Марак (O Marinheiro)

Прысвячаецца Карлушу Франку

Пакой у адным несумненна старадаўнім замку. Па ім бачна, што замак круглы. У цэнтры на насілках-марах узвышаецца дамавіна з дзяўчынай, убранай у белае. Чатыры паходні па кутах. Справа – амаль спераду, калі ўяўляць сабе пакой, – адзінае акно, высокае і вузкае, з якога відаць толькі невялікі кавалак мора пасярод дзвюх далёкіх гор.

Ноч, як быццам смутныя парэшткі месяцовага святла.

Першая жаласніца: Пакуль не чутно, якую гадзіну прабіла.

Другая: Тут немагчыма пачуць. Паблізу ніводнага гадзінніка. Хутка, мабыць, пачнецца дзень.

Трэцяя: Не, на даляглядзе цёмна.

Першая: Ты не хочаш, сястра мая, каб мы бавілі час размовамі пра тое, кім былі? Гэта хораша і заўжды няпраўда…

Другая: Не, не будзем пра гэта. Зрэшты, няўжо мы былі кімсьці?

Першая: Можа быць. Не ведаю. Але ўсё адно, заўжды хораша размаўляць пра мінулае… Праходзяць гадзіны, а мы маўчым. Я вось гляджу на полымя гэтай свечкі. Часам яно трымціць, часам робіцца ярка-жоўтым, часам бляднее. Не ведаю, чаму так адбываецца. Але ці ведаем мы, сёстры мае, чаму нешта адбываецца?..

(Паўза)

Размаўляць пра мінулае, мусіць, хораша, бо гэта бескарысна і выклікае столькі жалю…

Другая: Давайце пагаворым, калі хочаце, пра мінулае, якога ў нас, магчыма, не было.

Трэцяя: Не. Можа, і было…

Першая: Вы кажаце ўсяго толькі словы. Гаварыць – гэта так сумна! Такі падманны спосаб забыцца!.. Можа, пройдземся?

Трэцяя: Дзе?

Першая: Тут, з боку ў бок. Іншы раз гэта дапамагае марыць.

Трэцяя: Аб чым?

Першая: Не ведаю. Чаму я павінна гэта ведаць?

(Паўза)

Другая: Вельмі сумны гэты край… Той, дзе я жыла калісьці, быў не такі сумны. Надвячоркам я прала ля свайго акна. Акно выходзіла на мора і часам наводдаль віднеўся востраў… Шмат разоў я кідала прасці, глядзела на мора і забывала пра жыццё. Не ведаю, ці была я шчаслівай. Болей не быць мне такой, якой я, магчыма, ніколі не была…

Першая: А я бачыла мора толькі адсюль. Адсюль, з гэтага акна, адзінага, з якога бачна мора, ды і тое так мала!.. А ў іншых краях мора прыгожае?

Другая: Толькі ў іншых краях мора прыгожае. Тое, якое мы бачым, заўжды выклікае тугу па тым, якога мы ніколі не ўбачым…

(Паўза)

Першая: Хіба мы не дамаўляліся, што будзем расказваць пра сваё мінулае?

Другая: Не, не дамаўляліся.

Трэцяя: Чаму ў гэтым пакоі няма гадзінніка?

Другая: Не ведаю… Але вось так, без гадзінніка, усё больш адлеглае і таямнічае. Ноч яшчэ больш належыць самой сабе… Хто ведае, ці змаглі б мы так размаўляць, калі б ведалі, якая цяпер гадзіна.

Першая: Сястра мая, усё ўва мне – смутак. На душы маёй снежань... Я стараюся не глядзець у акно… Ведаю, што з яго відаць горы ўдалечыні… Калісьці я была шчаслівая па той бок гор… Я была маленькая. Збірала кветкі дзень навылёт і перад тым, як заснуць, прасіла, каб у мяне іх не забіралі… Не разумею, што ў гэтым такога непапраўнага, ад чаго хочацца плакаць… Гэта было далёка адсюль, магло быць… Калі пачнецца дзень?..

Трэцяя: Якая розніца? Ён заўжды пачынаецца аднолькава… Заўжды, заўжды, заўжды…

(Паўза)

Другая: Давайце расказваць гісторыі… Я не ведаю ніякіх, але гэта бяды не чыніць… Толькі жыццё чыніць бяду… Не будзем кранаць жыццё, ані крайком нашых адзежаў… Не, не ўставай. Гэта быў бы рух, а любы рух перарывае сон… Я не сплю, але прыемна думаць, што магла б… Але мінулае, чаму мы не гаворым пра мінулае?

