З раздзелу XVI
Лаура (22) – рэдактарка аддзела ў жаночым часопісе “Суперкабета”, заводзіць раман з Оліверам Цыбулькам (40) – калісьці літаратурным работнікам, а цяпер дык капірайтарам прэстыжнай рэкламнай агенцыі. Олівер спрабуе ўвесці каханую ў сваё кола, душа якога – ягоны даўні сябрук Губерт. На вечарынку ў дом Губерта Лаура бярэ сваю найлепшую яшчэ з ліцэйскіх часоў каляжанку Інгрыд – дзяўчыну – копію Джуліі Робертс, але толькі з ростам 155 см і шчылінай паміж пярэдніх зубоў (у рэстарацыі, калі яна сядзіць і не адкрывае рот, Інгрыд дык увогуле як Джулія Робертс. Але "пасля" з мужчынамі ў яе не складваецца: як яна піша Лауры ў смсках нараніцу пасля таго, як чарговага разу “не склалася”, “usix muzhykou treba kastryravac!”).
ЯК ЗМАГЧЫ ВОСЕНЬСКУЮ ДЭПРЭСІЮ?
3/
Адчыняе нам Губерт уласнай персонай.
– Ну драстуйця, – кажа ён з кіслаю мінай, – а мы былі пачалі спадзявацца, што вы не прыйдзеце.
Олівер пасміхаецца, і таму я пасміхаюся таксама. Інгрыд гучна смяецца.
З залі, дамінанта якой – ці не дзесяціметровая кніжная шафа, на нас паблажліва паглядае сем чалавек катэгорыі “каму за трыццаць”; большасць з іх сядзіць на падлозе. Усе яны апранутыя прыкладна як Олівер (штодзённы швэдар – мятыя джынсы) і кпліва пераглядаюцца міжсобку.
– Здымайце боты, – камандуе Губерт. – Праз вас нам давялося перапыніць праслухоўванне оперы Аляксандра Парфір’евіча Барадзіна “Князь Ігар”. Зразумела, у рэдакцыі Мікалая Андрэевіча Рымскага-Корсакава. Які што?
Ён без папярэджання паварочваецца да Інгрыд. Тая робіць выгляд прысаромленай школьніцы і апускае вочкі долу. Губерт паварочваецца да мяне.
– Які што? – паўтарае ён.
– Які напісаў “Палёт чмяля”, – згадваю я, – Ну гэтае бззз, бззз, бззз…
Губерт адмоўна махае рукою.
– Ну, гэта таксама, але які, самае галоўнае, “Князя Ігара” скончыў. Супольна з кім? Разам з кім? Разам з Аляксандрам Канстанцінавічам Глазуновым, ясная рэч.
Пакуль ён прамаўляе, мы слухмяна разуваемся. Я адразу пачынаю здавацца сабе маленькай. Калашыны маіх касцюмных нагавіцаў дастаюць да зямлі. Ніхто нас нікому не прадстаўляе і, здаецца, нікому гэта не замінае. Мы ўсё яшчэ стаім у вітальні, бо гаспадар не запрасіў нас прайсці далей і сесці. Губерт між тым мяняе тэму і немавед чаму пачынае лекцыю пра бітву каля Барадзіна, пасля якой Напалеон І заняў Маскву. Усе прысутныя, уключна з Оліверам, слухаюць яго з відавочнай павагаю. Інгрыд таксама зрабіла засяроджаны твар. Я забіраю ў яе паліто і разам са сваім вешаю на перагружаную вешалку.
Нарэшце Губерт спыняецца і няўцямнымі вачыма глядзіць на букет, які я ўсё яшчэ трымаю ў руцэ (бо не здагадваюся, якая з трох прысутных кабет –жонка Губерта).
– А гэта што такое? – пытаецца Губерт.
– Герберы, – працягваю я іх яму. – Кветкі.
Губерт грэбліва хапае букет і паказвае яго астатнім.
– Іх ставяць у вазу, – усміхаюся я. – Яркімі і пышнымі канцамі ўверх.
Олівер глядзіць на мяне з дакорам. Губерт кладзе кветкі на верхнюю палічку вешалкі. Гэты чалавек з самага пачатку дзейнічае мне на нервы.
