Увяльбенне Багіні (देवीमाहात्म्यम्). Урывак - па-беларуску

Прыведзены тут пераклад ёсць урыўкам з паэмы Devīmāhātmya- ‘Увяльбенне Багіні’, вельмі важнага тэксту для шакцістаў (ушаноўцаў багіні Калі), які ў сваю чаргу з'яўляецца пазнейшай устаўкай у Маркандэйа-пурану. Пураны (purāṇa- ‘старажытны’) — вялізныя творы, пераважна ў вершах, пра стварэнне й будову сьвету, пра радаслоўную багоў і валадароў, пра вычыны жарбітоў і асілкаў, пра астралогію й медыцыну, рэлігію й філасофію. У сваёй першапачатковай форме бальшыня пуран была складзеная яшчэ да 10 ст. н.э. Налічваецца 18 асноўных і 18 пабочных пуран. Найбольшая з асноўных — Сканда-пурана, якая складаецца з 81 000 радкоў, найменшая — Вамана-пурана — мае толькі 10 000.

Першая адмена Маркандэйа-пураны, адной з галоўных пуран, была складзена, як мяркуюць даследнікі, не пазней за 3 ст. н.э. На адрозненне ад іншых пуран, якія выкладаюць ідэі той ці іншай індуісцкай секты, у зыходным тэксце Маркандэйа-пураны амаль няма зваротаў ці малітваў да нейкіх канкрэтных багоў. Замест таго мы знаходзім жывое выкладанне легендаў і паданняў, зробленае з большым майстэрствам, чым у іншых пуранах (за выняткам хіба Бгаґавата-пураны).

“Увяльбенне Багіні”, будучы пазнейшаю ўстаўкаю, выразна адрозніваецца ад зыходнага тэксту пураны. Дадатак быў зроблены не пазней за 6 ст. н.э. і становіць найранейшы вядомы нам тэкст, у якім Род (brahman-), першакрыніца ўсяго, праслаўляецца ў выглядзе Багіні (ад пачатку— Шывавай жонкі), маці й апоры сусвету, навышняй сілы, у якой перабываюць усе стварэнні. У часы змагання з чартамі (asura-), ворагамі багоў, яна выяўляецца як ваяўнічая жахлівая Дурґа (таксама завецца Магакалі, Чандыка, Бгадракалі, Магамайа й Маці); у часы міру — як Лакшмі, Багіня дабрабыту. Цікава, што ў гэтым тэксце разрозніваюцца Дурґа й Калі — апошняя нараджаецца з лоба першай. У Магабгараце такога разрознення няма.

Увяльбенне Багіні

Маркандэйа-пурана, 81-93

УЗЫХОД 82

¹Калісь стогадовая бітва між багамі была й чартамі [1].

Панам чортаў тады быў Магі́ша [2], а ў багоў валадарыў І́ндра [3].

²Узялі адважныя чорты перамогу над божым войскам,

і, багоў усіх падкарыўшы, стаў за Індру тады Магіша.

³На чале із Лотасалонным [4] сабраліся ўсе разам богі,

да Ґару́дасцяжнага Ві́шну ды Ўладыкі [5] яны памкнулі.

⁴Як усё было, да драбніцы пра злачынствы Магішы-чорта

расказалі дарэшты багі, пра знявагу сваю й бядоту,

⁵як Магіша волат у Сонца, у Вару́ны, у А́ґні й Ветру [6],

у Індры, ды Йа́мы [7], ды іншых адабраў для сябе уладу.

⁶“Выгна́ныя з неба багове ліхамысным Магішам-чортам

па зямлі, нясмертныя, блудзяць, нібы смертныя, ходзяць долам.

⁷Пра дзеі ліхія зладзея расказалі мы вам, панове.

Па ахову да вас мы прыйшлі: чорта гэтага трэба ўсмерціць”.

⁸Пачуўшы ад іх тыя словы, раззлаваўся забойца Ма́дгу [8],

ахапіла Трохвокага [9] люць, бровы сталі абодва хмурыць.

⁹Выйшаў з рота у Вішну тады, велягнеўнага Коланошы [10],

з рота Ша́нкары [11] вусцішны жар, вышаў з рота самога Бра́гмы.

¹⁰З цела Індры Горадабурцы, з цела іншых багоў таксама

выйшаў жар вялізманай сілы і згусціўся ў адзіны згустак.

¹¹Нібыта гара агнявая, палымнеў гэты жар страшэнны,

і здавалася, неба усё было полымем тым абнята.

¹²І тады той вялізманы жар, што зіхценнем абняў тры светы,

шугануўшы з цялёсаў багоў, абярнуўся ў жанчыну раптам.