Першая: Мы вырашылі не гаварыць… Хутка развіднее, і мы пашкадуем… Са світаннем сны засынаюць… Мінулае – усяго толькі сон. Зрэшты, я не ведаю, што не ёсць сном… Калі я пільна ўглядаюся ў цяпершчыну, мне здаецца, што яна ўжо прамінула… Чым ёсць нейкая рэч? Як яна існуе? Якая ўнутраная логіка гэтага існавання?.. Ах, давайце гаварыць, сёстры мае, гучна гаварыць, гаварыць усе разам… Цішыня памалу набывае абрысы, ператвараецца ў штосьці… Я адчуваю, як яна ахутвае мяне, быццам туман… Ах, гаварыце, гаварыце!..

Другая: Навошта? Гляджу на вас абедзвюх і не магу ўбачыць адразу… Здаецца, што паміж намі паглыбляюцца прорвы… Мне даводзіцца пераконваць сябе, што я вас бачу, каб сапраўды ўбачыць вас… Гэтае гарачае паветра робіцца халодным унутры, там, дзе судакранаюцца душы… Я мусіла б цяпер адчуць немагчымыя рукі, што прабягаюць скрозь валасы… Рукі скрозь валасы – гэта жэст, з якім размаўляюць пра русалак… (складае рукі на каленях. Паўза) Яшчэ нядаўна, калі я не думала ні пра што, я думала пра сваё мінулае…

Першая: Я, мусіць, таксама думала пра сваё…

Трэцяя: А я ўжо не ведаю, пра што думала… Пра мінулае іншых, магчыма… пра мінулае цудоўных людзей, якія ніколі не існавалі… Ля дома маёй маці бег ручай… Чаму ён бег, і чаму бег там, а не далей ці бліжэй?.. Ці ёсць у любой рэчы якаясьці прычына быць сабой? Ці ёсць для гэтага нейкая прычына, такая ж пэўная і сапраўдная, як мае рукі?..

Другая: Рукі – яны ні пэўныя, ні сапраўдныя… Гэта таямніцы, якія жывуць у нашым жыцці. Іншы раз, калі я ўзіраюся ў свае рукі, я адчуваю страх перад Богам… Няма ветру, які калыхаў бы полымя свечак, але паглядзіце, яны калышуцца… Да чаго нахіляюцца яны? Шкада, калі б хтосьці змог адказаць!.. Я прагну пачуць чужаземную музыку, якую цяпер мусяць граць у палацах на іншых кантынентах… У маёй душы яна заўжды далёка… Можа, таму, што ў дзяцінстве я бегла за хвалямі па берагу мора. Я вяла жыццё за руку праз скалы, у час адліву, калі мора, падаецца, складае рукі на грудзях і засынае, быццам статуя анёла, каб ніхто больш ніколі не глянуў на яго…

Трэцяя: Твае словы нагадваюць мне маю душу…

Другая: Можа, таму, што яны несапраўдныя… Я амаль не ўсведамляю, што кажу іх… Паўтараю тое, што нашэптвае мне голас, якога я не чую… А я, мусіць, сапраўды жыла на беразе мора… Я люблю ўсё, што калышацца… У маёй душы – хвалі… Калі я хаджу, мяне гайдае… Я б хацела цяпер прайсціся… Але не пайду, бо ніколі не варта нічога рабіць, асабліва таго, чаго хочацца… Чаго я баюся, дык гэта гор… Неверагодна, каб яны былі такія нерухомыя і вялікія… Яны мусяць мець нейкі каменны сакрэт, у якім адмаўляюцца прызнацца сабе... Калі б, выглядваючы з гэтага акна, я перастала бачыць горы, з душы маёй у той жа момант выглянуў бы хтосьці, у кім я магла б адчуць сябе шчаслівай…

Першая: А я, я люблю горы… Па гэты бок усіх гор жыццё заўжды прыкрае… Па той бок, дзе жыве мая мама, мы звычайна садзіліся ў цені тамарындаў і размаўлялі пра вандроўкі ў іншыя краі… Там усё было працяглае і шчаслівае, нібы песня дзвюх птушак, па адной з кожнага боку дарогі… Толькі нашыя думкі былі прагаламі ў лесе, больш нічым… А ў сваіх снах мы бачылі, як дрэвы кідаюць на зямлю зусім не свае цені, а адбіткі іншага спакою… Менавіта так мы жылі там, я і, можа, нехта яшчэ, не ведаю… Скажыце мне, што гэта праўда, каб мне не трэба было плакаць…

Другая: Я жыла сярод скалаў і назірала за морам… Падол спадніцы, халодны і салёны, хвастаў мяне па босых нагах… Я была маленькая і дзікая… Сёння мне страшна ад таго, што я была… Мне здаецца, што я цяпер сплю… Раскажыце мне пра феяў. Ніколі не чула, каб нехта расказваў пра феяў… Мора было занадта вялікае, каб думаць пра іх… У жыцці ямчэй быць маленькай… А ты была шчаслівая, сястра мая?