– Я спадзяюся, вы любіце Барадзіна? – кажа ён, з сумневам пасміхаючыся.
– Мы яго абажаем, – заўпэўнівае Інгрыд.
– У нас над ложкамі ягоны постэр, – жартую я, але ніхто не смяецца. Я ўздыхаю і абводжу прысутных вачыма.
– Дарэчы, калі раптам камусьці цікава, мяне завуць Лаура. А гэта мая сяброўка Інгрыд.
Ніхто нічога не кажа. Тры чалавекі ў дальнім куце пакоя не зводзяць з нас вачэй і аб чымсьці шапочуцца.
– Лаура? – жахаецца Губерт. – Ла-у-ра?! Ну гэта, прабачце, амаль што Эмануэль…
Усе смяюцца. Олівер таксама.
– Альбо Сабрына… – кажа хтосьці.
Выбух рогату. Што ў гэтым такога смешнага, кажу я пра сябе.
– Альбо Ванэса… – кажа Олівер .
Ізноў смех. Хоць бы ты ўжо маўчаў, Цыбулька, думаю я.
– Я прыхільна прымаю крытыку свайго імені, – не здаюся я і мужна гляджу проста на гаспадара, – але дакладна не ад кагосьці, каго завуць Губерт…
Губерт, канечне, мяне не чуе, – альбо робіць выгляд, што не.
– Госпадзе, Лаура! – тэатральна стогне ён, трымаючыся за галаву. – У нас у кватэры Інгрыд і Лаура… У маім доме хадзячая палічка эратычнай чытаніны!
Усе зноў смяюцца. Уключна з Оліверам і Інгрыд. У мяне пачынаюць мерзнуць ногі.
– Як ты думаеш, нас твой сябар калі-небудзь запросіць у пакой, каб мы селі? – звяртаюся я да Олівера. – Як ты думаеш, ці прапануе ён нам, нягледзячы на нашыя парнаграфічныя імёны, чаго-небудзь выпіць? І як ты думаеш, ці паставіць хто-небудзь гэтыя бедныя кветкі ў вазу? І як табе здаецца, ці прапануюць нам хоць якія тапачкі?
У канцы я крыху павышаю голас. Кватэра здзіўлена сціхае. Олівер глядзіць на мяне з дакорам:
– Па-мойму, ты надта неўраўнаважаная для суперкабеты, – кпліва кажа Губерт. – Расслабся, Лаура! Зрабі сабе, скажам, салатку з прарослай пшаніцы, каб змагчы восеньскую дэпрэсію…
Гэты слоган мне добра знаёмы.
– Альбо размалюй пакой яркімі фарбамі… – прапануе адзін з мужчынаў у куце.
Толькі цяпер я заўважаю, што ў руцэ ён трымае апошні нумар “Суперкабеты”.
Нарэшце да мяне даходзіць: Інгрыд і я – прыдуркі на іхнай вячэры.
4/
Далей усё працягваецца ў тым жа духу. Губерт збольшага не дае нікому слова сказаць. Калі яму нарэшце надакучвае сыпаць жартамі наконт нашага часопіса, ён пачынае пляжыць бездухоўны свет рэкламы і абсалютную абстрактна-вобразную імпатэнцыю так званых капірайтараў (Олівер смяецца), пасля чаго ставіць нам запіс “Палавецкіх скокаў”, прычым палову твора сам дырыгуе. Потым ён пераключаецца на Дні нямецкага тэатра ў Празе, ад якіх урэшце пераходзіць да Томаса Бернхарда, маўляў, гэта адзіны жывы нямецкі пісьменнік [1]; бо астатнія жывыя нямецкія пісьменнікі даўно мёртвыя, проста самі яны пра гэта не ведаюць… Олівер, які нядаўна па збегу абставінаў прачытаў каля сарака старонак аднаго рамана Бернхарда (пасля чаго кнігу – як я прыўкрасна ведаю – з агідаю адклаў), згодна ківае. З твару Інгрыд не сходзіць здзіўленне. Што да мяне, то ў мяне даўно няма ніякага пітва, а з расчыненага акна на мяне цягне холадам. А яшчэ я паміраю ад голаду. На століку перада мною, праўда, ляжыць нейкі засохлы паштэт, але няма нічога, на што яго можна было б намазаць.
