Як з’явіліся гісторыі
Гэтыя аповеды прыйшлі з месяцаў даўніх часоў. Тады ў кожнага племені іракезаў быў свой апавядальнік.
Калі Дзед Поўначы выходзіў са сваёй хаціны, а лясы і рэкі Чырвоных Дзяцей бялелі ад яго дыхання, тыя апавядальнікі блукалі ад вігвама да вігвама.
Седзячы на цёплых скурах ля агню, апавядальнік усклікаў “Ганьё!”, што азначала: “Давайце, збірайцеся наўкола, я раскажу вам гісторыю”.
Тады ўсе Чырвоныя крычалі “Гэ!” і пасоўваліся бліжэй да вогнішча. Гэта азначала, што яны вельмі радыя паслухаць гісторыю. І калі языкі полымя скакалі і ганяліся адзін за адным па сцяжынах агню, дзеці слухалі цудоўныя аповеды пра маленькіх чалавечкаў, пра дрэвы і кветкі, пра птушак, жывёлаў і людзей. А калі апавядальнік заканчваў, то казалі: “На хо”, што азначала “Вось і канец”.
Зямля была яшчэ вельмі маладая, калі Чырвоныя Дзеці даведаліся, адкуль усё пайшло і чаму ўсё так, як ёсць. Яны перадавалі гэтыя цудоўныя веды сваім дзецям, а іх дзеці — сваім дзецям, а тыя — сваім, каб веды не забыліся.
Цяпер мала хто з Чырвоных Дзяцей ведае гісторыі, якія раней расказвалі бабулі і старэйшыны племені. Апавядальнік больш не ходзіць з вігвама ў вігвам.
Як прыйшоў Белы Чалавек
Задоўга-задоўга да таго, як Калумб прыплыў у Амерыку, Чырвоныя Дзеці жылі тут. Яны былі першымі і сапраўднымі амерыканцамі.
Ад Вялікай Марской Вады на ўсходзе да Вялікай Марской Вады на захадзе раскінуліся паселішчы Дзяцей Сонца, як яны сябе называлі.
Шчаслівыя і вольныя, як сонца і вецер, яны бегалі дзікімі лясамі ці сплаўляліся ўверх і ўніз па рэках на сваіх выдзеўбаных з дрэва каноэ.
І тады індзейцу прысніўся сон. Гэта было задоўга да таго, як Калумбу прысніўся яго сон пра Заходні свет.
У сне індзеец пабачыў вялікую белую птушку, што ляцела з усходу. Яе крылы шырока раскінуліся між поўначчу і поўднем. Вельмі імкліва і цяжка насоўвалася яна на сонца на захадзе.
Спалоханы і здзіўлены, індзеец глядзеў, як агромністая птушка з’яўлялася і знікала. Ён ведаў, што яна азначала, і на сэрцы ў яго было маркотна.
А потым прыйшоў Белы Чалавек. З Вялікай Марской Вады на ўсходзе на сваім агромністым белакрылым каноэ. Ён прыйшоў, адной рукой паказваючы на Вялікага Духа, а другую цягнучы да Чырвонага Чалавека. Ён папрасіў крыху месца прысесці. Мне хопіць скуры буйвала, сказаў ён.
У імя Вялікага Духа Чырвоныя Дзеці прывіталі Белага Чалавека і назвалі яго братам. Яны далі яму месца, якое ён прасіў. Таксама яны далі яму вялізную скуру буйвала і паказалі, дзе ля галоўнага вогнішча ён можа яе раскінуць.
Белы Чалавек узяў скуру буйвала. Ён падзякаваў свайму чырвонаму брату ў імя Вялікага Духа. Потым ён пачаў разразаць скуру на дробныя-дробныя палоскі.
Нарэзаўшы так усю скуру буйвала, ён звязаў разам вузкія палоскі. Яны зрабіліся даўжэзнай вяроўкай, якая магла б раскінуцца даўжэзнай сцяжынай.
Заварожаныя, індзейцы назіралі, як Белы Чалавек адмярае сабе месца вялікае і шырокае, наколькі хапала скураной вяроўкі. Маленькае месца памерам са скуру буйвала ператварылася ў цэлы надзел зямлі.