Першая: Я пачынаю разумець цяпер, што была калісьці… Зрэшты, усё тое адбывалася ў цені… Дрэвы і тыя перажылі больш за мяне… Так і не з’явіўся той, каго я амаль не чакала… А ты, сястра, чаму маўчыш?

Трэцяя: Я адчуваю жах ад таго, што ўжо хутка прамоўлю тое, што толькі збіраюся сказаць вам. Гэтыя мае словы, як толькі я вымаўлю іх, адразу робяцца мінулым, аддзяляюцца ад мяне, існуюць немаведама дзе, няўмольныя і непазбежныя… Размаўляю і думаю пра тое, як словы з’яўляюцца ў маім горле, яны нагадваюць мне людзей… Мой страх большы за мяне саму. У сваёй руцэ я быццам адчуваю ключ ад незнаёмых дзвярэй. А ўся сама я – амулет ці дараносіца, якая нібыта ўсвядоміла сябе. І таму мяне палохае, як дрымучы лес, шлях, пралеглы праз таемнасць маўлення… Ды, урэшце, хто ведае, ці насамрэч я такая і ці гэта сапраўды тое, што я адчуваю?..

Першая: Вельмі цяжка вызначыць, што адчуваеш, калі прыслухацца да сябе!.. Проста жыць аказваецца цяжка, калі задумацца пра гэта… Значыць, размаўляй, не зважаючы на тое, што існуеш… Няўжо ты не раскажаш нам, кім была?

Трэцяя: Тая, кім я была раней, болей не нагадвае тую, кім я ёсць цяпер… Якая ж бедная і шчаслівая я была!.. Я жыла ў цені галін, і мая душа ўся поўніцца трымценнем лістоты. Калі я выходжу на сонца, мой цень застаецца халодным. Мінулыя мае дні прабеглі паблізу крыніц, у якіх я макала суцішаныя кончыкі пальцаў, мроячы пра жыццё… Іншы раз на беразе якога-небудзь возера я нахілялася і ўглядалася ў сябе… Калі я ўсміхалася, мае зубы таямніча адлюстроўваліся ў вадзе… У іх была свая ўласная ўсмешка, асобная ад мяне… Я заўжды ўсміхалася без прычыны… Пагаварыце са мной пра смерць, пра канец усяго, каб я адчула патрэбу ўзгадаць…

Першая: Давайце не будзем, не будзем ні пра што гаварыць… Стала халадней, але чаму стала халадней? Няма прычыны, каб зрабілася халадней. Ды і не нашмат халадней, чым ёсць… Дзеля чаго мы павінны размаўляць?.. Лепей заспяваць, не ведаю чаму… Песня, калі яе спяваюць уначы, – гэта радасны бясстрашны чалавек, які нечакана ўваходзіць у пакой і сагравае яго, суцяшаючы нас… Я магла б заспяваць вам песню, якую мы спявалі дома ў маім мінулым. Чаму ты не хочаш, каб я заспявала яе вам?

Трэцяя: Не варта, сястра мая… Калі нехта спявае, я страчваю сябе. Не магу больш ўзгадаць, хто я. А пасля маё мінулае аказваецца зусім іншым, і я аплакваю мёртвае жыццё, якое нясу ў сабе і якое ніколі не пражывала. Заўжды занадта позна, каб спяваць, таксама як запозна, каб не спяваць…

(Паўза)

Першая: Хутка наступіць дзень… Давайце памаўчым… Гэтага патрабуе жыццё… Ля майго дома было возера. Я ішла да яго і сядала на беразе, на паваленае дрэва, якое амаль цалкам ляжала ў вадзе… Я сядала з краю і апускала ногі ў ваду, цягнучыся пальцамі да дна. Потым я вельмі уважліва разглядала кончыкі пальцаў, але не дзеля таго, каб убачыць іх… Не ведаю, чаму, але мне здаецца, што гэтае возера ніколі не існавала… Згадваць яго –для мяне быццам не магчы згадаць штосьці… Хто ведае, чаму я гэта кажу і ці сапраўды гэта я перажыла тое, што памятаю?...

