Неба за вялікай шыбінай без фіранкі было яшчэ зусім чорнае, хоць ужо надышла раніца. Менавіта той момант, калі ноч вярнулася да нуля, а дзень пачынаецца ад адзінкі. Катэржына можа сабе гэта ўявіць. Унутраным зрокам яна бачыць шэраг лікаў, быццам напісаны крэйдай на дошцы, але няма ні крэйды, ні дошкі, лікі вісяць у паветры, там, дзе ніякага паветра няма.
― Дзе гэтыя лікі? ― пыталася яна, калі была нашмат меншай, і бацькі малявалі ёй прутком рыскі на дарожным пыле.
― Бачыш: адзін плюс адзін ― два, яшчэ плюс адзін ― тры, яшчэ плюс адзін ― чатыры, яшчэ адзін ― пяць, ― тата перакрэсліў вертыкальныя рыскі гарызантальнай палоскай. Яна ж бачыла толькі частакол. І ўвогуле не ўсведамляла, што ёй трэба зразумець, таму толькі ківала галавой, каб яны маглі падняцца і пайсці далей па дарозе сярод хвояў да замкавых руінаў, у той гарачы летні дзень, які запомніўся менавіта як тое “тады”, калі яна яшчэ не ўмела лічыць. Дзесьці ў задняй частцы галавы захаваўся і няўцямлівы позірк, якім яна глядзела на рыскі ці падсунутыя бліжэй да яе каменьчыкі выключна як на рыскі ці каменьчыкі. Гэтаксама яна памятае незразумелыя абрысы літар, якія ўтваралі радок, на аркушах паперы, калі яны былі для яе не літарамі, а нейкай таямніцай. У свае дзесяць гадоў яна захоўвае гэты ўспамін пра “нялікі” і “нялітары” як скарб, як сваё сапраўднае дзяцінства.
Мабыць, невыпадкова хвароба прыйшла да яе якраз тады, калі ў рысках і каменьчыках яна разгледзела лікі. І ўжо не пыталася, дзе яны. Бачыла іх, хоць зусім не так, як наваколле, але ўсё ж такі бачыла іх плоскі свет недзе за вачыма. Яна зразумела, што гарызантальная лінія, якой тата перакрэсліў пяць першых рысак, можа перакрэсліць усе рыскі, якія хтосьці намалюе. Гэта нейкая нябачная лінейка. У адрозненне ад бачных школьных лінеек, яе можна прыкласці абсалютна да ўсяго: да пяці ўзгоркаў на гарызонце, да пяці зубчыкаў у грабеньчыку ці да пяці ластавак. І не толькі тады, калі яны сядзяць на адным дроце, як у падручніку; калі кожная паляціць у іншым кірунку, лінейка паляціць з імі, ператворыцца ў нітку, пратне іх і скажа: “Пяць ластавак”.
Катка ўглядалася ў свет, які раптоўна змяніўся, і лічыла, лічыла. А пасля ўжо магла і не лічыць, бо зразумела: лінейка і нітка з таго нябачнага свету, які нейкім чынам цесна судакранаецца з нашым бачным светам, заўсёды нацягнутыя. І кожны крок, які яна робіць, ужо пралічаны, кожная шыпулька на лапках гэтай прыгожай хваіны мае свой нумар, а калі падае долу, то адлічваецца ад жывых і далучаецца да тых мёртвых, што ляжаць у лесе на зямлі.
Раптоўна гэта стала такім відавочным, што яна палічыла за лепшае нікому пра сваё адкрыццё не казаць. Думала, што пра гэта ведае яна адна, а астатнія толькі бязглузда перасоўваюць костачкі на лічыльніку, як яе гэтаму вучылі ў школе. Адна яна ведае, што гэта марная праца, што ўсё ўжо падлічана, і па гэтых шэрагах лікаў, малых і вялікіх, яна можа катацца, як на ровары.
