У старым манастырскім мястэчку, не дужа далёка адсюль, даўным-даўно – так даўно, што гэтая гісторыя мусіць быць праўдаю, бо нашыя прадзеды безагаворачна ў яе верылі, – быў пры цвінтары вартаўніком і далакопам пэўны Гэбрыэл Граб. Калі чалавек працуе далакопам і напаміны пра смерць акружаюць яго ад рана да рана, з гэтага ніякім чынам не вынікае, што ён мусіць быць маркотным і панурым. Народу, весялейшага ад тутэйшых трунароў, не знойдзеш па цэлым свеце, і сам я калісьці меў гонар сябраваць з плакальшчыкам, які ў вольны час, па-за працаю, быў жартаўнік і забаўнік не горшы ад іншых, майстар і песні бестурботныя гарлаць без перапынку, і добры кубак грогу асушыць адным духам. Але нягледзячы на ўсе прыклады адваротнага, той Гэбрыэл Граб быў сварлівым, няўжыўчывым ды грубым – хмуры й нелюдзімы быў чалавек і не ладзіў ні з кім, апроч сябе самога ды аплеценай лазою пляшкі, якая займала вялікую глыбокую кішэню ягонай камізэлькі; а кожны вясёлы твар, які трапляўся яму на вуліцы, ён сустракаў позіркам настолькі няветлым і зласлівым, што цяжка было не страціць пад ім увесь свой добры настрой.
Раз у Вігілію Калядаў, перад самымі прыцемкамі, Гэбрыэл ускінуў на плячо рыдлёўку, запаліў ліхтар ды скіраваўся да старога цвінтара; бо да наступнага ранку ён мусіў дакапаць адну магілу, а быў якраз зусім не ў гуморы і падумаў, што калі безадкладна возьмецца за працу, то гэта можа яго ўзбадзёрыць. Спяшаючыся ўверх па даўняй вулцы, ён бачыў, як ліецца праз старасвецкія вокны вясёлае святло жаркіх камінаў, і чуў, як радасна й гучна смяюцца людзі, што сабраліся ля полымя. Ён прыкмячаў мітуслівыя прыгатаванні да весялосцяў наступнага дня, і аблокі пары з кухонных фортак даносілі да яго з гэтай сумятні мноства апетытных пахаў. Усё гэта было жоўцю і палынам для сэрца Гэбрыэла Граба. А часам яшчэ дзеці, выскачыўшы чародкаю на вуліцу, перабягалі дарогу й не паспявалі нават пагрукаць у дзверы, як паўтузіна кучаравых свавольнікаў ужо высыпалі насустрач і тоўпіліся вакол гасцей на лесвіцы ў перадчуванні цэлага вечара калядных гульняў – ад такога відовішча Гэбрыэл змрочна ўсміхаўся й мацней сціскаў дзяржанне рыдлёўкі, раздумваючы пра адзёр, шкарлятыну, малочніцу, коклюш ды многія шчэ іншыя крыніцы суцяшэння.
У такім удалым настроі Гэбрыэл крочыў далей, каротка гыркаючы ў адказ на прыязныя вітанні суседзяў, якіх сустракаў раз-пораз на дарозе, і нарэшце звярнуў у цёмны завулак, што вёў на цвінтар. Гэбрыэл толькі і марыў як найхутчэй дабрацца да гэтага завулка, бо тое было, наогул кажучы, слаўнае змрочнае нудлівае месца, у якое гарадскі люд завітваў нячаста – хіба што ў ясны дзень ды пры яркім сонцы; так што далакоп не жартам абурыўся, пачуўшы, як нейкі юны абадранец гарлапаніць радасную песеньку пра вясёлае Раство проста пасярод гэтай святарнай сцяжыны, якая звалася Труннаю алеяй ад самых дзён старога абацтва, яшчэ ў часы манахаў з голенымі галовамі. Гэбрыэл працягваў свой шлях, голас раздаваўся усё гучней, і стала ясна, што гэта маленькі хлопчык спяшаецца да сяброў на старую вуліцу, а каб не сумаваць па дарозе ды прыйсці ў адпаведны выпадку настрой – спявае на ўсю моц сваіх лёгкіх. Так што Гэбрыэл пачакаў, пакуль хлопчык падыдзе бліжэй, а тады загнаў яго ў кут ды разоў пяць ці шэсць стукнуў па галаве ліхтаром, проста каб навучыць яго стрымліваць голас. Хлопчык пабег прэч, трымаючыся за галаву і спяваючы зусім іншую песню, а Гэбрыэл Граб ад усёй душы пагігікаў, прайшоў на цвінтар ды зачыніў за сабою вароты.