Другая: На беразе мора мы сумуем, калі марым… Не можам быць тым, чым хочам быць, таму што тое, чым мы хочам быць, заўжды ўжо існавала ў мінулым… Калі хваля разбіваецца і шыпіць пена, здаецца, што тысяча галасоў ціхенька размаўляе. Пена здаецца халоднай толькі таму, хто яе такой лічыць… Усё ёсць мноствам, і мы не ведаем нічога… Хочаце, я раскажу вам, пра што марыла на беразе мора?

Першая: Можаш расказаць, сястра мая, але ў нас няма ніякай патрэбы ў тым, каб ты расказвала пра гэта… Калі тое прыгожа, мне ўжо загадзя шкада, што я пачую. А калі не, пачакай… расказвай толькі тады, калі штосьці зменіш…

Другая: Я раскажу вам. Не ўсё з гэтага цалкам выдумка, бо нішто, безумоўна, не можа быць цалкам выдумкай. Мабыць, гэта адбылося так… Неяк я апынулася ля халоднай вяршыні скалы, прытуліўшыся да якой, забылася на існаванне таты і мамы, на сваё дзяцінства і іншыя дні, што былі ў маёй душы, – у той дзень я ўбачыла, як штосьці, што бачаць толькі ў думках, невыразны абрыс ветразя, які праплываў удалечыні... Потым ён знік… Калі я апамяталася, то зразумела, што ўва мне ўжо была гэтая мроя… Не ведаю, адкуль яна брала пачатак… Я ніколі больш не бачыла іншага ветразя… Ніводны з ветразяў тых караблёў, якія адплываюць з тутэйшых партоў, не нагадвае таго, нават калі свеціць месяц і караблі павольна праплываюць удалечыні…

Першая: Я бачу ў акне далёкі карабель. Можа быць, гэта той, які бачыла ты...

Другая: Не, сястра мая. Той, які ты бачыш, шукае, без сумневу, які-небудзь порт… Не можа быць, каб той, які бачыла я, шукаў якогасьці порту…

Першая: Чаму ты пярэчыш?.. Гэта магчыма… Я не бачыла ў акне ніякага карабля… Хацела ўбачыць хоць адзін і сказала вам, каб не засмучацца… Раскажы нам цяпер, пра што ты марыла на беразе мора…

Другая: Я марыла пра марака, які быццам бы трапіў на якісьці далёкі востраў. На гэтым востраве раслі рэдкія гонкія пальмы, паўз якія праляталі прывідныя птахі… Я не бачыла, каб яны калі-небудзь сядалі… Марак жыў там з таго часу, калі выратаваўся ад караблекрушэння… Не маючы магчымасці вярнуцца на радзіму, ён пакутаваў кожны раз, калі згадваў яе. Таму ён пачаў уяўляць радзіму, якой у яго ніколі не было; ён пачаў думаць, як пра сваю, пра тую іншую радзіму, краіну іншага ўзору з іншымі краявідамі, іншымі людзьмі, якія па-іншаму крочылі па вуліцах і выглядвалі з вокнаў… Штогадзіны ён будаваў у марах гэтую выдуманую радзіму, і не стамляўся марыць: удзень пад кароткімі ценямі вялікіх пальмаў, ценямі, якія ўразаліся ў гарачы пясок загостранымі канцамі; уночы, выпрастаўшыся на пляжы, не заўважаючы зор.

Першая: Не было ніколі такога дрэва, якое б кінула на мае працягнутыя рукі стракаты цень мары, падобнай да гэтае!..

Трэцяя: Дай ёй сказаць… Не перабівай яе… Яна ведае словы, якім яе навучылі русалкі… Я засынаю, каб пачуць яе… Кажы, сястра мая, кажы… Маё сэрца сціскаецца ад болю, таму што я не магла марыць на беразе мора замест цябе…

Другая: З году ў год, дзень пры дні марак ствараў у бясконцых марах свой новы родны край… Кожны дзень закладаў па ўяўным камяні ў гэтую неверагодную пабудову… Хутка ён меў бы краіну, якую ўжо шмат разоў абышоў уздоўж і ўпоперак. Ён памятаў тысячы гадзін, праведзеных ля яе берагоў. Ведаў, якога колеру бывае змярканне ў паўночнай затоцы і як прыемна ўвайсці – глыбокай ноччу, душою абапершыся на ціхі шэпт вады, рассечанай караблём, – у вялікі паўднёвы порт, дзе ён правёў калісьці сваё, напэўна, шчаслівае ўяўнае юнацтва…

(Паўза)

Першая: Сястра мая, чаму ты маўчыш?