Толькі на тым ровары яна ездзіць больш не магла. Раптоўна адчула сябе такой слабай, што не магла яго падняць. Засталася ляжаць пад ім, як пад бервяном, і нават не спрабавала яго пасунуць. На шчасце, побач былі іншыя рукі, якія паднялі і ровар, і Катку, рукі таты і мамы, а пасля рукі медсясцёр і лекараў. Раптоўна сталася так, што яна пачала жыць у шпіталі, дзе ёй пад паху клалі тэрмометр. Пасля яна разгледзела ў ім тую рысу, якая ляжыць перпендыкулярна да татавай вертыкальнай, і кожнае дзяленне на ёй можна далучыць да аднаго дзялення злева, калі ж ад гэтых дзвюх кропак правесці паралельныя лініі, то атрымліваюцца розныя па велічыні квадрацікі і прастакутнічкі, своеасаблівыя клетачкі, якія змяняюцца ў залежнасці ад таго, як вершнікі на ўзаемна перпендыкулярных дарогах змяняюць даўжыню іх бакоў. Людзі каля яе ложка з жахам глядзелі на крывыя, што беглі па дыяганалях гэтых ашалелых прастакутнікаў і пераконвалі вершнікаў у яе крыві, каб тыя перасталі неўтаймоўна бегаць туды-сюды і ішлі зладжаным шыхтом, як і раней. Як у тыя бясконца далёкія часы, калі былі толькі рыскі і каменьчыкі без усялякага нябачнага свету.
Так Катка далічылася да раніцы раней, чым тая надышла. Так яна дасягнула таго нулявога пункту, які ёсць толькі кропляй у шэрагу лікаў, але таму, што ён не мае аніякага значэння, ён можа адмежавацца ад сапраўдных лікаў. Нуль заўсёды здаваўся ёй падазроным. Настаўніца казала, што нельга дзяліць на нуль, але можна памнажаць. Гэтае малое колца, якое ўвасабляе сабою нішто, праглыне і ператворыць у такое ж нішто самы вялікі лік. Унутры гэтага колца спачываюць (відаць, скурчаныя) цэлыя шэрагі лікаў. Цяпер нуль уяўляецца ёй клубком самай тонкай ніткі ва ўсім свеце. Такой тонкай, што яе таўшчыню не вымерае нават найменшая лінейка з нябачнага свету. Гэтая нітка і ў нябачным свеце ― нябачная. Каб хтосьці змог падзяліць нуль, то знайшоў бы яшчэ адзін нябачны свет, а ў ім ― яшчэ адзін і яшчэ.
Катка ўсміхалася глыбіні, на краі якой якраз ачуняла. Трошкі, толькі ў думках, паплакала па таямніцы, што ўладкоўвалася на маленькіх могілках таямніц у задняй частцы галавы.
Ёй тут яшчэ трохі нязвыкла, але ўжо зразумела, што ноч у шпіталі ― гэта толькі страшна расцягнуты вечар. Кепская вячэра, пасля прыйдзе доктарка, пагладзіць яе па галаве і пажадае добрай ночы, хоць ведае, што Катка ўжо не можа спаць, потым сястра прыйдзе праверыць, ці ўсё ў парадку, хоць ведае, што парадку ўжо ніколі не будзе, пасля чаго сёстры і сядзелкі доўга будуць гутарыць у прыёмным пакоі, як калісьці бацькі за зачыненымі дзвярамі, недзе там шуміць тэлевізар, часам хтосьці ідзе ў прыбіральню і размовы заціхаюць. Добрая мажная медсястра Даша сядае ў крэсла паміж палатамі інтэнсіўнай тэрапіі, каб чуць, калі нешта здарыцца, і вяжа белы швэдар для ўнучкі, хоча паспець да Каляд. Дзяжурная доктарка ідзе прылегчы на некалькі гадзін у ардынатарскую. Ніхто ўжо не размаўляе, але ўсё роўна гэта яшчэ працяг вечара. І боль, які адгукаецца ў Катчыным целе, такі вячэрні, зусім лагодны, так ціха адно аблятаюць зялёныя шыпулькі на белы снег.
Катка напэўна бачыць, як вечар-ноч сцякае кроплямі, сціскаецца, быццам празрысты мяшэчак для пералівання крыві, калі ён пусты і калі новай вадкасці ў яго яшчэ не налілі. Цяпер, літаральна на хвілінку, тут усё як у казцы пра Прыгажуню ў Сонным Лесе. Нічога няма.