Ён скінуў куртку, паставіў ліхтар на зямлю і, саскочыўшы ў недакапаную магілу, з усёй душою прапрацаваў недзе з гадзіну. Але зямля прамерзла, і не дужа проста было разбіваць яе рыдлёўкаю ды выкідаць з яміны. Месяц хаця і ўзышоў, але быў зусім маладзенькі, і на магілу, схаваную ў цені касцёла, падала зусім мала святла. У іншы час гэтыя перашкоды засмуцілі б і раззлавалі Гэбрыэла Граба, але ён гэтулькі сябе пацешыў, спыніўшы хлопчыкавы спевы, што мала зважаў на тое, як павольна рухаецца справа, а калі скончыў працу на гэтую ноч, то са змрочным задавальненнем зазірнуў у магілу й ціха замармытаў, збіраючы рэчы:
А чым не жытло, ну чым не жытло
Колькі футаў зямлі, калі ўсё прайшло?
Вось камень адзін, і камень другі,
Ў чарвякоў пад камнямі – абед неблагі;
Ды наўкол пустазелле расце па гніллі –
Чым не слаўныя жытлы ў свячонай зямлі?
– Хо-хо! – засмяяўся Гэбрыэл Граб, сядаючы на пляскаты магільны камень, улюбёнае сваё месца адпачынку, ды выцягваючы аплеценую пляшку. – Труна да Калядаў – скрыначка для падарунка! Хо-хо-хо!
– Хо-хо-хо! – паўтарыў голас зусім блізка за ягонаю спінаю.
Гэбрыэл, які акурат падносіў пляшку да вуснаў, прыпыніўся й непакойліва азірнуўся. Нават у глыбіні найстаражытнейшай з вакольных магіл не магло быць большай цішыні ды спакою, чым на цвінтары, залітым бледным ззяннем месяца. Халодная шэрань бліскала на магільных плітах і зіхацела, нібы дыяментавая сетка, на каменнай разьбе старога касцёла. Цвёрды хрусткі снег ляжаў на доле, і такім белым і гладкім покрывам засцілаў ён частыя земляныя горкі, што здавалася, быццам мерцвякі пакладзеныя тут без пахавання і толькі ахінутыя мяккімі саванамі. Ніводзін шолах не парушаў бязмежнага спакою гэтай урачыстай карціны. Нібыта і самі гукі заільдзянелі, такі стаяў холад і такая ціша.
– Гэта рэха, – прамовіў Гэбрыэл Граб, зноў падносячы пляшку да вуснаў.
– Гэта не рэха, – адказаў нізкі голас.
Гэбрыэл ускочыў ды так і прырос да зямлі ад здзіўлення і жаху; бо ўбачыў істоту, ад выгляду якой кроў застыгла ў ягоных жылах.
Зусім блізка ад яго на магільным камні, пастаўленым тырчма, сядзела дзіўнае, таямнічае стварэнне, якое, адразу адчуў Гэбрыэл, прыйшло не з гэтага свету. Даўгія вычварныя ногі істоты, якія лёгка дасталі б да зямлі, былі падагнутыя й перакрыжаваныя на адмысловы, мудрагелісты лад, а аголеныя жылістыя рукі абапіраліся на калені. Кароткае круглае тулава было зацягнутае ў цесную камізэльку, аздобленую невялічкімі разрэзамі, за спінаю матляўся кароткі плашч, незвычайна выразаныя зубцы на каўняры замянялі гобліну брыжы ці шыйную хустку, а даўжэзныя насы чаравікаў закручваліся ўверх. На галаве ў яго быў завостраны шыракаполы капялюш, упрыгожаны адзінокім пяром. Капялюш быў пакрыты шэранню, і выглядаў гоблін так, быццам рассеўся на гэтым самым камні з усёй выгодаю стагоддзі з два ці тры таму. Сядзеў ён зусім нерухома, звесіўшы язык, нібыта хацеў падражніцца, і ўхмыляўся Гэбрыэлу Грабу такою ўхмылкаю, якая адным толькі гоблінам пад сілу.
