Вераснёвая сімфонія
(Symphonie de septembre)
І
Вітаю цябе, што прыйшла да мяне на спатканне,
У водгуллі крокаў маіх, з халоднае цемры тунэляў часу.
Вітаю цябе, о маці мая, самота.
Калі шчасце крочыла ў цені маім, калі біліся
Птушкі радасці ў люстра ночы, калі краскі,
Калі страшныя краскі юнай спагады душылі маё каханне,
А рэўнасць схіляла голаў, каб бачыць сваё люстраванне ў віне,
Я згадваў цябе, самота, я згадваў цябе, пакінутая мая.
Ты карміла мяне чорным хлебам пакорнасці, дзікім мёдам ды малаком,
І, шчасны, я еў з тваіх рук, нібы верабей,
Бо ніколі не меў я, карміцелька, бацькі і маці,
А шаленства ды холад бязмэтна блукалі па доме.
Ты парою з’яўлялася мне, набываючы вобраз жанчыны,
У падманным святле найпякнейшага снення. Твая сукенка
Была ў колер раллі пры сяўбе; і ў маім загубленым сэрцы,
Варожым, нямым, халаднейшым ад каменя на дарозе,
Нават сёння яшчэ абуджаецца колішняя пяшчота,
Калі бачу жанчыну ў брунатным адзенні,
Маркотным, гатовым усё дараваць; і першая ластаўка
Над ворывам лётае, лётае ў зыркім праменні дзяцінства.
Я ведаю, ты не любіш месца, дзе ты цяпер,
Удалечыні ад мяне ты больш не мая самота.
Скала, прыбраная ў даўнасць, шалёны востраў у моры —
Вось дзе жыве пяшчота; я ведаю шмат магілаў, што маюць брамы з іржы і красак.
Ды як жа твой дом можа быць там, дзе неба і мора
На браткавым спяць даляглядзе, нібыта каханкі?
Праўдзівы твой дом — ён не там, за пагоркамі, не!
Ты выбрала сэрца маё. Бо ты тут нарадзілася.
І менавіта сюды, дзе на сценах сваё ты пісала ў дзяцінстве імя,
А стаўшы жанчынаю, бачыла смерць свайго зямнога сужэнца,
Вяртаешся ты, несучы смак солі й ветру на белых шчоках
І гэты стары, стары водар каляднае шэрані ў валасох.
Нібыта з вуглёў, калыханых наўкола труны,
З майго сэрца, дзе б'ецца таемны рытм,
Падымаецца водар, мне чуецца, поўдня дзяцінства. Я не забыў
Прыгожага саду спагады, дзе клікала Рэха мяне, о самота,
тваё другое дзіця.
Я мог бы згадаць тое месца, дзе некалі спаў
Ля ног тваіх. Вецер, напэўна, дагэтуль бяжыць па муары
Маркотнай і пекнай травы на руінах, а ў летнюю спёку
Няспынна ліюцца мядовыя спевы бухматых чмялёў.
Калі ты рассунеш сірочыя косы дрыготкай
І гордай вярбы, мне адкрыецца твар вады,
І ясны, і чысты — падобны да яснага й чыстага твару
Далёкай, якую я бачыў у ранішнім казачным сне!
А ў аранжарэі, убранай вясёлкамі даўніх часоў,
Яшчэ захаваліся, пэўна, маленькія кактус і фіга,
Прыбылыя колісь — з якіх цудоўных краінаў? І водар
Падвялага геліятропу шалее яшчэ ў ліхаманкавым сквары папоўдня!
Краіна дзяцінства! Цяністая продкаў сядзіба!
Скажы, задрамалая ліпа, мілосніца важных пчолаў,
Ці шчасная ты, як у тыя мінулыя дні? Залацістыя звонкія краскі,
Скажыце: як некалі, цені пагоркаў ці вабіце вы на заручыны
Белай Заснулай красуні? (З пакрытае плесняю кнігі,
Якую так добра гартаць, калі вечаровы прамень
Купаецца ў пыле гарышча, і ціша навокал —
Папрадухі-павучыхі спынілі свой калаўрот). О сэрца!
Маркотнае сэрца! Пастух, апрануты ў грубую воўну,
Трубіць у рог, а рог зрабілі, садраўшы з дрэва кару. У садзе
Дзяцел рахмана збівае труну для свайго кахання
І жаба чытае малітвы ў нямым трысці. О маркотнае сэрца!