Але вось ужо раніца. Усё іншае, непрыемнае. Неба за акном яшчэ чорнае, але тут ужо новыя медсёстры, прыбіральшчыцы. Доктарка ў будзённым адзенні выглядае чужой. Яна размаўляе з каляжанкамі, на якіх белыя халаты яшчэ не селі як трэба. Міса, пасля сняданне, якое Катка ўсё роўна не будзе есці, лекі, ін’екцыі, добрай раніцы, Катэржынка, і новы мяшэчак для пералівання крыві вісіць на стаяку, напоўнены, нібы доўгі дзень, які акурат надыходзіць.
Чаму менавіта мы, чаму менавіта нашая дзяўчынка? Катчын тата спыніўся на лесвічнай пляцоўцы. Цёплае паліто, швэдар, шалік, такая гарачыня ў натопленым шпіталі. Ён адчуваў, што на гэтае пытанне ён не мае права, пакуль на свеце ёсць дзеці, хворыя на невылечныя хваробы... Але ўсё адно мусіць задаваць яго, нават тады (а гэта нашмат горш), калі адчувае, як іх, гэта значыць яго самога, жонку і астаніх дзяцей, гэтае пытанне адчужае ад маленькага чалавечка на шпітальным ложку. Калі мы так пытаемся, а мы так пытаемся, тады мы ўжо не з ёю, хочам яе іншую, не такую, якая яна цяпер. Малюем перад сабою танны ― падкрэсліваю яго таннасць ― вобраз здаровага дзіцяці, як з рэкламы фруктовага соку або какавы. Залатое цяля здароўя, на якое кожны нармальны чалавек мае права, а Катка яго пазбаўленая праз нейкую недарэчнасць, а можа, яна сама ёсць недарэчнасцю?
Потны, заіклівы, перагрэты стаяў ён на белай пляцоўцы, вырашыўшы не варушыцца, пакуль гэтае пытанне не выкіне не толькі з галавы, але і з усяго свету.
Гэтай раніцай у дзіцячым аддзяленні было ажыўлена. На Каляды дадому адпускаюць усіх, каго толькі можна адпусціць. Столькі машын перад шпіталем. Столькі клапатлівых бацькоў з дзіцячымі кажушкамі, цёплымі курткамі, шапкамі і рукавіцамі ў руках. Дзіцячыя тэлефоны, магнітафоны і часопісы, паспешліва запакаваныя ў торбы, ― і з палатаў на калідор. Доўгая чарада бацькоў перад прыёмным пакоем, яшчэ лекі, рэцэпты, пропускі, абдымкі ― і хутчэй, хутчэй дадому, да ўпрыгожанай ялінкі.
Іх ужо стаяць цэлыя лясы, срэбраных, залатых, фіялетавых. Падарункі ўжо не праходзяць праз дзверы, шалёныя тынэйджэры ланцуговымі піламі ды палкамі павялічваюць вокны, каб аднойчы зноў узяць больш ад жыцця [1].
Катчын тата стаяў ля белых трубаў цэнтральнага ацяплення і аберагаў сябе ўспамінам пра комікс з даўняга нумара дзіцячага часопіса [2]. Добрыя хлопчыкі наладзілі сабе хлапечыя Каляды. Упрыгожылі елачку ў лесе за горадам і паклалі пад яе хлапечыя падарункі. І раптам усе падарункі зніклі. Іх скраў валацуга, сірата Тонда Пёрка, які спаў на недалёкім вапнавым заводзе. Ён уяўляў сабе бедалагу Тонду ў парваных лахманах, як той уцякае з рознакаляровымі пакункамі ў руках, прыціснутых да грудзей, у цемру пад сапраўднымі неўпрыгожанымі елкамі.
Што з таго, што гэта добра скончылася, што падарункі ён вярнуў і добрыя хлопчыкі знайшлі яму новы дом. Толькі гэты вобраз, які не быў намаляваны, толькі гэты чужы чалавек з чужымі падарункамі ў цёмным прамерзлым свеце вапнавых заводаў і дзіцячых прытулкаў ― сапраўдны. Толькі гэта мы і нашае “больш ад жыцця”.
У гэтакім жалі ён вымушана засмяяўся. Гэта была добрая ўсмешка. У люстры шкляных дзвярэй ён бачыў свае вочы і вусны, падобныя да Катчыных вачэй і вуснаў ― такіх, якімі мог бы іх убачыць, калі б прысутнічаў у тыя некалькі хвілінаў, калі Катка зноў адкладала наступную таямніцу на маленькі могільнічак у глыбіні сваёй маленькай галавы.