¹³Жар, што выйшаў з рота Ўладыкі, стаў абліччам тае жанчыны,

жар Йамаў — яе валасамі, з жару Вішну паўсталі рукі.

¹⁴З жару Індры узнік яе стан, з жару Сомы [12] узніклі грудзі,

ногі й сцёгны — з жару Варуны, а крумянкі — з Зямнога жару.

¹⁵Стаўся ступамі Брагмавы жар, стаўся пальцамі жар ад Сонца,

нос узнікнуў з жару Кубэ́ры [13], рукі з пальцамі — з жару Ва́су [14].

¹⁶З жару Пана спародаў тады той жанчыны паўсталі зубы,

а тры вокі — з жару самога Ачышчальніка, бога Аґні.

¹⁷Стаўся жар сутонаў брывамі, з жару Ветру паўсталі вушы,

і тады жар астатніх багоў спарадзіў быў Шыву́-багіню.

¹⁸Аглядзеўшы тую жанчыну, усябожнага жару чада,

акрыялі душою багі, абяздоленыя Магішам.

¹⁹Далі яны ўласную зброю пераможнай тады Багіні,

перамогі прагнучы ў бітве, надзялілі яе аружжам.

²⁰Са свайго дастаўшы трызубца, даў трызубец Піна́каноша [15],

кола Крышна [16] Багіні надаў, са свайго выдабыўшы кола.

²¹Даў Варуна Шыве чарупу, даў ёй дзіду Ядок жаротваў [17],

а Марута [18] — вялізманы лук і два поўныя стрэлаў тулы.

²²Выдабыўшы з свайго перуна, даў ёй ва́джру Ўладар нясмертных [19],

для Багіні Тысячавокі зняў з Айра́ваты [20] звон звінючы.

²³Падарыў ёй Пан водаў [21] сіло, кон-жазло падарыў ёй Йама,

даў Брагма гліняны гладыш ёй, а кара́лі — сам Пан спародаў.

²⁴Дало Сонца ў кожную пору той Багіні па ўласным промні,

Кон вастрэнным мячом адарыў і шчытом бездакорна зыркім,

²⁵а Мора Малочнае — парай шат нятленных і нізкай перлаў.

Камень дзіўны макаўкавіты, завушніцы ды бранзалеты,

²⁶а таксама ясны паўмесяц ды абручкі на перадплеччы,

два нажныя найбранзалеты, незраўнаныя найманісты,

²⁷камяні каштоўныя разам з пярсцёнкамі на кожны палец

Багіні надаў Вішвака́рман [22], а яшчэ найсякач выдатны,

разнакія віды аружжа і даспех непрабіўны даў ёй.

²⁸Два вянкі на грудзі ды голаў з лотасакветак неўвяданых

падарыла Мора Багіні разам з лотасам шматпрыгожым.

²⁹Гімава́т [23] жа лява падарыў ды яшчэ камянёў каштоўных,

падарыў ёй кубак Кубэра, непарожні віном п’янючым.

³⁰Шэ́ша [24], пан над змеем усякім, падарыў ёй змеяманісты,

змей вялікі, землядзяржалец, з найшляхетнымі камянямі.

³¹Аздобамі ўсякімі й зброяй шматадораная Багіня

зараўла тады грамавіта, засмяялася гучным смехам.

³²Ад таго магутнага крыку, ад жахлівага рову тога

задрыжэла паветра наўкол, разляглося шырока рэха.

³³Затрымцелі ўсе веляморы, задрыжэлі усе тры светы,

загайдаўся тады сухадол, загайдаліся нават горы.

³⁴Сталі славіць Багіню багі, перамогі ёй сталі зычыць,

пакланіліся ёй мудрацы, у бажанні сагнуўшы целы.

³⁵Убачыўшы светаўзрушэнне, супернікі багоў нясмертных

сабралі ўсе войскі да купы, замахалі чартове зброяй.

³⁶Прамовіў у гневе Магіша, закрычаўшы: “Што там такое?”

І на шум той пабег стрымгалоў, паімчаўся са сціжмай чортаў.

³⁷І тады пабачыў Багіню, што тры светы абняла бліскам.

Гнуўся дол пад нагамі яе, драпаў неба кароны грэбень,

³⁸дрыгацела уся Пата́ла [25] ад дрыжання яе цяцівы,

ўсе староны тысячарука абняла яна велябліскам.

³⁹І тады пачалася бітва між чартамі і той Багіняй,

ад бязлічных стрэлаў і зброі засвяцілася ўся прастора.