– Гэта не рэха, – сказаў гоблін.
Гэбрыэл Граб стаяў змярцвелы й нічога не мог адказаць.
– Што ты робіш тут у Калядную Вігілію? – сурова спытаў гоблін.
– Я прыйшоў капаць магілу, сэр, – пралепятаў Гэбрыэл Граб.
– Што за чалавек цягаецца сярод магіл ды цвінтароў у такую ноч? – усклікнуў гоблін.
– Гэбрыэл Граб! Гэбрыэл Граб! – заенчыў дзікі хор галасоў, якія быццам запоўнілі цвінтар. Гэбрыэл спужана агледзеўся – нічога не было бачна.
– Што там у тваёй бутэльцы? – спытаў гоблін.
– Джын, сэр, – адказаў далакоп, затрымцеўшы яшчэ мацней; бо ён купіў джын у кантрабандыстаў і цяпер непакоіўся, ці не служыць яго дапытлівы суразмоўнік у гоблінскай акцызнай управе.
– Хто п'е джын у адзіноце, ды на цвінтары, ды ў такую ноч? – прамовіў гоблін.
– Гэбрыэл Граб! Гэбрыэл Граб! – ізноў абвясцілі дзікія галасы.
Гоблін зласліва скасавурыўся на жахнутага далакопа і, узвысіўшы голас, выгукнуў:
– І хто, калі так, будзе нашаю належнаю й законнаю здабычаю?
На гэта нябачны хор адказаў распевам, які гучаў нібыта згоднае суладдзе людскіх галасоў з магутным гулам старога касцельнага аргана – распевам, які, здавалася, даляцеў да вушэй далакопа з парывам ветру і разам з ветрам пранёсся далей; але змест адказу быў той жа:
– Гэбрыэл Граб! Гэбрыэл Граб!
Гоблін заўхмыляўся яшчэ шырэй і спытаў:
– Ну, Гэбрыэл, што ты на гэта скажаш?
Далакоп толькі хапаў ротам паветра.
– Што ты скажаш на гэта, Гэбрыэл? – спытаў гоблін, задраўшы ногі па абодва бакі магільнага камня й пазіраючы на загнутыя насы сваіх чаравікаў з такім задавальненнем, як быццам разглядаў наймаднейшую пару ботаў на цэлай Бонд-стрыт.
– Гэта... гэта... вельмі займальна, сэр, – адказаў далакоп, напаўмёртвы з перапуду. – Вельмі займальна й вельмі слаўна, але я, мусіць, пайду й дараблю працу, сэр, калі дазволіце.
– Працу! – сказаў гоблін. – Якую працу?
– Магілу, сэр, дакапаю магілу, – прамармытаў далакоп.
– Ага, магілу! – сказаў гоблін. – Хто капае магілы, пакуль усе весяляцца, ды яшчэ цешыцца з гэтага?
І зноў таямнічыя галасы адказалі:
– Гэбрыэл Граб! Гэбрыэл Граб!
– Баюся, ты патрэбны маім сябрам, Гэбрыэл, – сказаў гоблін, яшчэ далей звесіўшы язык на шчаку – напраўду адметны быў язык. – Баюся, ты патрэбны маім сябрам, Гэбрыэл, – сказаў гоблін.
– З вашага дазволу, сэр, – адказаў ахоплены жахам далакоп, – наўрад ці гэта магчыма, сэр. Яны мяне і не ведаюць, сэр. Наўрад ці гэтыя джэнтльмены хоць раз мяне бачылі, сэр.
