З кнігі “Сураспяцце”
Радавод
(Родословная)
Бацька мой Міхл Айзенштат быў галоўным дурнем мястэчка.
Душу, казаў гэты вар’ят, мае воўк і мае авечка.
Душу, ён даводзіў нам, маюць камар і муха,
І лахманы апранаў з усмешкай ад вуха да вуха.
Калі плача ў полі жыд па скалечанай шаўцы,
Нашто яму лаўка, скажы, нашто яму гандаль у лаўцы?
І бацька не гандляваў, не абвешваў на рынку,
Ён потам сваім здабываў кожную хлеба скарынку.
— О, гэтая доля горкая — ад пасеву да абмалоту!
Бацька стаіць на задворках і ўпотайкі корміць котак.
І неўпрыкмет нагой раз-пораз робіць каленца.
Глядзіць абарванец-гой на бацьку майго з акенца:
— Ах, Мішка, Міхеле дэр нар*, — адкуль ты такі, нябога?
Меў бацька шчаслівы дар — быць абраннікам Бога.
Меў бацька ўсім нам наўздзіў адзіны закон — сумленне.
................................................................................................
І гэтым ён спарадзіў маё пра яго маленне.
9-10 верасня 1964
* * *
Не граў на скрыпцы бацька арый Глюка,
Але здзіўляў людзей на плошчы, босы,
Бо сам ён пакрысе рабіўся гукам,
Найчыстым гукам, што плыве ў нябёсы.
О так! Ён мог, адклаўшы ўсе турботы,
Пакінуўшы гешэфты за дзвярыма,
Зрабіцца нібы подыхам суботы,
Зрабіцца нібы подыхам Пурыма.
Ён сам быў нібы скрыпкаю Гасподняй,
Такой спрадвечнай, нечакана-юнай,
Ён так спяшаўся ў вечар навагодні
Сябе ператварыць у смык ды струны!
— Грай, Госпадзе, на мне сваю кантату
Ці свой матыўчык лёгкі ды вясёлы!
Як хораша бар-мазлу** Айзенштату,
Калі на ім сам Госпад грае сола.
23 чэрвеня 1989
* * *
Не называйце вершам радкі мае апантаныя,
Вершы складаюць паэты ў зацішнай юдолі,
Я ж учапіўся ў краты сваёй адзіночнае камеры
І крычу вам: “Ратуйце!” душы невымоўным болем.
Ды дарэмна мяне вы лічыце пакутнікам і героем,
Азірніцеся, людзі: да самага краю зямлі,
Коткі, на смерць асуджаныя, праходзяць гурмою,
І кожная мае на шыі ашмётак вяроўкі-пятлі.
А за імі ідуць сабакі — ужо напалову трупы,
Сціснуў ім глоткі перадсмяротны задушлівы жах,
І за імі з вясёлай ухмылкай ідуць скуралупы
І адстрэльваюць радасна цэлыя зграі сабак.
6 жніўня 1984
З цыклу “Вершы Цвятаевай”
* * *
Марына, мама, як жа гэта мог я
Не бачыць, як яны брыдуць удзвюх,
Анёлы-абаронцы перад Богам,
Хаджэнніцы дарогай маіх мук.
Ішоў я з мамай, але Бог нам зрынуў
Прытулак валацужнага шатра,
І за руку ўзяла мяне Марына,
Смуглявая старэйшая сястра.
“Не бойся і не азірайся болей,
Ты верны паладын мой адцяпер,
Жыццё тваё я перайначу полымем
І навучу каваць трывожны верш.
Я навучу агню і акіяну,
Цябе падхопіць маіх спеваў вал,
Каб ты заўжды ў абладзе быў дурману,
Якога саладзей не зазнаваў.
Я навучу, як адшукаць крыніцу,
Дзе на чароўны покліч з-пад вады
Ўсплываюць, як ундыны, таямніцы,
І прамаўляюць моваю ундын”.
Цяпер няма абедзвюх іх на свеце,
І мне не страшны больш начны шацёр,
Ды помняць пра матуль сівыя дзеці,
І не забыць братам сваіх сясцёр.
Цяпер яны брыдуць, нібы ў тумане,
І я за імі — хворы і стары...
І я руку працягваю то маме,
То ёй, сваёй гаротніцы-сястры.
11 лістапада 1981
З кнігі “Верлібры”
Добрыя нябожчыкі
(Добрые мертвецы)
Ціха ў пакоі.
Так ціха,
Нібы нябожчыкі дамовіліся маўчаць.
— І маўчаць,
Пазяхаючы.