У хуткім часе Белы Чалавек папрасіў новае месца. Гэтым разам яго месца заняло індзейскія хаціны і вясковае вогнішча. Ён папрасіў індзейцаў пасунуцца на некалькі палётаў стралы. Яны пасунуліся.
Затым Белы Чалавек захацеў яшчэ адно месца. Кожнага разу яму патрэбная была ўсё большая скура, каб прысесці. Нарэшце скура раскінулася так шырока, што накрыла індзейскія паляўнічыя і рыбалоўныя землі.
І зноў індзейцы пасунуліся. І зноў Белы Чалавек захацеў больш. З кожным разам яго месца расло, пакуль у саміх індзейцаў не засталося месца памерам са скуру буйвала.
Вось так і прыйшоў Белы Чалавек. Быццам белая птушка, што неслася ад Вялікай Марской Вады на ўсходзе да Вялікай Марской Вады на захадзе, ён прыйшоў. Адсунуў індзейцаў ад сонца на світанку да сонца на змярканні.
Як індзейцы навучыліся лекаваць
Даўным-даўно некалькі індзейцаў беглі па сцяжыне, што вяла да індзейскай вёскі. Тут з хмызоў выскачыў трусік і сеў проста перад імі.
Індзейцы спыніліся, бо трусік нерухома сядзеў і не сыходзіў са сцежкі. Яны пусцілі ў яго стрэлы, але тыя адскочылі, і не было на іх ні кроплі крыві.
Яны другі раз пусцілі стрэлы. Тады трусік знік. Замест яго на сцяжыне стаяў стары. Ён выглядаў хворым і слабым.
Стары папрасіў у іх ежы і месца, дзе можна было б адпачыць. Яны не захацелі яго слухаць і рушылі ў вёску.
Стары павольна пайшоў за імі. Перад кожным вігвамам ён бачыў жэрдку, на якой вісела скура. Ён ведаў, што гэта знак клану, да якога належалі жыхары вігвама.
Спачатку ён спыніўся каля вігвама, дзе вісела ваўчыная скура. Ён папрасіўся ўвайсці, але яго не пусцілі:
— Хворыя нам тут непатрэбныя.
Ён пайшоў да іншага вігвама. Там вісеў чарапашы панцыр. Але і гэтая сям’я яго не пусціла.
Ён паспрабаваў быў вігвам з бабрынай скурай, але яму сказалі ісці прэч.
Індзейцы, на чыім вігваме вісела скура аленя, аказаліся такімі ж нядобрымі. Не пусцілі яго і ў вігвамы, дзе віселі скуры коршака, бакаса і чаплі.
Нарэшце ён дабраўся да вігвама, дзе была мядзведжая скура.
“А запытаюся я яшчэ раз, ці пусцяць мяне адпачыць”, — падумаў ён.
Тут жыла добрая старая жанчына. Яна дала яму хлеба і пасцяліла мяккія скуры, на якія ён мог прылегчы.
Стары падзякаваў ёй і сказаў, што вельмі хворы, а таксама параіў, якія зёлкі трэба сабраць у лесе, каб ён мог паправіцца.
Яна ўсё зрабіла, і ў хуткім часе ён ачуняў.
Праз некалькі дзён стары захварэў зноў. І гэтым разам ён сказаў жанчыне, якія карэньчыкі і лісты сабраць. Яна зрабіла па-ягонаму, і ён хутка акрыяў.
Шмат разоў хварэў стары, і кожнага разу ў яго была новая хвароба. І кожнага разу ён казаў жанчыне, якія зёлкі знайсці, каб яго вылечыць. І кожнага разу яна запамінала, што ён ёй казаў.
У хуткім часе жанчына з клану Мядзведзя ведала пра лекаванне больш, чым усе людзі племені.
Аднойчы стары сказаў ёй, што Вялікі Дух паслаў яго на зямлю, каб навучыць індзейцаў таямніцам лекавання хваробаў:
— Хворы і галодны, я падыходзіў да многіх вігвамаў. Але ніхто не падняў перада мною коўдру. Ты адна прыўзняла коўдру свайго вігвама і запрасіла мяне ўвайсці.
Ты з клану Мядзведзя, і таму ўсе іншыя кланы будуць прыходзіць да клану Мядзведзя, ратуючыся ад хваробаў. Ты навучыш усе кланы, якія зёлкі, карані і лісты трэба збіраць, каб хворыя маглі паправіцца. І клан Мядзведзя будзе найлепшым і наймацнейшым з усіх кланаў.