– Ну чаму ж, бачылі, – сказаў гоблін. – Мы ведаем чалавека з панурым, нахмураным тварам, які йшоў сёння ўвечары па вуліцы і з нянавісцю пазіраў на дзяцей, як наймацней сціскаючы сваю магільную рыдлёўку. Мы ведаем чалавека, які ў зайздрослівай злосці свайго сэрца ўдарыў хлопчыка, бо сам не мог радавацца, а хлопчык мог. Мы ведаем яго, добра ведаем.
Тут гоблін выбухнуў гучным і пранізлівым рогатам, які рэха ўзмацніла дваццацікроць, а тады задзёр ногі ў паветра і ўстаў на галаву, дакладней, на самы кончык свайго высокага капелюша, на вузкім рабры магільнай пліты, і адтуль з дзівосным спрытам кульнуўся проста пад ногі далакопу і ўсеўся там у позе, у якой звычайна сядзяць шаўцы на сваіх працоўных сталах.
– Б-баюся, я мушу вас пакінуць, сэр, – сказаў далакоп, намагаючыся зварухнуцца.
– Пакінуць нас! – выгукнуў гоблін. – Гэбрыэл Граб сабраўся нас пакінуць! Хо! Хо! Хо!
Калі гоблін засмяяўся, далакоп на імгненне заўважыў зіхоткае ззянне ў вокнах касцёла, як быццам увесь будынак быў заліты святлом; ззянне згасла, арган загрымеў штосьці вясёлае, і цэлыя полчышчы гоблінаў, сапраўдных блізнятаў першага, хлынулі на цвінтар і прыняліся гуляць у чахарду з магільнымі камнямі, ні на міг не спыняючыся аддыхвацца і пераскокваючы нават найвышэйшыя нагробкі, адзін за адным, з вартаю захаплення жвавасцю. Першы гоблін быў найдзівоснейшым майстрам гэтае справы, астатнія і блізка не маглі з ім цягацца. Далакоп, хаця й напужаны звыш усякай меры, не мог не прыкмеціць, што астатнія задавальняліся скокамі праз звычайных памераў камні, а першы тым часам адольваў фамільныя пахавальні з жалезнымі агароджамі, ды так лёгка, быццам тое былі вулічныя тумбы.
І вось ужо гульня расхадзілася як след. Арган граў хутчэй і хутчэй, гобліны скакалі спрытней і спрытней, звіваліся кольцамі, куляліся па зямлі дагары нагамі й пераляталі праз магільныя камні, быццам футбольныя мячы. У галаве далакопа круціўся вір гэтулькі ж імклівы, як скокі вакол, а ногі трымцелі, калі духі праносіліся перад самымі ягонымі вачыма; і тут кароль гоблінаў раптам кінуўся да яго, схапіў за каўнер, і яны разам праваліліся скрозь зямлю.
Калі Гэбрыэл Граб перавёў дыханне, якое на міг заняло ад імклівага спуску, ён убачыў, што апынуўся быццам бы ў вялікай пячоры, а з усіх бакоў тоўпіліся гобліны, пачварныя ды змрочныя. Пасярэдзіне залі сядзеў на ўзвышэнні ягоны цвінтарны знаёмец, а паблізу, не маючы моцы варухнуцца, стаяў і сам Гэбрыэл Граб.
– Холадна сёння, – сказаў кароль гоблінаў, – вельмі холадна. А ну, прынясіце кубачак чагосьці гарачага.
На гэты загад паўтузіна паслужлівых гоблінаў, якія нязменна ўсміхаліся і якіх Гэбрыэл з гэтай нагоды палічыў за прыдворных, паспешліва зніклі ды імгненна вярнуліся з келіхам вадкага полымя, які і паднеслі каралю.
– Ух! – усклікнуў гоблін, шчокі й горла якога зрабіліся зусім празрыстыя, калі ён глынаў агонь. – Вось гэта сугрэў. Прынясіце куфлік таго ж самага містэру Грабу.
Марна запэўніваў нешчаслівы далакоп, што не п'е на ноч цёплага; бо адзін гоблін трымаў яго, а другі тым часам ліў небараку ў горла палаючую вадкасць, і ўсё зборышча віскліва смяялася з таго, як ён кашляў, давіўся й выціраў слёзы, якія шчодра ліліся з ягоных вачэй ад агністага напою.
