Пра Гослар
Ратуша ў Гослары — гэта пафарбаваная ў белае вартавая будка. Цэхавы дом, што стаіць побач, выглядае ўжо лепей. Прыблізна пасярэдзіне паміж зямлёй і дахам стаяць статуі германскіх кайзераў, чорныя ад копаці і часткова пакрытыя пазалотай, у адной руцэ скіпетр, у другой — дзяржава. Яны выглядаюць як смажаныя ўніверсітэцкія наглядчыкі. Адзін з гэтых кайзераў трымае замест скіпетра меч. Я не мог уцяміць, што мусіць значыць тое адрозненне, а яно напэўна мае сваё значэнне, таму што ў немцаў ёсць дзіўная звычка: што б яны ні рабілі, яны пры гэтым маюць нешта наўме.
У Готшалкавым “Даведніку” я шмат чытаў пра старадаўні сабор і знакаміты імператарскі трон у Гослары. Калі ж я хацеў пабачыць адно і другое, мне паведамілі, што сабор разбураны, а трон вывезены ў Берлін. У дзіўныя часы мы жывем: тысячагадовыя храмы разбураюць, а троны кідаюць у камору...
Я кватараваў у заезным двары блізу рынка, дзе абед смакаваў бы мне яшчэ больш, калі б пан гаспадар не падсеў да мяне са сваім доўгім, выцягнутым тварам і сваімі нуднымі пытаннямі. На шчасце, неўзабаве я быў уратаваны дзякуючы прыезду іншага падарожнага, які мусіў вытрымаць тыя ж пытанні ў той жа паслядоўнасці: хто? што? дзе? чаму? як? калі? Гэты чужынец быў стары, стомлены, пакамечаны мужчына, які, як вынікала з яго аповеду, аб’ехаў цэлы свет, асабліва доўга жыў у Батавіі, зарабіў шмат грошай, прамантачыў іх і цяпер, пасля трыццацігадовай адсутнасці, вяртаўся ў Кведлінбург, свой родны горад, “бо, — дадаў ён, — там у нашай сям’і сваё фамільнае пахаванне”. Гаспадар зрабіў вельмі прагрэсіўную заўвагу, што душы, уласна, усё адно, дзе пахаванае цела. “Маеце пісьмовыя доказы?” — адказаў чужынец, і злавесна хітрыя кругі ўтварыліся вакол яго кволых вуснаў і выцвілых вочак. “Але, — дадаў ён з баязлівай лагоднасцю, — я не хацеў тым самым сказаць нічога кепскага пра чужыя магілы — туркі хаваюць сваіх памерлых яшчэ прыгажэй за нас, іх могілкі — гэта сапраўдныя сады, і яны сядзяць там на сваіх белых, накрытых турбанамі магільных камянях, у цені кіпарыса, і гладзяць салідныя бароды, і спакойна кураць турэцкі тытунь з доўгіх турэцкіх люлек. А ў кітайцаў праўдзівае задавальненне назіраць, як яны пачціва вытанцоўваюць у месцах спачыну сваіх памерлых, і моляцца, і п’юць гарбату, і граюць на скрыпцы, і рупяцца пра тое, каб прыгожа аздобіць магілы каханых размаітымі пазалочанымі жэрдачкамі, парцалянавымі фігуркамі, лапікамі стракатага шоўку, штучнымі кветкамі і каляровымі ліхтарыкамі — усё надзвычай пекна... а як далёка мне яшчэ адсюль да Кведлінбурга?”