⁴⁰Быў Магішаў там ваявода імем Чы́кшура, чорт вялікі,

біўся поплеч з ім Ча́мара-чорт, атачоны вялікавойскам.

⁴¹Калясніцаў шэсцьдзесят тысяч за сабою вёў чорт Уда́ґра [26],

з дзесяццю мільёнамі разам барукаўся там Магага́ну [27].

⁴²Пяцьдзясят мільёнаў ваярства Асіло́ма [28] прывёў з сабою,

з шасцюстамі сотнямі соцень рынуў Ва́шкала ў тую валку.

⁴³Атачоны цьмой калясніцаў, Уґрада́ршана [29] біўся ў бітве,

з не адною тысячай коней і сланоў баявых мільёнам.

⁴⁴Там змагаўся супраць Багіні Бідала́кша [30], вялікі воін,

калясніцаў процьмаю процьмаў атачоны з усіх старонаў.

⁴⁵Біўся ў бітве Біда́ла мужны, у жахлівай змагаўся сечы,

дзесяць тысяч дзесяць мільёнаў калясніц акружала воя.

⁴⁶Змагалася з тою Багіняй многа іншых чартоў вялікіх,

цьму коней, калясніц і сланоў прывялі яны ў тую бітву.

⁴⁷Сотняй соцень сотняй мільёнаў калясніц і магутных коней,

а таксама вялізных сланоў быў аточаны чорт Магіша.

⁴⁸Дубіны, дзіды, мячы, стрэлы, перначы, алебарды й прашчы —

ўсім, чым можна, біліся ў бітве, нападалі з усіх старонаў.

⁴⁹Нехта кідаў вострыя коп’і, нехта пнуўся пятлю накінуць,

нехта бег на Багіню з мячом і стараўся яе параніць.

⁵⁰Але зброю тую Багіня адбівала з усмешкай, Ша́кці [31],

на чартоў праліваючы дождж стрэл уласных і вострадзідаў.

⁵¹Без ценю напругі на твары пад хвалебны багоў і рушаў

выпускала у целы чартоў валадарка сваё аружжа.

⁵²Багавіцын велевазніца, леў у люці, калматагрывы,

праз рады варожыя мчаўся, як агонь — праз рады дзярэўя.

⁵³Кожны выдых, які Багавіца выдыхала ў запале бітвы,

абяртаўся сейміг у раці, нараджаў сотні тысяч вояў.

⁵⁴З алебардай, мячом, перначом нападалі яны на чортаў,

узмоцнены моцай Багіні, вынішчалі рады варожжа.

⁵⁵Нехта гучна біў у літаўры, нехта дзьмуў у чарупы моцна,

разлятаўся гром барабанаў на тым ігрышчы шматваярным.

⁵⁶Стала нішчыць чортаў Багіня, працінаць іх сваім трызубцам,

біць дубінай і мячом вострым, паліваць ліўнем стрэл і дзідаў.

⁵⁷Адных чартоў валіла яна, аглушаючы звонкім звонам,

а другіх, злавіўшы арканам, па зямлі валачыла хутка.

⁵⁸Рассякала надвое адных, разрубаючы вострым мечам,

а другія падалі долу ад удараў цяжкой дубіны.

⁵⁹Перначом удараны ў голаў, хтось крывёю бляваў няспынна,

а хтосьці валяўся, працяты проста ў грудзі яе трызубцам.

⁶⁰Процьма чортаў, збіўшыся разам пад залеваю стрэл вастрэнных,

дух жыццёвы трацілі з целаў, мардавальнікі божай раці.

⁶¹Адрубіла камусьці руку, а камусьці адсекла шыю,

разарваныя, без галавы там ляжалі паўсюды целы.

⁶²Адны велячорты, упаўшы, нерухома ляжалі ўпокат,

надвое расцятыя Маці, з адным вокам, рукой, нагою.

⁶³А другія, хаця й без галоў, падымаліся знову з долу,

пахапаўшы ў рукі аружжа, беглі мёртвыя целы ў бітву.

⁶⁴Танцавалі трупы жывыя пад літаўры й пад барабаны,

безгаловыя, трэслі мячом, суліцай, перначом, ці лукам.

⁶⁵“Стой жа! Стой жа!” — крычалі яны, велячорты — Багіні веляй,

у жахлівым смертазмаганні абліваючыся крывёю.

⁶⁶Ад паваленых долу сланоў, калясніцаў, чартоў і коней

непраходнаю стала зямля — там, дзе бітва кіпела тая.

⁶⁷З мёртвых целаў патокі крыві сабраліся ў вялікарэкі,

заструменілі праз ваяроў, пераз коней, сланоў і чортаў.