Індзейская жанчына падняла галаву, каб падзякаваць Вялікаму Духу за такі цудоўны падарунак і веды. Калі яна апусціла позірк, стары знік.
Нікога не было наўкола, толькі трусік шпарка скакаў уніз па сцяжыне.
Чаму сабакі ганяюць лісаў
Аднойчы ліс бег лесам уздоўж ракі, трымаючы ў зубах рыбіну.
Рыбіну ён скраў у індзейца, што жыў вышэй па цячэнні. Ліс тады прабягаў паўз яго вігвам і пабачыў рыбіну, што вісела ля вогнішча. Яна была пачышчаная якраз для гатавання.
“Які смачны сняданак, — падумаў ліс. — Пагляджу я, як людзі ядуць”.
Неўзабаве індзеец пайшоў у вігвам. А ліс пракраўся да вогнішча, схапіў рыбіну і кінуўся з ёй прэч.
Калі індзеец вярнуўся, яго сняданка ўжо не было. Рыбіна знікла, а ліса і след прастыў.
Ліс усё імчаў далей, вельмі сабой задаволены.
— Які ж я хітры ліс, — хіхікаў ён, — А схітру я па-лісінаму яшчэ раз. Гэтым разам з мядзведзем, што ідзе мне насустрач.
Ён падбег да дрэва, моцна прыгнутага да зямлі Заходнім Ветрам, і, ускараскаўшыся на яго, пачаў есці сваю рыбіну. Ён так гучна прыцмокваў, што мядзведзь яго пачуў, спыніўся пад дрэвам і запытаўся:
— Што ты ясі такое смачнае?
У адказ ліс скінуў яму кавалачак рыбы. Мядзведзь прыцмокнуў і зароў:
— Хачу яшчэ!
— Ідзі да ракі, падплыві да вялікага бервяна і, седзячы на ім, злаві сабе рыбу сам, — сказаў ліс. — Гэта ж так проста! Апусці хвост у ваду і трымай, пакуль рыба не падплыве і не ўхопіць, а тады хутчэй выцягвай хвост. Я так сабе рыбу лаўлю. Сваім хвастом зможаш налавіць колькі хочаш.
Мядзведзь паспяшаўся да ракі. Ён падплыў да бервяна, сеў на яго і засунуў хвост у ваду, як параіў ліс.
Цэлы дзень сядзеў ён і лавіў рыбу — а ў тыя часы хвасты ў мядзведзяў былі даўгія.
Сонца ўжо схавалася, а ніводная рыба так і не ўхапіла яго за хвост. Усю ноч сядзеў мядзведзь і рыбачыў. Халодны Паўночны Вецер разносіў яго дыханне над вадой. Рака замерла і пабялела.
Пад раніцу адчуў мядзведзь, што яго хвост зрабіўся надта цяжкім. Ну нарэшце! Ён злавіў рыбу! Мядзведзь паспрабаваў яе выцягнуць, але дарэмна! Хвост моцна ўмерз у лёд.
Тут прыйшоў ліс. Ён доўга гучна смяяўся з мядзведзя і ўсё пытаўся, ці ўдалая ў яго рыбалка.
Некалькі сабакаў пачулі гэта і памчалі праз густы пералесак. Там яны прыкмецілі ліса і пагналіся за ім.
Ліс спрытна вывеў іх на замерзлую раку да мядзведзя. Мядзведзь пабачыў, як яны бягуць, і крыкнуў лісу, каб пашукаў іншае месца для шпацыру. Але ліс нібыта і не чуў і наблізіўся да мядзведзя, каб перапытаць, што той сказаў.
Сабакі наскочылі на мядзведзя. Той пачаў адбівацца. Ён напружыўся, падаўся наперад і вызваліўся з лёду. Ён так люта накінуўся на сабакаў, што вельмі хутка яны ад яго адчапіліся і зноў пагналіся за лісам.
З таго часу сабакі і ганяюць лісаў.
Калі ж мядзведзь аддыхаўся, то ўстаў і агледзеў свой хвост. Ад таго застаўся толькі маленькі кончык, а амаль увесь хвост знік у лёдзе.