Могілкі ў Гослары мне не надта спадабаліся. У адрозненне ад той прыўкраснай галоўкі ў кудзерках, што смеючыся вызірнула з высакаватага акна першага паверха, як я ўязджаў у горад. Па абедзе я зноўку адшукаў мілае акно, але цяпер там стаяла толькі шклянка з белымі званочкамі. Я ўскараскаўся наверх, узяў цудоўныя кветачкі, спакойна утнуў іх у сваю шапку, мала клапоцячыся пра разяўленыя раты, акамянелыя насы і вырачаныя вочы, якімі людзі на дварэ, асабліва старыя кабеты, глядзелі на гэты крадзеж з узломам. Калі я праз гадзіну праходзіў міма таго ж дома, красуня стаяла ля акна. Заўважыўшы званочкі на маім капелюшы, яна пачырванела і адхіснулася. Я змог цяпер яшчэ дакладней разгледзець прыгожае аблічча: гэта было салодкае, празрыстае ўвасабленне подыху летняга вечаровага ветрыку, месячнага ззяння, салаўіных трэляў і водару руж. Пазней, калі зусім сцямнела, я прыйшоў да яе дзвярэй. Я падыходжу... набліжаюся... яна павольна падаецца назад у цёмны калідор... я бяру яе за руку і кажу: “Я аматар прыгожых кветак і пацалункаў, і тое, што мне не даюць па сваёй волі, я выкрадаю”. Імгненна цалую яе... яна спрабуе збегчы, і я шапчу супакаяльна: “Раніцой я з’еду і напэўна ўжо ніколі не вярнуся сюды”, — адчуваю таемны супраціў пяшчотных вуснаў і маленькіх ручак і смеючыся спяшаюся прэч. Так, я не магу не смяяцца, калі разумею, што несвядома выкарыстаю чароўную формулу, праз якую нашыя вайскоўцы часцей, чым праз сваю вусатую зухаватасць, авалодваюць сэрцамі жанчын: “Заўтра я з’язджаю і напэўна ўжо ніколі не вярнуся”.
Пра Гётынген
Горад Гётынген, знакаміты сваімі каўбаскамі і ўніверсітэтам, належыць каралю Гановерскаму і мае 999 дамоў, разнастайныя храмы, радзільню, абсерваторыю, карцэр, бібліятэку і гарадскі склеп, дзе падаюць вельмі добрае піва. Ручай, які працякае тут, завецца Ляйнэ і ўлетку служыць для купання. Сам горад прыгожы і падабаецца найбольш, калі глядзець на яго павярнуўшыся спінай. Ён напэўна стаіць ужо даўно. Хтосьці нават сцвярджае, што горад пабудаваны ў часы перасялення народаў, калі кожны нямецкі род пакінуў тут па адным самым шалёным сваім прадстаўніку, і ад іх пайшлі ўсе гэтыя вандалы, фрызы, швабы, тэўтоны, саксы, цюрынгцы і г.д., якія дасёння натоўпамі швэндаюцца па Вэендскай вуліцы ў Гётынгене, розняцца колерамі шапак і люлек, вечна б’юцца на палях Разэнмюле, Рычэнкруга і Боўдэна, усё яшчэ жывуць па норавах і звычаях часоў вялікага перасялення народаў і кіруюцца часткова сваімі князямі, якіх называюць “галоўнымі пеўнямі”, а часткова па сваім старадаўнім зборы законаў, які называецца “Камент” і заслугоўвае належнага месца ў Legibus Barbarorum.
У цэлым жыхароў Гётынгена можна раздзяліць на студэнтаў, прафесараў, філістараў і быдла, прычым гэтыя чатыры саслоўі не вельмі розняцца між сабой. Саслоўе быдла — найбольш значнае. Пералічыць імёны ўсіх студэнтаў і штатных прафесараў заняло б зашмат часу, дый не ўсе імёны студэнтаў я магу прыгадаць, а сярод прафесараў сустракаюцца і зусім безыменныя. Гётынгенскіх філістараў колькасна мусіць быць вельмі шмат — як пяску ці, лепей сказаць, як гразі. Праўду кажучы, калі я ўбачыў іх раніцой, з бруднымі тварамі і чыстымі рахункамі, перад брамай акадэмічнага суда, я аніяк не мог паверыць, што Бог стварыў так многа набрыдзі.