Крохкі атожылак хворай шыпшыны ў падножжы гары, ці некалі
Ўбачу цябе? І ці ведаеш ты, што краска твая, у якой усміхалася ружа,
Была сэрцам, цяжкім, набрынялым слязамі майго дзяцінства. О сябра!
Джалы іншых шыпоў зранілі маё сэрца!
І крыніца з такім ціхамірным, прыгожым позіркам,
Дзе ад гучнае спёкі знаходзіла схоў усё тое,
Што яшчэ на зямлі засталося ад ценю і цішы!
Колькі сёння па твары маім бруднейшай вады цячэ!
Але ўвечар з дзіцячага ложку, дзе краскамі пахне, бачу
Звар'яцелы месяц у німбе позняга лета. Ён паглядае
Праз суплёт вінаграднай лазы, і ў павохнай ночы
Брэша зграяй сабак Маркота, скуголіць у сне!
Потым Восень прыходзіла з грукам сякераў, рыпеннем калодзежа й колаў. Як бег
Белага зайца па першым снезе, кароткі дзень
Раптоўнасцю ўражваў маркотныя нашыя сэрцы. Тады
Каханне, якога няма ўжо, не нарадзілася шчэ.
ІІ
Маці мая, самота, апавядзі мне жыццё маё зноў!
Вось сцяна без крыжа, і стол, і закрытая кніга!
Калі б немагчымае, але так доўга чаканае
Раптам пагрукала ў шыбу пазяблай малінаўкай,
Хто б тут падняўся яму адамкнуць? Кліч паляўнічага,
Што прыпазніўся сярод знежывелых багнаў,
Апошні вокліч юнацтва слабее, змаўкае: адзіны ліст, ападаючы,
Жудасцю напаўняе маўклівае сэрца лесу.
Чым жа ты ёсць, о маркотнае сэрца? Сонным пакоем,
Дзе марнатраўны сын, паклаўшы локці на кнігу,
Слухае, як гудзе старая блакітная муха дзяцінства?
Люстрам, што згадвае? Можа, магілай, абуджанай злодзеем?
Шчасныя далі на крылах нясе вечаровы павеў, залатыя аблокі,
Гожыя караблі з грузам манны анёльскай! Ці праўда,
Што ўсе вы, усе перасталі кахаць мяне й болей ніколі,
Ніколі не ўбачу я вас праз чароўнае шкло
Дзяцінства? Што колеры вашыя і галасы, і каханне маё,
Што гэтае ўсё было мізарнейшым ад бліскавіцы асы
На вятрыску, ад гуку слязы, што спадае ў труну, —
Суцэльным падманам, біццём майго сэрца, пачутым у сне?
Сам-насам із старасці ледавіком! Толькі я
Ды імя адгалосак! А вусцішнасць ночы і вусцішнасць дня
Стаяць, замірыўшыся ў горы, як родныя сёстры,
На гэтым і тым берагох майго сну, адна адной робячы, робячы нейкія знакі!
Як камень гаротны, у цёмнае возера
Кінуты пекнай і лютай дзіцячай рукою,
У сэрцы, на дне найгарчэйшай маркоты, спачыла
Між соннага мулу ўспамінаў цяжкое каханне.
Лістападаўская сімфонія
(Symphonie de novembre)
Гэта будзе зусім як у гэтым жыцці. Гэты самы пакой.
Так, дзіця маё, гэты самы. І колішні птах на світанні
Ў лістоце бледнай, як мёртвая; вось абуджаюцца слугі
І чуваць халодны й глухі бразгат вёдзер
Каля крыніцы. О вусцішнае юнацтва! Пустое сэрца!
Гэта будзе зусім як у гэтым жыцці. Пачуеш
Галасы галечы й зімы із старых прымесцяў
Ды абрыўкі песні шкляра,
Ды сівую бабулю, якая з-пад бруднай хусціны
Выгукае назовы рыб, мужчыну ў блакітным
Хвартуху, што плюе на сцёртыя працаю рукі
І крычыць немаведама што, як Анёл Суднага часу.
Гэта будзе зусім як у гэтым жыцці. Гэты самы стол,
На ім Біблія, Гётэ, атрамант з пахам былога,
Рысы белай жанчыны, якая чытае думкі,
І партрэт, і пяро, і папера. Дзіцянё маё, дзіцянё!
Гэта будзе зусім як у гэтым жыцці! Гэты самы сад,
Цёмны, цёмны, глыбокі, густы. А бліжэй да поўдня
Усцешацца людзі, якія сабраліся тут,
Адно аднаму незнаёмыя, не ведаюць
Пра засталых, а ведаюць толькі, што трэба прыбрацца,
Як на свята, і йсці ўглыб ночы,
І самотна знікаць без кахання і без ліхтара.