⁶⁸Гэтак скора ў тым баруканні велячортава велявойска

затапіла Багіня крывёй, як агонь — кучы дроў і хмызу.

⁶⁹І зароў тады леў баявы, і зарыкаў, калматагрывы,

нібы з целаў чортаў зупалых субіраючы дых жыццёвы.

⁷⁰І, пакуль змагалася Маці проці чортаў у сечы страшнай,

праслаўлялі Багіню багі, асыпаючы з неба квеццем.

Такі ў святой Маркандэйа-пуране 82-і ўзыход на ймя “Гібель войска чорта Магішы”.

УЗЫХОД 83

¹Убачыўшы войска, што гібла, ваявода Магішы люты

сам у бой уступіў з Чандыкой [32], гнеўны Чыкшура, чорт вялікі.

²Стаў Багіню залеваю стрэл паліваць, раззлаваны, ў сечы,

як вялікай Мэ́ру [33] вяршыню паліваюць дажджом аблокі.

³Рассекшы гуляючы тую павалоку ягоных стрэлаў,

моцна цяла чорта Багіня, вазака ды імклівых коней.

⁴Лук ягоны рассекла яна, збіла ўзнятую ўвысь харугву,

цела чорта працяла стралой, як стаяў ён з зламаным лукам.

⁵Разламаналучны, бязвозны, без вазніцы, без быстрых коней,

на Багіню напаў ён ізноў са шчытом і мячом бліскучым.

⁶Замахнуўшыся лязом вострым, ён ударыў ільва у голаў,

у лявіцу тую Багіню ён ударыў мячом хупава.

⁷Рукі дакрануўшыся ледзьве, лопнуў меч той, о радасць князя [34].

Трызубец схапіўшы адразу, велячорт той чырвонавокі

⁸у Багіню паціснуў яго, ў Бгадрака́лі [35] шпурнуў аружжа,

што зіхцела як сонца само, прамяністае ў ясным небе.

⁹Той трызубец закмеўшы, ураз свой трызубец пусціла Маці,

на сто расшчапіла аскепкаў і трызубец, і велячорта.

¹⁰Толькі згінуў воевадатар той Магішаў вялікасмелы,

на слане баявым у бітву рынуў Ча́мара [36], чорт магутны.

¹¹І шпурнуў ён дзіду ў Багіню, але тое кап’ё імгненна

із пагардай адбіла яна, вобзем пала кап’ё, паблякшы.

¹²Узлаваўся Чамара вельмі, убачыўшы кап’ё зламаным,

кінуў піку ён у Багіню, але й піку яна адбіла.

¹³Скочыў леў тады нечакана, учапіўся у лоб слана ён,

барукацца з Чамарам-чортам стаў ён, з ворагам неўміручых.

¹⁴У зацятым тым баруканні са слана на зямлю упаўшы,

на зямлі прадоўжылі бойку, страшнай сілы чынілі ўдары.

¹⁵Леў знячэўку падскочыў ізноў, у паветра ўзляцеў высока

ды ударам лапы кіпцістай голаў Чамару ён раскроіў.

¹⁶Паў у бітве скора й Удаґра пад навалаю скал і дрэваў,

паў Кара́ла [37] ад рук Чандыкі, пад нагамі яе загінуў.

¹⁷Размаздзіла тады булавой Маці У́ддгату [38] лютагнеўна,

згінуў Вашкала-чорт ад кап’я, згінуў з А́ндгакам Та́мра [39] дужы.

¹⁸Уґраві́рйа згінуў з Уґра́сйам [40], з Магагану загінуў разам

ад аружжа найваладаркі, ад трызубца трохвокай Маці.

¹⁹Сцяла голаў Велебагіня Бідала́сйу клінком бліскучым,

ды стралой Дурдга́ру й Дурму́кху [41] у сялібу паслала Йамы.

Ноч накону жазлом накону на зямлю паваліла Ка́лу [42],

²⁰грозным мечам забіла яна Аґрада́ршану [43], вастралёзым.

Секачом у сечы жахлівай Асіломана разрубіла,

пераможным з воямі клічам агалосіўшы поле бітвы.

²¹Свайго войска бачачы гібель, раззлаваўся тады Магіша,

у бычыным выглядзе страшным раскідаў ён ваякаў Маці.

²²Некаторых сваймі капытамі, некаторых ударам пысы,

некаторых змахнуў ён хвастом, некаторых працяў рагамі,

²³некаторых спрытным нападам, некаторых аглушным рыкам,

а каторых дыхам магутным паваліў на зямлю Магіша.