Другая: Не трэба казаць занадта шмат… Жыццё пільнуе нас заўжды… Кожная гадзіна нараджае мары, але не трэба гэтага ведаць… Калі я доўга размаўляю, то пачынаю аддзяляцца ад сябе і слухаць тое, што кажу. Ад гэтага я пачынаю спачуваць самой сабе і занадта востра адчуваю сваё сэрца. Тады мне да слёз хочацца ўзяць яго ў рукі, каб можна было закалыхаць яго, як дзіця… Глядзіце: на даляглядзе развіднела… Дзень ўжо не прымусіць сябе чакаць… Ці варта яшчэ расказваць вам пра маю мару?

Першая: Расказвай яшчэ, сястра мая, расказвай яшчэ… Не спыняйся, не зважай, што пачынае світаць… Для тых, хто схіліў галаву на грудзі сну, ніколі не світае… Не заломвай рукі. Гэта стварае шум, падобны да шуму стоенай змяі… Раскажы нам яшчэ пра сваю мару. Яна такая праўдзівая, што не мае ніякага сэнсу. Сама думка пра тое, каб слухаць цябе, гучыць музыкай у маёй душы…

Другая: Так, я раскажу вам больш. Нават мушу вам расказаць. Расказваючы вам, я і сабе расказваю… Нас трое слухачоў… (Раптам азіраецца на дамавіну і ўздрыгвае) Не, не трое… Не ведаю… Не ведаю, колькі…

Трэцяя: Не кажы так… Расказвай хутчэй, расказвай наноў… Не кажы, колькі слухае… Ніколі не ведаеш, колькі ўсяго сапраўды жыве, бачыць, слухае… Вярніся да сваёй мары… Марак… Пра што марыў марак?..

Другая: (прамаўляючы цішэй, вельмі павольна) Спачатку ён стварыў краявіды, потым гарады, потым вуліцы і завулкі, адно за адным, высякаючы іх на паверхні сваёй душы, – вуліцы, адну за адной, раён за раёнам і так да каменных прычалаў, дзе пасля ён стварыў парты… Вуліцы, адну за адной, і людзей, якія хадзілі па іх і глядзелі на іншых праз вокны… Ён пазнаёміўся з некаторымі, як чалавек, які знаёміцца наноў… Ён знаёміўся з іх мінулым жыццём і размовамі, нібы чалавек, які спачатку бачыць краявіды ў снах, а потым бачыць іх наяве… Пасля ён вандраваў, згадваючы ўсё, па краіне, якую сам стварыў… Такім жа чынам ён будаваў сваё мінулае… Хутка ў яго было зусім іншае ранейшае жыццё… На яго новай радзіме ўжо з’явіліся мясціны, дзе ён нарадзіўся, дзе правёў сваё юнацтва, парты, адкуль ён выпраўляўся ў мора… З’яўляліся сябры дзяцінства, пасля прыяцелі і непрыяцелі сталага жыцця… Усё было не такое, якім было ў сапраўднасці, – ні краіна, ні людзі, ні яго ўласнае мінулае нічым не нагадвалі тыя, якія ён выдумаў… Ці трэба працягваць?.. Мне так цяжка размаўляць пра гэта!.. Цяпер, калі я расказваю вам гэта, мне прыемней было б расказаць вам пра іншыя мары…

Трэцяя: Працягвай, нават калі не ведаеш, нашто… Чым болей я слухаю цябе, тым менш належу сабе…

Першая: Ці варта сапраўды працягваць? Ці павінен быць канец у кожнай гісторыі? У любым выпадку, расказвай… Так няважна, што мы расказваем або не расказваем… Чуйнуем гадзінамі, а яны праходзяць… Наша справа такая ж марная, як і Жыццё…

Другая: Аднойчы, калі быў моцны дождж і на даляглядзе ўсё ніяк не святлела, марак стаміўся ад мараў… Захацелася тады яму згадаць сваю сапраўдную радзіму… але ён зразумеў, што не памятае нічога, што для яго яна не існуе… Маленства, якое засталося ў памяці, ён правёў на выдуманай радзіме; юнацтва, якое згадваў, ён стварыў сам… Усё яго жыццё ператварылася ў жыццё, якое ён сам прыдумаў… І ён зразумеў, што не магло існаваць іншага жыцця… Бо ён не мог прыгадаць ніводнай вуліцы, ніводнай асобы, нават матчынага твару… А ў гэтым жыцці, якое яму здавалася выдуманым, усё было сапраўднае і сапраўды было… Ён нават не мог уявіць іншага мінулага, дапусціць, што яно магло быць, на момант паверыць у гэта, як могуць усе іншыя… Ой, сёстры мае, сёстры мае… Ёсць яшчэ штосьці, не ведаю што, што я не сказала вам… штосьці, што патлумачыла б усё гэта… Мая душа астуджае мяне… Я ледзь здагадваюся, ці гаварыла я штосьці… Гаварыце са мной, клічце мяне, каб я абудзілася, каб я зразумела, што я тут, перад вамі, і што некаторыя рэчы – усяго толькі мары…

Першая (вельмі ціха): Не ведаю, што сказаць на гэта… Я не наважваюся ўглядацца ў рэчы… Які быў працяг у гэтай мары?..