Дзеля Олівера ў гэтым літаратурна-музычным пекле я вытрымліваю больш за дзве гадзіны. Незадоўга да поўначы я шапчу яму, што хацела б пайсці дамоў; адначасова прыязна прапаную яму, што, калі ён хоча, то, канечне, няхай застаецца.
– Што здарылася? – кажа Олівер з робленым здзіўленнем, з фальшывым клопатам у голасе. – Штосьці не так?
Гэта першы раз, калі ён мяне расчароўвае.
– Олівер! – ціха кажу я. – Ты цудоўна ведаеш, што не так…
Олівер адводзіць вочы. Па чырвані ў іх я разумею, што ён перастараўся з выпіўкаю.
– Хочаш чагосьці? – пытаецца ён і паказвае на маю пустую шклянку. – Я прынясу табе віна.
– Мне не трэба віна! – раздражнёна адмаўляюся я.
– А чаго ж тады табе трэба, Лаура? – кпліва гаворыць Губерт. Усе ён чуе, калі хоча.
– Ідзі вандруй, Губерт! – рэзка адказваю я.
Я гэтага казла не пераношу! Олівер папераджальна сціскае маю руку.
– Не, сур’ёзна, – скаліць зубы Губерт, – мне сапраўды цікава, чаго яшчэ трэба суперкабеце?
– Абыходлівасці, напрыклад, – халодна адказваю я. – У прыватнасці, я патрабавала б менш жамчужынаў мудрасці і больш элементарнай чалавечай ветлівасці – калі ты ўвогуле ведаеш, што гэта такое. Прынамсі, я гэтага ад цябе не дачакалася.
– Што я чую, – адказвае, смеючыся, Губерт і паварочваецца да астатніх. – Лаура ідзе ў атаку… Але чаму, Лаура? Чаму нашыя два адрозныя сусветы, Лаура, нашыя дзве крыху адрозныя культуры не могуць спакойна, ціха-мірна суіснаваць? Чаму, Лаура?
Я ўзнімаюся, іду ў вітальню і пачынаю абувацца. Кроў кінулася мне ў галаву, і гэта не толькі таму, што я нахілілася.
– Ты хочаш ведаць, чаму? – раз’юшана выкрыкваю я. – Таму што людзі з маёй культуры, магчыма, не могуць прааналізаваць раман Томаса Бернхарда, але затое яны здольныя заўважыць, што іх гасцям ужо дзве гадзіны няма чаго піць і есці, што ад акна ім дзьме і што ім гэты грэбаны Корсакаў ці хто там яшчэ ўвесь час жахліва дзейнічае на нервы… Вось чаму!
І ляскаю за сабою дзвярыма.
З раздзелу V
Лаўра згадвае студэнцкія гады.
ШТО ЯДУЦЬ МАРСКІЯ ЧАРАПАХІ?
3/
Акулярыстая дзевятнаццацігадовая цнатліўка, якая кепска размаўляе па-ангельску…
Цяжка сказаць, што з гэтага набору выклікáла ў маёй мамулі прыхільнейшыя пачуцці. Арганізаваць мне дэфларацыю яна не магла, таму хаця б запісала на аднагадовы інтэнсіўны курс інглішу – у тую ж школу замежных моваў, у якой калісьці вучылася сама. Гэта цудоўная школа з нетрадыцыйнымі метадамі навучання, сцвярджала яна.
Ужо гэта мусіла мяне насцярожыць.
На першы занятак я, на сваё няшчасце, прыйшла на дзесяць хвілінаў пазней. Калі я адчыніла дзверы класа, то спачатку падумала, што там нікога няма, але потым я іх пабачыла: усе студэнты сядзелі, кленчылі альбо нават ляжалі на падлозе. На шэрым кіліме. Усе былі без абутку, і ў кожнага на ілбе была прычэпленая жоўтая паперка: Rabbit. Wild Pig. Squirrel. Hors. Polar Bear…
– Hi, you must be Laura! – прывітала мяне нейкая таўстазадая амерыканка ў расцягнутых трэніках, калі нарэшце мяне заўважыла. – I know your mother. She is absolutely great!