²⁴Пярэдні раскідаўшы шэраг, на лява ён напаў, нападнік,

усмерціць запрагнуў вазніцу, з Чандыкою пачаў змагацца.

²⁵Капытамі рыючы глебу, той Магіша вялікамужны,

стаў рогамі кідаць сваімі горы ўгору, зароўшы роўма.

²⁶Ад яго імклівага бегу дол дрыжэў і крышыўся крышма,

ад узмахаў хваста навакол разлілося паводкай мора.

²⁷Разарваў ён рогамі хмары, разадраў на шматкі аблокі,

навальнічым здзьмутыя дыхам, горы падалі з небасхілу.

²⁸На таго пыхлівага чорта, што імчаў на яе імкліва,

паглядзела тады Чандыка, угнявілася смертагневам.

²⁹Накінуўшы спрытна пятлю, велячорта звязала моцна,

і, звязаны ў валцы суровай, скінуў чорт той бычыны выгляд.

³⁰У льва перакінуўся раптам, і пакуль галаву Багіня

яму секла, той стаў ваяром, ашчаперыў рукою саблю.

³¹Толькі процьмаю стрэл Чандыка ушпіляць захацела чорта,

як знячэўку з таго ваяра у слана абярнуўся злоснік.

³²Ухапіў ён хобатам ільва, пацягнуў, затрубіў грымліва,

ды адсекла Багіня яму хобат спрытна сваёю сабляй.

³³Прыняў тады знову Магіша свой жахлівы бычыны выгляд,

задрыжалі тры светы і ўсё, што ў іх рушыць і што не рушыць.

³⁴Угнявіўшыся, стала тады Маці свету, чырвонавока,

піць навышні напітак нагбом, засмяялася гучным смехам.

³⁵Зароў раззлаваны Магіша, сілай пышны сваёй ды муствам,

стаў у Маці рогамі кідаць, у Багіню вялікагоры.

³⁶Размалоўшы стрэлапатокам тыя горы, сказала Маці

узбуджаным голасам чорту, твар чырвоны ад велямёду:

³⁷“Датуль табе рэўці, Магіша, пакуль мёд не дап’ю п’янючы.

Як загінеш, мною забіты, будуць рэўці тады багове”.

³⁸Прамовіўшы, скочыла раптам, верхам села яна на чорта,

прыдушыла горла нагою, пікай цела яго працяла.

³⁹Нагою прыдушаны моцна, ён з уласнага выйшаў рота,

напалову вылез навонкі, сілай сціснуты Маці свету.

⁴⁰Напалову вылезшы вонкі, ён працягваў змагацца й біцца,

ды, сабляю голаў адсекшы, паваліла яго Багіня.

⁴¹Так Магіша, магутны ваяр, разам з войскам сваіх паплечцаў,

быў забіты Велебагіняй, прыгнятальнік усіх трох светаў.

⁴²Калі ён загінуў у бітве, закрычалі ўсе быты свету,

з багамі, людзямі й чартамі: “Пераможніцы слава, слава!”.

⁴³Так згінула чортава войска, так уныў баяўнічы крык іх,

і ўрэшце вялікая радасць агарнула ўсё богавойска.

⁴⁴Сталі славіць Багіню яны, з велярушамі праслаўляці,

затанчылі ўкол апсара́сы [44], заспявалі паны ґандга́рваў [45].

Такі ў святой Маркандэйа-пуране 83-і ўзыход на ймя “Гібель чорта Магішы”.

УЗЫХОД 85

<...>

сталі славіць Багіню яны, чарадзейную сілу Вішну.

Багі прамовілі:

⁷Шана, шана Велебагіні, Найласкавай адвечна шана,

шана Пратворы найбалагой, пакланемася ж ёй рахмана!

⁸Карміліцы шана, Вячыстай, Страшнай, Зыркай шанова-шана,

шана Маці, Светаапоры, Ведзьмарыцы шанова-шана!

⁹Сьветла-віда-месячнай пані, Шчасцяноснай адвечна шана!

Дабрадатнай мы Дабрадаці, Споўні чынім шанову-шану.

¹⁰Счэзе [46] й землядзержцаў Удачы, жонцы Шарвы [47] шанова-шана,

Дурзе́, дальнядругабярэжнай [48], Усячыннай Істоце шана!

¹¹Славе, Чорнай, Велебагіні і Дымчастай шанова-шана!

Найвусцішнай, Самарахманай чынім пані шанову-шану.

Шана Маці, Светаапоры, Ведзьмарыцы шанова-шана!

¹²Той, што ў бытах усіх прабывае, чарадзейнаю сілай Вішну,