— Шчоўкаюць даўгія зубы.
Кропля з крана —
Нібы дзяўчынка,
Што наступіла абцасікам на звонкую прыступку.
Надыходзіць дрымота —
Вялікі слон,
У вазеліне
Пяшчотнага сырога цяпла…
Запамарока…
Хуткі стук,
Нібы дзяўчынка
Паслізнулася на прыступцы…
Дзяўчынка, дзе ты?..
...................................................
Сяджу,
Забыўшыся цікам
Мурынскага шаленства…
Скрозь мяне,
Скрозь сцены і свет
Цурчыць струмень
Блакітнай Моўчы.
1940
***
Сусвет перамолвае жорнамі смерці
Крохкія косці
(Крохкія, як цукар)
Вясёлых жанчынаў
І рамантычных хлопчыкаў.
Жанчына!
Ваша сцягно слізганула па мораку
крылом лебедзі…
Хлопчык-паэт,
Як забытая кветка выпадковай сустрэчы,
Рыфму “каханне”
Прыкусіў нежывымі вуснамі.
1941
***
Прыходзяць і кажуць, што нехта памёр.
Мне дзіўна, як можна гаварыць такія рэчы.
Так нельга казаць нават пра ворага.
Бо калі нехта памёр, значыць, памёр і ты:
Да нябожчыка не даляціць тваё слова,
Ён не адкажа ўдарам на ўдар,
Усмешкай на ўсмешку (калі гэта сябар),
Жэстам на жэст.
Бо паміж вамі разбураная прастора жыцця,
І ўсё, што можа прапанаваць нябожчык, —
гэта страх,
неўразуменне,
вечнае пытанне,
вусціш.
Нябожчыкаў не закопваюць у магілы,
яны закапаныя недзе побач,
А часам яны ляжаць недзе на паверхні сэрца,
але ніхто не адважваецца сказаць пра гэта.
І калі чалавек ліе слёзы,
У яго спачувальна пытаюцца:
“Што з вамі?..”
“Што са мною?..
Ды тое ж, што і з вамі!”
Нябожчыкі ніколі не ляжаць спакойна,
і ад аднаго нябожчыка больш непакою,
чым ад ста жыхароў камунальнага дому.
1 лістапада 1978
***
Мне здаецца, што я адзіны пешаход у гэтым горадзе.
Хвошча дождж.
Стары мой таварыш вярнуўся з марскога плавання,
Ён прадзьмуты вятрамі — усімі на свеце —
І кружляе па вуліцах, дзе страціў дзяцінства, дзявоцтва,
І яшчэ штосьці, што выпадкова вывалілася з кішэні.
10 лістапада 1990
***
Я не зусім упэўнены,
Што табе былі патрэбныя твае пышныя плечы,
Грудзі, што ўзнімаліся ад уздыхаў,
Густая карона валасоў.
Калі ўсё гэта парадкам пацягалася і дасталася далакопам,
На могілках засталася шчаслівая дзяўчынка,
Вось яна скокае з аднаго надмагілля на іншае,
У руцэ ў яе лёгкі сачок,
Яна ловіць мятлікаў, лета, смерць.
12 лістапада 1990
***
Заўжды паміж мной і жанчынай паўставаў нехта трэці,
Ці то парнаграфічная паштоўка з яе перабольшанай дакладнасцю,
Ці то велікодныя анёлкі (таксама паштоўка).
Рытуал любошчаў нагадваў дзіцячую гульню,
Яе пяшчоту і ярасць,
Незразумела было толькі, чаму ў гульні бяруць удзел
Не звонкія далоні дзяцей,
А нешта іншае.
19 лістапада 1990
***
(Если бы Марина Ивановна Цветаева…)
Калі б Марына Іванаўна Цвятаева
Пабралася з гандляром,
Яна была б забяспечаная харчамі,
Іранічна паліла б даўгія цыгарэты,
Рана клалася б спаць,
Рана ўздымалася,
Пісала б вершы, што высмейвалі гандляроў і ранцье,
І не марыла б вярнуцца ў Савецкі Саюз,
Дзе ёй наканавана было засіліцца.
— Але яна пабралася з бязвольным летуценнікам,
А летуценнікі гэтак жа часта прыкладаюцца да смерці,
Як п’яніцы — да чаркі.
Бо смерць — гэта самы п’янкі трунак,
Самае моцнае віно.
28 траўня 1991
*Міхеле дэр нар — Мішка-дурань (ідыш).
**Бар-мазл — шчасліўчык (ідыш).
пераклад з рускай — Марыя Мартысевіч