– Yes, – хрыпла сказала я, – I know.
Амерыканка вельмі доўга ківала галавою ў знак згоды, ззяючы пры гэтым шырокай усмешкай. Потым яна паставіла мяне на калені, паказала паперку з надпісам Turtle і наляпіла мне яе проста над акулярамі.
Я не ведала, што значыць гэтае слова. Мне здавалася, гэта мог быць янот, але я не была пэўная. Усе гэтыя абсалютна чужыя мне людзі лыбіліся, гледзячы на мяне. У кагосьці страшна смярдзелі ногі.
– You are a turtle now! Isn’t it fantastic? – прамуркатала амерыканка, – Look around and find some friends!
Яна павярнула мяне за плечы і нахіліла так, каб я абаперлася рукамі на падлогу. Пах ног узмацніўся. Але гэта ўжо да мяне падпаўзаў нейкі таўстун у кратчастай кашулі, ён меў такую жыдзенькую бародку, якую я цярпець ненавідзела. На ілбе ў яго было напісана, што ён sea calf. Марское штосьці. Свінка? Я задумалася, пыхціць ён ад напругі ці імітуе нейкую жывёліну.
– Hi, sweet little turtle! – кажа sea calf. – Do you know me?
Усе навокал мелі такія твары, нібыта гэта ве-ельмі забаўна.
– Здарова, – кажу я па-чэшску як мага цішэй. – Слухай, такі фак, я твайго слова не ведаю.
– Speak English, turtle! – закрычэла амерыканка. – No Czech!
Я ўздыхнула:
– I don’t know this word, – сказала я і паказала пальцам на потны лоб таўстуна.
Амерыканка загадала яму, каб ён мне гэтае слова як-небудзь апісаў. Ён сказаў па-ангельску, што ён тоўсты і цэлы дзень ляжыць на пляжы.
– Are you a German tourist? – удалося мне нарэшце пажартаваць, але, на жаль, ніхто не пачуў. Таўстун ці то не зразумеў, ці то прыняў гэта на свой рахунак.
– Ды не, – кажа ён кіслым голасам, – Я цюлень…
– Speak English! – завішчэла амерыканка.
– Оўкей, – скарыўся таўстун. Ён ужо не пасміхаўся. – What do you like to eat, turtle?
Бліна, ды адкуль я ведаю, што я люблю жэрці, калі я не ведаю, хто я такая? Я адчула, як чырванею. Я мусіла сказаць ім усю праўду: я не ведаю і свайго слова.
Усе гэтыя цюлені, вярблюды, дзікі і вавёркі глядзелі на мяне, як на інваліда.
– Марская чарапаха… – сказаў таўстун, ужо не хаваючы пагарды. – What do you like to eat?
Што, каб іх трасца, ядуць марскія чарапахі? Вы ведаеце? Я – не.
Я паднялася на заднія ногі:
– Exсuse me, I have to go to the bathroom.
І тут жа выйшла з класа, каб больш ніколі туды не вяртацца.
4/
– Я больш ніколі туды не вярнуся, – абвесціла я маме. – Я знайду сабе школу, якая не ўжывае альтэрнатыўных метадаў навучання.
– Добра, – сказала мама, – знайдзі сабе школу, дзе пануе зубрылаўка і прусацкая муштра…
Назаўтра я абышла адразу некалькі моўных школаў, але ўсе падаваліся мне надта сучаснымі; нарэшце я спынілася на Дзяржаўнай школе замежных моваў на Народнай вуліцы – яна падалася мне самай самавітай. Я зазірнула ў першы-лепшы клас, дзе акурат ішоў занятак. Усе студэнты сядзелі па двое за партамі, перад імі былі разгорнутыя падручнікі.
На падлозе нікога не ляжала.
Я зайшла ў канцылярыю і запісалася.
[1] Томас Бернхард (1931–1989) – аўстрыйскі празаік і драматург.
