Аднойчы дзядзька Віктар знайшоў у кніжцы малюнак з жырафай. “Адкуль яна такая ўзялася? Можа, кропля віна ўпала з чашы святога Грааля? Можа, яе прынёс той непакорны вецер, што раздзьмувае ветразі ўсіх Калумбаў і Магеланаў? А можа, проста летуценнік-друкар, расчараваны адсутнасцю слова ў чорных літарах, уставіў яе паміж старонкамі?” — некалькі дзён задаваў ён сабе пытанні. Ён углядаўся ў карцінку, загортваў кніжку і разгортваў навобмацак. І кніжка кожны раз разгортвалася на адной і той жа старонцы.
Позна ноччу дзядзька сеў у цягнік і знік на некалькі дзён.
— Я быў у Варшаве. Прыўкрасная рэч — жырафа, — паведаміў ён па вяртанні. — А якая ў яе шыя! Калі толькі яна захоча, можа зубамі схапіць воблака і сцягнуць на зямлю.
— Цікава, колькі гуляшу можна згатаваць з такой шыі? — падумаў уголас наш сусед пан Яначак. — Толькі дзе ўзяць такі вялікі кацёл? У нашым горадзе не дастанеш, хай нават пройдзеш яго ўздоўж і ўпоперак.
Пан Яначак — рэзнік. Адным ударам абуха ён валіць з ног самага вялікага вепрука, перакульвае яго на хрыбет і забівае вострую швайку пад левую лапатку. Занураная ў сэрца швайка дрыгаецца ўсё больш павольна, страчвае рытм і ўрэшце нерухомее. Тады пан Яначак пакрывае мёртвага вепрука жытняй саломай, падкладае запалку і кажа: “Скурка, адпараная кіпнем, нічога не вартая. А прысмаліш на саламяным агні — толькі тады гэта сала!”
Над мястэчкам уздымаецца пах паленай саломы, змяшаны з водарам лёгка падпечанай свіной скуры.
— Жырафа не для гуляша, — спакойна адказвае дзядзька.
— А для чаго?
— На яе можна паглядзець. І ўсё.
— То бок ад жырафы ніякай карысці, — застаецца пры сваім пан Яначак.
— Прыгажосць не для карысці. Яна ёсць, і ўсё тут. — Дзядзька сканчае размову, раскладае на каленях чыстую паперу, цягнецца па аловак. Некалькімі рухамі графіту дастае з-пад прымружаных павекаў бутоны цудоўных кветак. Кладзе аркуш на далонь, малюнкам да сонца. Залатыя промні падаюць на паперу, кружаць па малюнку, раскрываюць бутон, і на паперы з’яўляюцца пялёсткі, бялейшыя за шлюбны вэлюм нявесты.
Пасля вяртання з Варшавы дзядзька насіў у сабе мару. Песціў яе і даглядаў, бо ў прынцыпе гэта была адзіная рэч, якою ён валодаў. З ёю ён клаўся спаць і з ёю ранкам расплюшчваў вочы. Ён марыў, што аднойчы паставіць перад домам жырафу, за некалькі крокаў ад акна, у палісадніку, паставіць яе з галавой, узнятай высока, вышэй за шэрыя дахі аднапавярховых домікаў, так, каб савецкія і амерыканскія касманаўты, якія ў будучыні паляцяць у космас, і сам Госпад Бог, які ўжо там, блукаючы поглядам па заходняй мяжы Белавежскай пушчы, маглі закрычаць у радасным захапленні: “Глядзіце, гэтая Гайнаўка не такая ўжо і брыдкая!”
Але за акном упарта тырчалі домікі, абкладзеныя зымшэлым азбестацэментам і кашмарным шыферам, а па вуліцы кожную сераду цягнуліся на рынак сялянскія фурманкі.
— Добры дзень. Можа, у вас ёсць на продаж жырафа? — ветліва пытаў дзядзька і крадком заглядаў у драўляныя клеткі. Фіялетавым сумам глядзелі адтуль маладыя бычкі, радасна верашчалі ружовыя парсючкі, таўкліся ілбамі кудлатыя ягняты І толькі пра жырафаў ніхто не чуў…
— На халеру табе жырафа? — дзівіліся сяляне. — Купі, пане, парася — будзе шынка на Вялікдзень.
— Не, дзякую. Хачу жырафу, — сумна хітаў галавой дзядзька Віктар і пераходзіў да наступнай клеткі.
— Ды супакойся ты з той жырафай, Віктар. Толькі сумятню робіш. Жырафы добрыя ў цырку. Альбо як буржуазная забаўка, — як з-пад зямлі вырастаў пан Сухарэк, клаў руку на плячо дзядзькі і вельмі клапатліва заглядаў яму ў вочы.
— І ты, Брут? — пытаннем адказваў дзядзька.
Пасля такіх словаў твар міліцыянта Сухарэка камянеў, а рука мімаволі падала на планшэт.