Гэта будзе зусім як у гэтым жыцці. У тых самых прысадах,
Адвячоркам асеннім, на павароце алеі,
Там, дзе сцежка сыходзіць уніз, баязлівая, нібы кабета,
Што збірае шпітальныя краскі, — паслухай, маё дзіця —
Мы сустрэнемся тут, як калісьці.
Ты забыла колішні колер сваёй сукенкі,
А я шчаслівых імгненняў пазнаў няшмат.
Ты будзеш убраная ў бледна-ліловае, о найпякнейшы смутак!
І красачкі на капелюшы тваім будуць журлівыя,
Я ведаць не буду іхных назоваў, бо знаў у жыцці
Адной толькі кветкі імя — незабудкі, маркотнае красачкі,
Заснулае некалі ў ровах краіны Хованкі, краскі
Сірочай. Так, сэрца! Так, бездань! Бы ў гэтым жыцці.
І сцежка там будзе цяністая і вільготная
Ад рэха струменяў. І я табе апавяду
Пра места, якое стаіць на вадзе, бахераскага рабіна [1]
І фларэнтыйскія ночы. Яшчэ там будуць
Рэшткі нізкага муру, дзе дрэмле водар
Даўніх, даўніх дажджоў, і з халоднай, тлустай,
Пракажонай травы будуць падаць бясплодныя краскі
Ў нямы ручай.
Няскончаная сімфонія
(Symphonie inachevée)
Ты ведала мала мяне — там, пад сонцам адплаты,
Што цені людскія яднае й ніколі — людскія душы,
Дзе сэрцы людскія вандруюць у сне
Самотна праз цемру і жах, немавед да якое краіны.
Было гэта вельмі даўно — паслухай, каханка тужлівых нябёсаў, —
Далёка-далёка адсюль — добра слухай, мая зямная сястра, —
На Поўначы роднай, дзе з белых азёрных лілеяў
Спрадвечны ўздымаецца водар, пах яблыневых садоў із забытых легендаў.
Далёка ад нашых абтокаў руінаў, ліянаў ды арфаў,
Далёка ад гор нашых шчасных.
— Там лямпа была, памятаю,
І стукат сякер ў тумане;
І я быў адзін у доме, табе незнаёмым,
У доме дзяцінства, маўклівым і цёмным,
Схаваным у парку густым, дзе птах у ружовых паўпрыцемках золкага золку
Ледзь чутна пяяў пра каханне даўно мінулых памерлых;
У гэтых глыбокіх пакоях із соннымі вокнамі,
Дзе нашыя продкі жылі
І куды пасля доўгіх вандровак мой бацька
Прыехаў памерці, —
Я быў там адзін, і была, памятаю,
Пара, калі вецер ад нашай краіны
Нясе пах ваўкоў, і вішы, і мокрага лёну
Й зацягвае спеў на руінах ночы, як ведзьма, што крала дзяцей.
ІІ
Апошні вечар прыйшоў, а з ім хваляванні,
І бессань, і страх. І не мог я твайго прыгадаць імя.
Ахоўнік, пэўна, пайшоў у дом святара,
Бо з зэдліка знікла ліхтарня.
Усе нашыя слугі старыя памерлі; іх дзеці
Ўсе эмігравалі; я быў чужаніцам
У скошаным доме
Свайго дзяцінства.
Пах гэтае цішы быў водарам збожжа,
Знойдзенага ў магіле; ты, пэўна, ведаеш тую
Іржу занядбаных мясцінаў, сястру пахаваных,
Чый колер — як месяц над Мэмфісам, нізкая спелая поўня.
Я доўга бегаў па свеце следам за братам,
Не адпачываючы; я не спаў у трывозе
Ва ўсіх харчэўнях гэтага свету. Цяпер я быў там,
Галава ссівела, як брат мой — воблака. Больш не было там нікога.
Мне водгулле крокаў, трушок старой мышы прынеслі б радасць,
Бо той, хто тачыў маё сэрца, рабіў сваю справу без шуму.
Я быў, нібы лямпа ў мансардзе на досвітку,
Нібы партрэт у альбоме брудэркі.
Бацькі ды сябры памерлі. Ты ж, сястра, была ад мяне
Далейшаю за карону святла, якой спавіваецца ў студзені
Поўня, нябёсная маці снягоў. Ты ледзь мяне ведала,
А калі гаварыла, я ўздрыгваў, пачуўшы голас уласнага сэрца.
