І
“Хай мая рука адсохне
І язык сасмагне ў роце,
Як забуду пра цябе я,
Любы мой Ерусалім!”
Спеў і словы несупынна
Ў галаве маёй раяцца —
Чую, як псалмы выводзіць
Хор мужчынскіх галасоў.
І мне мрояцца даўгія
Пасівелыя бароды:
Дзе тут, прывідныя здані,
Ён, Егуда бен Галеві?
Прывіды знікаюць спешна,
Баязліва сцерагуцца
Слоў жывога чалавека.
Я ж яго пазнаў адразу,
Так, пазнаў яго — па бледным,
Асвячоным думкай твары,
Па вачах, што пазіралі
Пранікнёна і з пакутай.
Не, хутчэй яго пазнаў я
Па загадкавай усмешцы
Гожа зрыфмаваных вуснаў,
Як здараецца ў паэтаў.
Чарадой гады мільгаюць —
З тых часоў, калі Егуда
Нарадзіўся, праляцела
Сем з паловаю стагоддзяў.
У Кастыліі на свет
Ён з’явіўся — у Таледа,
Там дзіцятку залатыя
Хвалі Таха калыхалі.
Пра ягоную духоўнасць
Клапаціўся строгі бацька,
Што заняткі распачаў
З Божай кнігі, скрутка Торы:
Разам з сынам старажытны
Тэкст чытаў — яго квадратны,
Іерагліфічны шрыфт
Старажытныя халдзеі
Вынайшлі ў маленстве свету,
І з тае прычыны ён
Сэрцу кожнага малога
Усміхаецца з даверам.
Гэты вельмі даўні тэкст
Хлопчык вымаўляў старанна,
Мілагучна і распеўна
У манеры старадаўняй.
Мармытаў ён міла словы,
Поўныя гартанных гукаў,
Пералівіста зацягваў
Трэль шалшэлета, бы птушка,
Таргум Онкелас таксама —
Ён напісаны тым простым
Іудзейскім дыялектам,
Што завецца арамейскім.
Ён з гаворкаю прарокаў
Суадносіцца дакладна
Так, як швабская з нямецкай,
Гэты лакфіёль габрэйскі.
Хлопчык рана распачаў
Навучанне. Тыя веды
Ў хуткім часе скарыстаў
Ён у штудыях Талмуда.
Так, дачасна да Талмуда
Бацька далучыў дзіцятка,
А таксама пазнаёміў
З Галахой, вялікай школай
Фехтавання, дзе атлеты
З Вавілона й Пумпедыты
Дыялектыку тачылі
І праводзілі дуэлі.
Хлопчык мог тут навучыцца
Палемічнаму мастацтву,
І пазней яго майстэрства
Праявілася ў “Казары”.
Як з нябёсаў льюць свяцілы
Промні двух адрозных відаў —
Месяца лагодны водбліск,
Сонца жорсткае святло —
Так Талмуд таксама ззяе
Нам сваім святлом дваіста:
Галахой і Агадой.
Першую назваў я школай
Фехтавання, Агаду ж
Параўнаць хачу я з садам,
Садам самым фантастычным,
Ён да іншага падобны —
Той калісьці гэтаксама
Ўзрос на глебе Вавілона,
Сад Семіраміды, што
Называюць восьмым цудам.
Тую слынную царыцу
Гадавалі галубы,
Назаўсёды ёй прывіўшы
Некаторую птушынасць,
І яна не пажадала
Па зямлі хадзіць, як мы,
Сысуны, і загадала
У паветры сад закласці.
На агромністых калонах
Красаваліся лімоны,
Пальмы, кіпарысы, клумбы,
І скульптуры, і фантаны.
Змацавалі ўсё надзейна
Незлічонымі масткамі,
І на іх, як на ліянах,
Важна гушкаліся птушкі —
Птушкі яркія, буйныя,
Поўныя глыбокіх думак,
Ім не важны нейкі чыжык,
Што чырыкае без справы.
Удыхае ў захапленні
Люд духмянае паветра,
Не змяшанае з паскуднай
Тхлінай тленнае зямлі.
Агада — дзіцячых мрояў
Сад, што ўзнесены ў паветра.
Часам юны талмудыст
З сэрцам стомленым, аслаблым
І ачмураным праз сварку —
Важны галахічны дыспут
Пра фатальнае яйцо,
Што кладзе квахтуха ў свята,
Ці пра іншую праблему
Адпаведнага маштабу —
Уцякаў, каб асвяжыцца,
Ў сад квітучай Агады,
Дзе прыгожыя паданні,
Казкі, спевы і легенды
Пра пакутнікаў за веру,
І дасціпныя выслоўі,
І гіпербалы, — у смешны
І чароўны свет, у сад,
У якім усё квітнела й
Красавала чыстай верай.
Так шляхетны дух дзіцяці
Быў захоплены нястрымнай
Ды загадкавай прыгодай,
Шчырай і шчымлівай прагай,
Асалодай таямніцы
І дзівоснаю дрыготкай
Найвялікшага з адкрыццяў,
Што паэзіяй завецца.
Дар і сіла прасвятлення,
Радасці вершаскладання,
Паэтычнае мастацтва
Паланілі розум хлопца.
Так, Егуда бен Галеві
Быў не толькі мудрацом,
А яшчэ і майстрам слова
І праслаўленым паэтам.
Быў ён першым між паэтаў,
Светачам сваёй эпохі,
Ліхтаром свайго народа.
Спеў яго дзівосны, гучны
Слупам вогненнай надзеі
Вёў Ізраіль праз пустыню —
Караван журбы і болю —
Шляхам горкага выгнання.
Чыстым, шчырым, беззаганным
Быў ягоны спеў, такім жа,
Як сама душа паэта,
Бо Гасподзь, яе стварыўшы,
Задаволены сабою,
Вуснамі яе крануўся —
Рэха божае мілосці
Запісаў паэт у вершах.
Божы дар у вершатворстве —
Найвышэйшая каштоўнасць,
Не грашыць яго ўладальнік
Ні ў паэзіі, ні ў прозе.
Мы ж паэта божай ласкай
Клічам геніем, у царстве
Думкі не падсправаздачны
Ён нікому і ніколі,
Толькі Богу, не народу,
Бо ў жыцці, як і ў мастацтве,
Нас народ судзіць не можа —
Ён хіба забіць нас здольны.