– А цяпер, – сказаў кароль, адмыслова тыкнуўшы вострым канцом свайго высокага капелюша далакопу ў вока і прынёсшы яму гэтым надзвычайны боль, – а цяпер пакажыце гэтаму чалавеку тугі й маркоты некалькі карцін з нашых уласных поўных клецяў.
І толькі гоблін гэта вымавіў, як густы воблак, што засланяў дальні канец пячоры, паволі рассеяўся, і бачны стаў, нібыта з вялікай адлегласці, маленькі й бедна абстаўлены, але ахайны й чысты пакойчык. Маленькія дзеці таўкліся вакол зыркага полымя, чапляліся за матчыну сукенку ды скакалі вакол ейнага крэсла. Маці часам падымалася ды адсоўвала фіранку, нібыта кагосьці выглядала. Сціплая вячэра чакала ўжо на стале, а яшчэ адно крэсла было падсунутае да каміну. Пачуўся грук у дзверы. Маці адчыніла, а дзеці стоўпіліся вакол яе, і радасна пляскалі ў далоні, калі ўвайшоў бацька. Ён быў мокры і стомлены і атрушваў з вопраткі снег, дзеці ж, абступіўшы яго з усіх бакоў, ухапілі ягоны плашч, капялюш, палку й пальчаткі і з заўзятаю стараннасцю бегма панеслі іх прэч з пакоя. Бацька апусціўся ў крэсла ля агню і ўзяўся за вячэру, дзеці караскаліся да яго на калені, маці сядзела побач, і ўсё здавалася поўным шчасця і ўтульнасці.
Але нешта перамянілася, амаль незаўважна. Замест першага пакоя з'явілася маленькая спальня, дзе паміраў наймалодшы й найпрыгажэйшы з дзяцей. Ружы пабляклі на ягоных шчоках і святло – у ягоных вачах. І пакуль далакоп углядаўся ў хлопчыка з цікавасцю, якой ніколі не ведаў раней, той памёр. Ягоныя юныя браты й сёстры стоўпіліся вакол ложка і схапілі маленькую ручку, такую халодную й цяжкую; але ўраз адхіснуліся ад ейнага дотыку і глядзелі, заміраючы, на дзіцячы тварык. Бо хоць ягоны выраз быў спакойны й бестрывожны, хоць здавалася, што прыўкрасны хлопчык проста глыбока й мірна заснуў, яны ведалі, што ён мёртвы, а значыцца, стаў цяпер анёлам і глядзіць на іх, дабраслаўляючы, з ясных і шчаслівых Нябёсаў.
Зноў прабегла лёгкая хмарка, і зноў карціна перамянілася. Бацька й маці былі цяпер старымі й нямоглымі, і менш за палову ад колішняга ліку збіралася цяпер вакол іх. Але бестурботны спакой асвятляў кожны твар ды ззяў у кожных вачах, калі ўсе сядалі вакол агню ды расказвалі й слухалі старыя гісторыі аб днях даўно мінулых. Ціха і немітусліва бацька сышоў у магілу, а хутка па мужы і тая, што падзяляла ўсе ягоныя клопаты й нягоды, адправілася ўслед за ім у край міру ды спачыну. Тыя нямногія, што былі шчэ жывыя, схілілі калені ля іхнай магілы ды акрапілі слязьмі зялёны дзірван цвінтара. А тады падняліся і пайшлі прэч, сумна і тужліва, але без горкага плачу ды роспачнага ляманту, бо ведалі, што прыйдзе яшчэ дзень сустрэчы. І зноў яны вярнуліся ў тлумны свет, і бестурботны спакой не пакідаў іх. Воблак апусціўся на карціну і закрыў яе ад далакопавых вачэй.
– Што ты думаеш аб гэтым? – запытаў гоблін, паварочваючы свой вялікі твар да Гэбрыэла Граба.
Гэбрыэл замармытаў, што ўсё гэта вельмі слаўна, і выглядаў крыху прысаромленым, калі гоблін спыніў на ім агністы позірк.