Другая: Я не ведаю, чым скончылася… Дрэнна ведаю, чым скончылася… Нашто ёй працягвацца?

Першая: І што адбылося пасля?

Другая: Пасля? Пасля чаго? Пасля – гэта штосьці? Аднойчы з’явілася лодка… Аднойчы з’явілася лодка… Так, так… толькі так магло быць… Аднойчы з’явілася лодка, яна праплыла паблізу вострава, але там не было марака…

Трэцяя: Мабыць, ён вярнуўся на радзіму… Але на якую?

Першая: Так, на якую? І што маглі зрабіць з мараком? Ці даведаецца хто-небудзь?

Другая: Чаму вы пытаецеся ў мяне? Хіба на штосьці ёсць адказ?

(Паўза)

Трэцяя: Няўжо так неабходна, нават у тваёй мары, каб сапраўды існавалі той марак і востраў?

Другая: Не, сястра мая. Няма нічога цалкам неабходнага.

Першая: Прынамсі, чым скончылася мара?

Другая: Яна не скончылася… Не ведаю… Ніякія мары не заканчваюцца… Хіба я магу напэўна ведаць, ці не мару я дагэтуль, ці, можа, гэтая мара – зусім не мара, а я не здагадваюся пра гэта, і, можа, маё летуценне і ёсць той смутнай з’явай, якую я называю сваім жыццём?.. Не размаўляйце больш са мной… Я пачынаю ўпэўнівацца ў чымсьці, але не ведаю. у чым… Набліжаюцца да мяне праз ноч, але не сённяшнюю, крокі невядомага жаху… Каго я магла абудзіць сваёй марай, пра якую расказала вам?.. Я жудасна баюся, што Бог мог забараніць маю мару… Яна, бясспрэчна, больш рэальная, чым дазволена Богам… Не маўчыце… Скажыце, прынамсі, што ноч хутка скончыцца, хоць я і сама ведаю… Глядзіце, дзень пачынаецца… Глядзіце, будзе сапраўдны дзень… Давайце спынімся… Больш не будзем думаць… Спынім спробы працягнуць гэтае авантурнае падарожжа па ўнутраным свеце… Хто ведае, што там у канцы? Усё гэта, сёстры мае, адбылося ноччу… Давайце больш не будзем размаўляць ні пра гэта, ні пра саміх сябе… Гэта так па-чалавечы і так зручна, што кожная з нас па-свойму перажывае смутак.

Трэцяя: Так цудоўна было слухаць цябе… Не кажы, што не… Я добра ведаю, што не варта было… Таму гэта і падаецца мне цудоўным… Ну не таму, не, але дазволь так сказаць… Зрэшты, музыка твайго голасу, якую я слухала нават уважлівей, чым словы, не задаволіла мяне, магчыма, таму, што гэта музыка…

Другая: Нішто не задавальняе нас, сястра мая… Людзі, якія разважаюць, стамляюцца ад усяго, таму што ўсё змяняецца. Людзі, якія змяняюцца, пацвярджаюць гэта, таму што змяняюцца разам з усім… Вечнай і прыгожай застаецца толькі мара… Чаму мы ўсё яшчэ размаўляем?..

Першая: Не ведаю… (пазіраючы на дамавіну, цішэй) Чаму людзі паміраюць?..

Другая: Можа, таму, што мала мараць…

Першая: Можа быць… Тады варта было б занурыцца ў мары і забыць пра жыццё, каб смерць забылася пра нас?..

Другая: Не, сястра мая, нішто не варта нашых высілкаў…

Трэцяя: Сёстры мае, ужо дзень… Глядзіце, абрысы гор асвятляюцца… Чаму мы не плачам? Гэтая, што быццам прысутнічае тут, была прыгожая і маладая, як мы, і таксама марыла… Я ўпэўненая, што яе мара была самая прыгожая… Пра што яна марыла?..

Першая: Кажы цішэй. Можа, яна слухае нас, і ёй ўжо вядома, навошта патрэбныя мары…

(Паўза)

Другая: А можа, усё гэта няпраўда… Гэтая цішыня і гэтая нябожчыца, пачатак гэтага дня – можа быць, усё гэта толькі мара… Паглядзіце ўважліва на ўсё гэта… Вам здаецца, што гэта належыць да жыцця?..