Ён праплёўся паміж кучкамі шчаслівейшых бацькоў і дзяцей і накіраваўся да палатаў, дзе дваццаць трэцяга снежня нічога не мяняецца. Ён ужо браўся за дзвярную ручку, калі яго затрымаў лекар, галоўны доктар дзіцячага аддзялення.
― Катцы выразна пагоршала. Я не хацеў гэтага казаць, але тэмпература павысілася, дзіця фібрыльнае і не зусім у сабе.
― Мне можна да яе? Яшчэ жонка прыйдзе.
― Вядома. Колькі хочаце.
Ён зайшоў у пакой і праглынуў падрыхтаваны сказ: “Чорны конь на H3”. Ён заўсёды спрабаваў са сваім геніяльным дзіцём гуляць ва ўяўныя шахматы. Хоць сам заўсёды быў вымушаны свае хады рыхтаваць і запамінаць. Катка ўвесь час пазнавала, калі пасля трэцяга ходу ён губляўся.
Сёння было не да шахматаў. Яму падалося, што дзіця, якое тут ляжыць, прыкутае да розных трубачак, гарыць знутры. Калі ён дакрануўся да яе, адчуў, што тое самае адбываецца і з ім.
Словы не ішлі яму да галавы, але на язык прыйшлі самі.
― Казку?
Катка кіўнула.
За вокнамі ішоў дождж са снегам. У аддзяленні зноў было ціха, як і ў любы іншы дзень. Ён расказваў ёй любімую гісторыю пра людзей, якіх злы імператар выгнаў з іх прыгожага дому на беразе мора. Яны былі вымушаныя перайсці праз непраглядную раўніну са статкамі антылоп і дзікіх коней, хоць ім пагражалі жорсткія качэўныя плямёны, і прыпыніліся толькі ля гор на поўначы. Яны ўпершыню ўбачылі снег, які сыпаўся з чорных хмар над скалістымі пікамі. Яны рухаліся па даліне высокіх елак і піхтаў, а з паўзмроку дрэваў выглядвалі паўночныя алені і ласі, блішчэлі вочы рысяў, расамах і снежных ільвоў. Яны ніколі яшчэ не бачылі такой жудасці і прыгажосці...
Ён нават не ведаў, ці слухала яго дачка. Выраз яе твару быў засяроджаны, быццам яна напружана думала пра нешта, быццам зноў нешта падлічвала. Колькі коней, колькі сабак, колькі коп’яў, колькі сякер, колькі дрэваў трэба ссячы для будаўніцтва дому, колькі паленаў нарыхтаваць на доўгую зіму, колькі сушанага мяса...
― Працягвай, ― папрасіла жонка, што ціха праслізнула ў пакой і села з другога боку Катчынага ложка.
― А я не ведаю, што там далей, ― прызнаўся ён.
― Павінен жа быць нейкі канец.
― Тата, колькі ўсяго лікаў? ― раптоўна спыталася Катка.
― Усіх разам? Я не ведаю.
― Але ж колькі? ― дапытвалася маці. ― Ты павінен адказаць.
― Лікаў ― несканчонае мноства, ― сказаў ён і намаляваў пальцам на пярыне гарызантальную васьмёрачку.
― А што гэта значыць?
― Гэта значыць, што за апошнім лікам у шэрагу заўсёды ёсць яшчэ адзін.
― А за ім яшчэ адзін, ― дадала дачка.
― І гэтак далей, ― падтакнуў тата.
Дзіця ўсміхалася. Катка была заспакоеная, бо зразумела, што тая маленькая кропелька часу, якая застаецца ім, усё роўна будзе доўгай, як увесь час на свеце.
Каментар
[1] Тут апісваецца сцэна з чэшскай тэлевізійнай рэкламы на перадкалядны падарункавы распродаж мабільных тэлефонаў.
[2] Маецца на ўвазе легендарны коміксавы серыял “Хуткія стрэлы” Яраслава Фоглара.
© Jan Balabán, Host, 2004
© Наталля Пяткевіч, пераклад, 2010