– Ты – нікчэмны чалавек! – сказаў гоблін з бязмернаю пагардай у голасе. – Ты! – ён быццам бы хацеў нешта дадаць, але ад абурэння ў яго заняло словы, так што ён узняў адну са сваіх надзвычай гнуткіх ног і, крыху пагайдаўшы ёю над галавой, каб як след прыцэліцца, абдарыў Гэбрыэла Граба добрым важкім выспяткам. А тады і ўсе гобліны-слугі адразу наваліліся на небараку далакопа і брыкалі яго неміласэрна згодна з даўнім і нязменным звычаем усіх двароў зямлі: брыкаць тых, каго вялікасць брыкае, ды вітаць тых, каго вялікасць вітае.
– Пакажыце яму болей! – сказаў кароль гоблінаў.
Па гэтым слове воблак ізноў рассеяўся, адкрываючы светлы гожы краявід – акурат такі самы і да сёння можна ўбачыць за паўмілі ад таго старога манастырскага мястэчка. З чыстага блакітнага неба ззяла сонца, іскрылася ў ягоных промнях вада, і ярчэй зелянелі дрэвы ў гэтым радасным святле, і весялей квітнелі лугі. Вада бруілася з лагодным цурчаннем, ветрык мармытаў сярод галля і шалахцеў лістамі, спявалі птушкі на дрэвах, і жаўрук у нябёсах узносіў хвалу ранку. Бо тое быў ранак, летні ранак, ясны й духмяны. Кожны бязважкі лісток і кожную маленечкую травінку перапаўняла жыццё. Поўз да дзённай працы мураш, трапятаўся, грэючыся на цёплым сонейку, матылёк, і незлічоныя кузуркі прасталі празрыстыя крыльцы і прагна цешыліся сваім кароткім але шчаслівым існаваннем. Мінак праходзіў далей, узбадзёраны такім хараством, і ўсё было зіхоткім і велічна раскошным.
– Ты – нікчэмны чалавек! – прамовіў кароль гоблінаў яшчэ пагардлівей, чым першы раз. І зноў ён размахнуўся нагою, зноў апусціў яе на плечы далакопа, і зноў падземная дворня скарысталася прыкладам гаспадара.
Шмат разоў яшчэ воблак рассейваўся і гусцеў, і шмат чаму навучыў ён Гэбрыэла Граба, а той хоць і пакутаваў ад болю ў плячох праз незлічоныя выспяткі ад гоблінаў, але глядзеў з неаслабнай цікавасцю. Ён убачыў, што тыя, хто цяжка працуе ды зарабляе сабе сціплы пасілак штодзённаю работаю, застаюцца бадзёрымі ды шчаслівымі; і што апошняга невука ласкавае аблічча прыроды няспынна дорыць радасцю й суцехаю. Ён убачыў, што тыя, хто ўзрастаў сярод любові ды выхаваны з пяшчотаю, не азлабляюцца ў галечы ды не згінаюцца і пад ударам, які зламаў бы чалавека грубейшага складу, бо нясуць у грудзёх усё, што патрэбна для шчасця, міру і спакою. Ён убачыў, што жанчыны, наймякчэйшыя ды найкволейшыя з Божых стварэнняў, упарцей за ўсіх не здаюцца гаротам, болю ды няшчасцю; і убачыў, што прычынаю таму – невычэрпныя крыніцы любові й вернасці ў іхных сэрцах. Перадусім жа ён убачыў, што людзі, падобныя да яго самога, якія злуюць на чужую радасць і весялосць, – гэта агіднае пустазелле на прыўкрасным твары зямлі; а ўзважыўшы ўсё зло на свеце супраць усяго дабра, прыйшоў да высновы, што гэты самы свет, наогул кажучы, – досыць прыстойнае ды прыемнае месца. І толькі ён да гэтага дадумаўся, як воблак, што схаваў апошнюю карціну, быццам бы ахутаў ягоны розум, залюляў яго ды заспакоіў. Адзін за адным гобліны знікалі з ягоных вачэй, а калі прапаў апошні, далакоп заснуў.