Першая: Не ведаю… Не ведаю, як нешта можа належаць да жыцця… Ах, якая ты спакойная! А вочы ў цябе такія сумныя, здаецца, што дарэмна сумныя…

Другая: Не варта сумаваць па-іншаму… Ты не хочаш, каб мы замаўчалі? Так дзіўна – жыць… Усё, што адбываецца, аднолькава неверагодна: і на востраве гэтага марака, і ў гэтым свеце… Глядзіце, неба ўжо зялёнае… Далягляд усміхаецца золатам… Адчуваю, як пячэ ў вачах, бо я думала пра тое, каб заплакаць…

Першая: Ты сапраўды заплакала, сястра мая.

Другая: Магчыма… Няважна… Што гэта за холад?.. Што гэта такое?.. А, ужо цяпер… цяпер… Я ўжо расказвала… Ужо ж расказвала пра гэта… А можа, марак – адзінае, што існуе з усяго гэтага, а мы і ўсё астатняе тут – проста ягоная мара?..

Першая: Замаўчы, замаўчы… Гэта так дзіўна, што мусіць быць праўдай… Не працягвай… Не ведаю, што ты збіралася сказаць, але напэўна больш, чым душа можа выслухаць… Я баюся таго, што ты не паспела сказаць… Глядзі, глядзі, ужо дзень… Глядзі на яго… Угледзься штомоцы толькі ў гэты дзень, сапраўдны дзень, там, за акном… Глядзі, глядзі… Ён суцяшае… Не думай, не разважай пра свае думкі… Глядзі, як ён пачынаецца, гэты дзень… Ён блішчыць, нібы золата на срэбнай зямлі. Лёгкія аблачынкі акругляюцца, пакуль не набываюць колер… А калі б нічога не існавала, сёстры мае? Калі б усё нейкім чынам не было абсалютна нічым?.. Чаму ты так паглядзела?...

(Ёй не адказваюць. І ніхто ніяк не паглядзеў).

Што ты сказала такога, што мяне спалохала? Я адчула гэта так глыбока, што амаль ўбачыла штосьці… Скажы мне, што гэта было, каб я, пачуўшы гэта другі раз, больш не баялася так, як раней… Не, не… Не кажы нічога… Я пытаюся не для таго, каб ты мне адказала, а толькі каб гаварыць, каб перашкодзіць сабе думаць… Я баюся, што магу ўзгадаць, што гэта было… А гэта было нешта вялікае і злавеснае, як Бог… Мабыць, варта было ўжо скончыць гэтую размову… Яна ўжо даўно страціла сэнс… Штосьці паміж намі, што прымушае нас размаўляць, занадта зацягваецца… Тут знаходзіцца яшчэ нешта, акрамя нашых душаў… Ужо мусіла развіднець… Яны мусілі ўжо прачнуцца… Штосьці марудзіць… Усё марудзіць… Што адбываецца ў рэчах, калі мы адчуваем страх?.. Ах, не пакідай мяне… Гавары са мной, гавары са мной… Гавары адначасова, каб мой голас не заставаўся самотным… Я баюся не столькі свайго голасу, колькі думкі аб ім, там, унутры мяне, калі пачынаю ўсведамляць, што размаўляю…

Трэцяя: Што гэта за голас, якім ты размаўляеш? Ён чыйсьці іншы… Чутны, нібы здалёк…

Першая: Не ведаю… Не нагадвай… Я, мабыць, ад страху размаўляла дрыготкім і пранізлівым голасам… Але я болей не ведаю, як размаўляць… Паміж мной і маім голасам пралегла бездань… Усё гэта, уся гэтая размова, і гэтая ноч, і гэты страх – усё гэта мусіла скончыцца, скончыцца адразу пасля таго жаху, пра які ты расказала… Я пачынаю адчуваць, што забываюся на яго і твой аповед, які навёў мяне на думку, што трэба закрычаць новым асаблівым крыкам, каб выказаць гэткі жах…

Трэцяя (да Другой): Сястра мая, не варта было расказваць нам гэтую гісторыю. Цяпер я здзіўляюся, як магу жыць у яшчэ большым жаху. Ты расказвала, а я была настолькі збянтэжаная, што сэнс тваіх словаў і іх гучанне даходзілі да мяне паасобку. І мне здавалася, што ты, твой голас і сэнс таго, пра што ты казала, былі трыма рознымі істотамі, быццам тры стварэнні, якія размаўляюць і рухаюцца.

