц усяляк,
Натрушчышся ты іх усмак —
І будзь здаровы!
Дапёк жывот альбо кумпяк —
Шыбуй на ловы!

І вы, п’янчугі, у дадатак
А ну ў карчму з усіх лапатак
І вустрыц злопайце з дзесятак,
Вы што, не людзі?!
Лепш кухару плаціць падатак,
Чым браць на грудзі.

Калі з нябёсаў штосьці лье
І ты знудзіўся па цяпле,
Хутчэй гані ў шынок, але
Не проста так:
Убачыш вустрыц на стале
За свой пятак.

Калі па вечарах гандляр
Свой пералічвае тавар,
Імчымся мы, як на пажар,
Змачыць гартані
І дзённы прагуляць навар
У баляванні.

Сыходзіць Фэб, кладзецца змрок,
Мне грэе ногі камінок,
І замаўляю я збанок —
Заўсёдны госць.
Мне родным домам быў шынок —
І быў, і ёсць!

Бывае, дурань пры грашох
Замовіць нейкі там пірог —
Няхай яго бароніць Бог!
Ён без душы.
Ты ж вустрыц еш за чатырох
І не грашы.

У Новай Гавані заўсёды
Парадуюць тутэйшых воды,
І па нядзелях ёсць нагода
Хлапцам сабрацца,
Каб вустрыц умінаць з выгодай, —
Таксама праца.

Народ жыве тут не святы:
Спрачаецца да хрыпаты,
І джынам змочвае раты,
Калі ў гуморы,
І суп хлыстае не пусты —
З дарункаў мора.

Таму — хутчэй, карчмар-маруда,
Нясі на стол марскога цуда
І налівай у кубкі люду!
Вы мне паверце:
Не перап’е нас дзяк-няўклюда
І нават чэрці.

пераклад са скотса — Ганна Янкута

Свежая вада

(Cauler Water)

Калісь Адам (і не аднойчы)
Па райскім вандраваў узбоччы,
Віна не бачыў ён у вочы,
Ды гора мала:
Не піў — і жонка да паўночы
Не верашчала.

Вада з ракі — адзіны сродак
Змачыць і рот, і падбародак,
Калі агмень пячэ сяродак.
Так піў са смакам
І смагу наталяў наш продак
Стагоддзе з гакам.

Ён жыў без п’янае пагрозы,
Дый дзеці абміналі лозы —
Пілі ваду, бы львы ці козы,
Як павялося.
Ды Ной прыйшоў у свет цвярозы —
І пачалося...

І сёння кожны наш паэт
Праславіць Бахуса як след,
Нібыта п’е ён, прайдзісвет,
З Анакрэонтам,
І называе свой буфет
Эўксінскім Понтам.

Адсунем з Музай кубак пенны —
Цвярозым мора па калена!
Да алкагольнай іпакрэны
Я не пайду:
Зварганю вершык я нядрэнны
І пад ваду.

Няўцямным словам аквафонт
Захопіць шарлатан твой фронт:
Ох, нагаворыць ён наконт
Тваіх хвароб:
Маўляў, патрэбны тут рамонт
(Адразу ў лоб).

Хай точыць лясы і балясы,
Нашто нам тыя прыбамбасы?
Ніхто з нас да брахні не ласы —
Глынем вады
І лекаў выкінем запасы —
Тае бяды!

Калі рыпяць твае суставы
І стала галава дзюравай,
Кульні вадзіцы куфаль жвавы,
Пасля — чарговы.
А там — налева ці направа
Ідзі здаровы.

Калі на сэрцы каламуць —
Не застагнаць, не прадыхнуць,
Вады не шкодзіла б глынуць,
Табе, нябога,
Бо ў ёй — хоць верць ты, а хоць круць —
Нам дапамога!

Як без вады жылі б дзяўчаты?
Бо пазіраў бы бруднаваты
З люстэрка твар — і горай страты
Няма для паняў,
Бо іх хіба што слепаваты
Тады б не ганіў.

Ад сораму б павыміралі
І Купідон, і нашы кралі,
Нікога замуж бы не бралі...
Так, без вадзіцы
Пачварамі б дзяўчаты сталі
І маладзіцы.

Даспеюць пад дажджом аўсы,
Устануць густа, як лясы.
Нясе красу ва ўсе часы
Вада, і — ах! —
Быць можа, у такой красы
Яшчэ й пасаг?

Жанчынкі нашы — любадаць,
Нічога нельга тут дадаць,
Хоць праз куродым ледзь відаць
Мясцовых пань,
Ды ад вады яны блішчаць —
Ты толькі глянь!

Вось як збяруцца дзеўкі-мары,
Затанчаць ля крыніцы пары,
Расой свае памыюць твары —
Святы Антоні
Падорыць гожасць ім і чары,
А нам — бяссонне.

І ззяннем вочак залатых
Яны ачмураць нас уміг,
Бо хопіць хараства на ўсіх
Такой вясной.
І з Музай будзем мы за іх
Стаяць сцяной.

пераклад са скотса — Ганна Янкута

Каментары:

Усе тры вершы напісаныя на шатландскім дыялекце вельмі папулярным у шатландскай паэзіі памерам, вядомым як стандартны габі або Бэрнсава страфа, нягледзячы на тое, што прыдумалі яе трубадуры, а ў Шатландыі яна шырока выкарыстоўвалася задоўга да Роберта Бэрнса.

“Элегія на смерць містэра Дэвіда Грэгары...” — адзін з першых вядомых вершаў Фэргюсана, напісаны ім ва ўзросце 15 гадоў. Гэта габі на манарыме: памер патрабуе заканчваць кожную страфу адным словам. У псеўдаэлегіях (да гэтага жанру належыць і дадзены верш) гэтае слова звычайна “dead”.

Эпіграф да верша “Свежыя вустрыцы” ўзяты з бурлескнай паэмы “Добры шылінг” (Splendid Shilling) Джона Філіпса (1676—1709).