— Толькі без усялякіх там намёкаў, грамадзянін, — цадзіў ён праз сціснутыя зубы. Яго вочы нерухомелі, а ноздры расшыраліся, ловячы вецер з рынку, і ў пана Сухарэка складалася ўражанне, што з гэтым ветрам вяртаецца знаёмы пах сабачае поўсці, і праз хвіліну пачуецца радаснае пабрэхванне дарагога Брута, з якім яны калісьці складалі найлепшую патрульную пару ў мястэчку. Таго самага Брута, у якога быў цудоўны нюх, які за сто крокаў беспамылкова адчуваў саладкавы пах самагонкі і мог шмат кіламетраў бегчы носам да зямлі па слядах браканьераў, аж пакуль не нагоніць. На жаль, яшчэ ён вызначаўся неўтаймоўным апетытам, чым дбайна скарысталіся злыя людзі. Цёмнай восеньскай ноччу нейкая злая рука, можа, браканьера, а можа, самагоншчыка, перакінула праз агароджу колца цудоўнай кілбасы, што сцякала тлушчам і да якой, акрамя часнаку і гарчыцы, была дададзеная добрая жменя атруты для пацукоў.
Потым яшчэ пан Сухарэк згадваў тыя даўнія гады, калі разам з дзядзькам Віктарам і маім таткам яны гулялі ў класікі і ў квача, бо выхоўваліся па-суседску, і думаў, што толькі з гэтай прычыны не скарыстаецца сёння шматлікімі магчымасцямі, якімі забяспечыла яго ўлада.
— Ідзі дадому, Віктар. Чуў, што казаў таварыш Веслаў? Краіне патрэбныя сала і кілбаса. Яны з-пад зямлі здабываюць вугаль і ўзводзяць да хмараў дамы, — сканчаў размову пан Сухарэк. І дзядзька адыходзіў. Але не здаваўся. Ён вяртаўся праз тыдзень, праз два, праз месяц, паўтараючы пытанне, на якое ў гэтым месцы мог быць толькі адзін адказ. Мужыкі ля фурманак, ледзь убачыўшы яго, крычалі на ўсё горла: “Гэй! Гэй! На жаль, у нас няма жырафы!” А калі ён знікаў у натоўпе, яны шматзначна стукалі пальцам па ілбе. Урэшце знерваваны вартаўнік з дапамогай малатка і некалькіх цвікоў прыбіў да рынкавай брамы прастакутны ліст ДВП, які крывымі літарамі паведамляў усяму свету: “Жырафы часова адсутнічаюць”.
Цяпер дзядзька на рынак не заходзіў. Ён спыняўся перад надпісам, як перад на векі вякоў укрыжаванай марай, моўчкі перажоўваў касыя літары, паварочваўся на пятках і сыходзіў.
Незаўважна ён ператвараўся ў халодны кубак, у мёртвы келіх, які збірае ў сябе ўсё новыя дні і ўсё новыя кроплі гаркоты. Ён выходзіў з дому, бязмэтна кружляў па вуліцах. Ён ужо не сачыў за палётам птушак і не выкладаў на паперу кветак, бялейшых за шлюбны вэлюм. Ён ішоў з галавой, уціснутай у плечы, як у два шчыты, што захінаюць ад мястэчка, а мястэчка рабілася ўсё больш чужым, незразумелым і невыносным. Тады ён сядаў на першы-лепшы цягнік і ехаў куды вочы глядзяць. Няважна куды. Ён ператвараўся ў атам, у самую маленькую частку матэрыі, вызваленую з абдымкаў гравітацыі, і збягаў у самы пачатак часоў, у месца, дзе нічога не адбываецца і не існуе ані дабра, ані зла.
Аднойчы дзядзька знік надоўга.
— У Варшаву пагнаў. Паглядзіць на жырафу і вернецца. Не заўтра, то паслязаўтра, а на святы дык вернецца абавязкова. Такога сальца, ружовенькага, як дзявочыя грудкі, не дасць яму ніякая жырафа, — сказаў пан Яначак, грэбаючыся ў цёплых вантробах, ад якіх ішла пара. Набліжаўся Вялікдзень, і мястэчка ахопліваў пах свіной скуры, да чырвані разагрэтай на саламяным агні.
Але дзядзька Віктар не вярнуўся ані на Вялікдзень, ані на Каляды. Праз год забыўся ягоны голас. Праз два сцерліся ў памяці твар і постаць. Яшчэ некалькі наступных гадоў па цёмных вуліцах блукала ягонае імя — безгаспадарнае, пустое, што не мае значэння, як не мае значэння самая прыгожая рама, з якой бяздумныя варвары выдралі каштоўную карціну.
Урэшце ад дзядзькі не засталося б нават імені, час скінуў, бы ў нябыт, і гэтую апошнюю крошку, калі б не паштоўка. Аднойчы ранкам маленькая каляровая кардоначка выпала з паштовага мяшка і лягла на горку карэспандэнцыі карцінкай уверх.
— Якая прыгожая жырафа! Цікава, каму гэта? — пляснула ў далоні пані кіраўнічка паштовага аддзялення і мімаволі зірнула на другі бок. На адвароце паштоўкі, там, дзе мусіць быць напісанае імя і прозвішча адрасата, спраўная рука напісала тры словы “Усім жыхарам Гайнаўкі”. З левага боку, побач з адрасам, вылучаўся каліграфічна зроблены надпіс “Пацалуйце мяне ў сраку”. Ніхто, апроч дзядзькі Віктара, не мог вывесці такіх прыўкрасных роўных літараў.
© Michal Androsiuk, 2011