Другая: Гэта сапраўды тры розныя істоты, са сваім уласным і сапраўдным жыццём. Бог, мабыць, ведае, чаму… Ах, але чаму мы размаўляем? Хто прымушае нас працягваць? Чаму я гавару мімаволі? Чаму мы не заўважаем, што ўжо дзень?...

Першая: Хто б мог абудзіць нас сваім крыкам? Я чую ў сабе свой крык, але болей не ведаю дарогі ад сваёй волі да свайго горла. Я адчуваю бязлітасную неабходнасць баяцца таго, што нехта можа пагрукаць у дзверы. Чаму ніхто не грукае ў дзверы? Гэта было б немагчыма, а мне неабходна баяцца гэтага, неабходна ведаць, чаго я баюся… Як дзіўна я сябе адчуваю! Мне здаецца, што я страціла свой голас… Частка мяне заснула і працягвае назіраць… Мой жах вырас, але я болей не магу адчуць яго… Болей не ведаю, у якой частцы душы я магу адчуваць… На адчувальнасць майго цела нехта накінуў свінцовы саван… Дзеля чаго ты расказала нам сваю гісторыю?

Другая: Я ўжо не памятаю… Я ўжо амаль забылася, што расказвала яе… Здаецца, столькі часу прайшло!.. Што за дрымота, што за дрымота паглынае маю здольнасць глядзець на рэчы?.. Што ж мы ўсё-ткі хочам рабіць? Што ж мы ўсё-ткі думаем рабіць? Я больш не ведаю, ці то размаўляць, ці то не…

Першая: Не будзем больш размаўляць. Што да мяне, то мяне стамляе намаганне, якое ты робіш, каб размаўляць… Я пакутую ў прамежку паміж момантам, калі ты думаеш і калі пачынаеш гаварыць… Мая свядомасць усплывае на паверхню дрымоты, спалоханая адчуваннямі, якія перадае мая скура… Я не ведаю, што гэта, але гэта тое, што я адчуваю… Я вымушаная казаць заблытанымі, крыху доўгімі фразамі, якія цяжка вымавіць… Ці не адчуваеш ты, што ўсё гэта – быццам велізарны павук, які аблытвае нашы душы адну за адной чорнай павуцінай, якая палоніць нас?

Другая: Я нічога не адчуваю… Адчуваю свае пачуцці, як нешта, што нельга адчуць… Дык хто ж я цяпер?.. Хто размаўляе маім голасам?.. Ах, паслухайце…

Першая і Трэцяя: Хто гэта быў?

Другая: Нічога, я нічога не чула… Хацела зрабіць выгляд, што чула нешта, каб вы падумалі, што чулі, а я магла паверыць, што штосьці можна было пачуць… Ох, што за жах, што за таемны жах аддзяляе голас ад душы, адчуванні ад думак, а нас прымушае размаўляць, адчуваць, думаць, калі ўся наша існасць моліць аб цішыні, дзённым святле і несвядомасці жыцця… Хто ж такі гэты пяты ў нашым пакоі, хто працягвае руку і штораз перапыняе нас, як толькі мы збіраемся штосьці адчуць?..

Першая: Дзеля чаго ты спрабуеш напалохаць мяне? Ува мне болей няма месца для вусцішы… Я важу ўжо занадта шмат, каб рукі маіх пачуццяў маглі ўтрымаць мяне. Я ўсім целам заглыбілася ў цёплую багну таго, што, як мне здаецца, я адчуваю. Штосьці пранікае ў мяне праз усе пачуцці, авалодвае імі і пільнуе іх. Цяжэюць павекі пад цяжарам усіх маіх адчуванняў. Язык блытаецца ва ўсіх маіх пачуццях. Глыбокая дрымота злеплівае адну з адной задумы ўсіх маіх рухаў. Чаму ты так паглядзела?..

Трэцяя (вельмі слабым, згаслым голасам): Ах, ужо, ужо… Так, хтосьці прачнуўся… Людзі прачынаюцца… Калі хто-небудзь зойдзе, усё гэта скончыцца… А дагэтуль давайце лічыць, што ўвесь гэты жах быў проста доўгім сном, які мы снілі… Ужо дзень… Усё хутка скончыцца… І пасля ўсяго гэтага, сястра мая, толькі ты застаешся шчаслівай, бо верыш у мары…

Другая: Чаму ты пытаешся ў мяне? Чаму я так сказала? Не, я не веру…

Спявае певень. Быццам раптоўна святлее. Тры дзяўчыны сядзяць моўчкі, не гледзячы адна на адну.

11–12 кастрычніка 1913