Ты ж спаткала мяне аднойчы, толькі аднойчы,
У дзіўным святле святочных лямпаў
Між красак ночы і золата пышных прыдворных, —
І я прамовіў “бывай!” адно твайму люстраванню.
Самотнасць чакала мяне —
Рэха цёмнае галерэі.
Дзіця там было з ліхтарняю ды ключом
Ад могілак. Зімы вуліцаў
Пахам галечы мне дыхалі ў твар.
Здавалася мне, маладосць ідзе за мною і плача;
Але ж пад лямпаю, з Гіперыёнам маім на каленях,
Сядзела старасць — і не падняла галавы.
ІІІ
Добра слухай, зямная сястра мая. Гэта быў даўні блакітны
Пакой у доме майго дзяцінства.
Я там нарадзіўся.
І гэта там
Мне некалі ўпершыню ў задуменні куцці паказалася
Першая мая елка, мёртвае дрэва, што стала анёлам,
Якое выходзіць з глыбокага й горкага лесу,
Якое выходзіць, ззяючы з даўніх глыбіняў,
З халоднага лесу й вандруе самотна,
Царыца снежных балотаў, у бледных агнёх
Каяты й асвячэння, у белых маўклівых і гожых палёх.
А вось залатыя вокны ў доме слухмянага хлопчыка.
Даўнія, вельмі даўнія дні! Такія пекныя й чыстыя! Гэта той самы пакой,
Але назаўсёды халодны, нямы і шэры.
Ён, здаецца, забыў назаўжды
Пра былы агонь і былога вячорнага цвыркуна.
Не было ні бацькоў, ні сяброў, ані слуг.
Была толькі старасць, і ціша, і лямпа.
Старасць люляла мне сэрца, нібы вар'ятка — мёртвае дзіцяня.
Цішыня больш мяне не любіла. І лямпа згасала.
Але пад цяжарам Гары цемнаты
Я чуў, як Каханне, бы ўнутранае свяціла,
Ўставала над даўняй краінаю памяці, і я ляцеў
Далёка, далёка, як некалі, у падарожжа па снох.
ІV
“Прыйшоў трэці дзень”. — І мяне скаланула, бо голас
Ішоў з майго сэрца. Голас майго жыцця.
”Прыйшоў трэці дзень”. — І я ўжо не спаў, бо я ведаў: прыйшла
Гадзіна ранняй малітвы. Ды я стаміўся
І думаў пра рэчы, што мусіў убачыць ізноў; бо там
Быў вабны архіпелаг і востраў Сярэдзіны,
Засмужаны, чысты, што некалі знік ад мяне
З каралаваю магільняй маёй маладосці;
Ён спаў каля ног цыклопа з лавы. А перада мною
Ўгары была воданапорная вежа
Ў ліянах Эдэму і аксаміце старэння
На сходах, нашараваных ступнямі месяца; справа,
На пекнай прагаліне між гаёў,
Руіны колеру сонца! І там ніводнага
Скрытага пераходу! бо ў гэтай пустэльні блукаў я
З нямым каханнем пад хмараю поўначы. Ведаю,
Дзе шукаць найчарнейшых ажынаў; высокія травы,
Дзе разбітыя стоды хаваюць свой твар,
Мне сяброўкі, а яшчаркі ведаюць з даўняй пары,
Што я звеставальнік міру, і ніколі пярун
Не грыміць сярод хмар майго ценю. Тут усе мяне любяць,
Бо бачылі, як пакутую. “Настаў трэці дзень,
Устань, я твая Заснулая з Мэмфіса.
Твая смерць — у краіне смерці, а жыццё — у краіне жыцця.
Наймудрэйшая і заслужаная...
пераклад з французскай — Андрэй Хадановіч
Пераклад зроблены паводле: O. V. de L. Mіlosz. Poèmes. Parіs, Lіbraіrіe des Lettres, 1956.
Упершыню — у часопісе “ARCHE”, №1(6), 2000.
Каментар
Да “Лістападаўскай сімфоніі”
[1] Ход пра апавяданне Г. Гайнэ “Бахераскі рабін”, якое цалкам не захавалася, загінуўшы пры пажары, але было ўлучана аўтарам у цыкл артыкулаў “Салон”. Напісанне твора было водгукам Гайнэ на т.зв. “дамаскую справу”. Запасочаныя ў рытуальных забойствах дзеля выкарыстання хрысціянскай крыві, колькі дзясяткаў дамаскіх габрэяў, улучна з дзецьмі, былі арыштаваныя ў лютым 1840. Бальшыня ахвяраў загінула пад катаваннямі.