Ужо развіднела, калі Гэбрыэл Граб прачнуўся і ўбачыў, што ляжыць, выцягнуўшыся ў поўны рост, на пляскатай магільнай пліце на цвінтары, аплеценая лазою пляшка валяецца паблізу пустая, а куртка, ліхтар ды рыдлёўка раскіданыя па зямлі й пакрытыя начной шэранню. Перад ім узвышаўся камень, на якім ён упершыню ўбачыў гобліна; і магіла, якую Гэбрыэл рыў у прамінулую ноч, была паблізу. Спачатку ён засумняваўся ў сапраўднасці сваёй прыгоды, але востры боль у плячох, калі ён паспрабаваў падняцца, пераканаў яго, што выспяткі ад гоблінаў былі ўжо дакладна не ўяўныя. Ён зноў завагаўся, не ўбачыўшы на снезе ніякіх слядоў чахарды гоблінаў з нагробкамі, але хутка зразумеў, што да чаго, узгадаўшы, што гобліны – духі, а значыцца, слядоў не пакідаюць. Так што Гэбрыэл Граб падняўся ды выпрастаўся, наколькі дазваляў яму боль у спіне; нацягнуў куртку, атрусіўшы з яе папярэдне шэрань, і думаў спачатку ісці ў горад.
Але ён змяніўся, і яму была нязноснаю думка аб вяртанні туды, дзе з ягонага раскаяння стануць кпіць, а ў ягоным навяртанні сумнявацца. Некалькі імгненняў ён вагаўся, а тады павярнуўся ды пайшоў куды вочы павядуць, шукаць сабе хлебу ў шырокім свеце.
Рыдлёўку, ліхтар ды аплеценую пляшку знайшлі ў той жа дзень на цвінтары. Спачатку аб далакопавым лёсе было нямала розных здагадак, але хутка ўсе пагадзіліся, што яго скралі гобліны. Вартыя даверу сведкі – у іх не было нястачы – выразна бачылі, як Гэбрыэл Граб нёсся ў паветры на спіне гнедага каня, сляпога на адно вока, з ільвіным азадкам ды мядзведжым хвастом. Нарэшце ў гэта шчыра паверылі, і новы далакоп за мізэрную аддзяку паказваў цікаўным ладны кавалак флюгера з касцельнай вежы, які адбіў знянацку, пралятаючы, вышэйпамянёны конь і які знайшоўся на цвінтары праз год альбо два.
На няшчасце, гэтыя аповеды крыху папсавала нечаканае вяртанне, гадоў праз дзесяць, самога Гэбрыэла Граба, абадранага добразычлівага дзядка, хворага на рэўматызм. Ён расказаў усё, што з ім было, святару, а таксама мэру. З цягам часу да ягонай прыгоды пачалі ставіцца як да гістарычнай падзеі, ды так і ставяцца дагэтуль. Прыхільнікі расказу пра флюгер, аднойчы падманутыя ў сваім даверы, не спяшаліся даверыцца зноў. Яны строілі з сябе вялікіх разумнікаў, паціскалі плячыма, стукалі сябе па ілбе ды бурчалі, што нібыта Гэбрыэл Граб проста выхлябтаў пляшку джыну ды заснуў на магільнай пліце. Ды рабілі выгляд, быццам ўсё перабачанае Гэбрыэлам у пячоры гоблінаў можна вытлумачыць і тым, што ён пахадзіў па свеце ды стаў мудрэйшы. Гэтае меркаванне і адразу было нямногім даспадобы, а пасля і зусім вывелася. І як бы там ні было, Гэбрыэл Граб не пазбавіўся ад рэўматызму да канца сваіх дзён, а таму з гэтай гісторыі можна вывесці калі не якую лепшую, дык тую прынамсі мараль, што калі чалавек злуе на ўвесь свет і напіваецца сам-адзін у калядную ноч, то ўжо напэўна дачакае ад гэтага бяды, якімі б дабрадзейнымі і якімі б да таго ж бяздоказнымі не былі тыя духі, якіх сустрэў Гэбрыэл Граб у гоблінскай пячоры.
Ілюстрацыя Хэблата Найта "Фіза" Браўна з першага выдання кнігі