Вось таму ў мядзведзяў кароткія хвасты, а сабакі ўсё яшчэ любяць ганяцца за лісамі.
Як з’явіліся дабро і зло
Кожны хлопчык задумваўся, чаму так сталася, што яго два.
Кожная дзяўчынка бывала ў разгубленасці, як яна зрабілася дзвюма. Часам яна добрая дзяўчынка, а часам — кепская.
Індзейцы кажуць, гэта адбылося так.
Свет быў вельмі малады. Зямлі не было, а было толькі падобнае да хмары мора.
У моры плавалі марскія жывёлы, і водныя птушкі лёталі над ім. Было цёмна. Святло яшчэ не прыйшло.
Пасля мора-хмара пачало клікаць святло. Вялікі Дух пачуў гэта і сказаў: “Няхай будзе так. Я ствару новае месца для чалавека”.
Вялікі Дух паклікаў да сябе прыгожую Маці Нябёсаў. Яе твар быў нібы сонца, і сэрца яе свяцілася.
Вялікі Дух сказаў Маці Нябёсаў глянуць уніз. Яна таксама пачула, як кліча мора-хмара, і адказала: “Я пайду туды”.
Калі яна пачала спускацца, жывёлы яе заўважылі.
— Глядзіце — святло! — закрычалі яны, — На чым яму спачыць?
Адна з марскіх жывёлін сказала:
— Я спушчуся на дно і прынясу адтуль што-небудзь, каб спачыць.
Яна нырнула ўглыб, але так ніколі і не вярнулася.
Іншыя жывёлы рынуліся за ёю, але не вярнуліся і яны.
Пасля хахуля сказала:
— Я пайду, я буду тым, хто прынясе зямлю.
І яна вярнулася са жменькай гразі ў роце і лапах.
— Яна хутка вырасце, — закрычала хахуля гучным голасам, — але хто ўтрымае яе?
Чарапаха прапанавала сваю спіну. Калі хахуля паклала гразь на панцыр чарапахі, тая памерла. Але прыйшоў бабёр і прышлёпнуў гразь сваім хвастом.
Гразь на спіне чарапахі расла вельмі хутка, ператварыўшыся ў маленькі востраў. Чарапаха стала тым, хто ўтрымаў зямлю, і з таго часу яе і нясе.
Цяпер, калі па моры плывуць высокія хвалі ці трасецца зямля, індзейцы кажуць: гэта пацягваецца чарапаха і варушыць спінай.
Цяпер, калі святлу было дзе спыніцца, птушкі ўзняліся павітаць яго. Яны пабачылі, што святло — гэта прыўкрасная Маці Нябёсаў.
Пасля птушкі разгарнулі свае вялізныя крылы і панеслі Маці Нябёсаў да мора-хмары. Яны пасадзілі яе на востраў на спіне чарапахі. Перадыхнуўшы крыху на востраве, Маці Нябёсаў адчула, як нешта варушыцца ў яе пад сэрцам, і пачула галасы. Адзін быў мяккі, добры і поўны любові, а другі — грубы і звадлівы.
У хуткім часе Маці Нябёсаў паглядзела ў твар першынцам зямлі, бо яна нарадзіла братоў-блізнюкоў, духаў Дабра і Зла. Калі яна глянула на Добрага, то сказала:
— Ты будзеш звацца Светлым.
А глянуўшы на яго брата, сказала:
— Ты будзеш звацца Цёмным.
Востраў зрабіўся прыгожай краінай.
Блізнюк Светлы рос шчаслівым, клапатлівым, мірным і добрым. Ён хацеў зрабіць новую краіну найпрыгажэйшым месцам. Блізнюк Цёмны рос панурым, сварлівым, злосным і нядобрым. Ён спрабаваў зрабіць краіну найгоршым месцам.
З твару сваёй прыгожай маці Светлы зрабіў сонца. Ён пасадзіў яго на ўсходняе неба, каб яно ззяла заўжды. Тады Цёмны напусціў цемры на захадзе, каб прагнаць сонца з неба.
Светлы аддаў цела сваёй маці зямлі, Вялікай Маці, што дала пачатак усяму жывому. Ён паставіў высокія горы і пакрыў іх лясамі, адкуль пацяклі прыгожыя рэкі. А Цёмны скінуў горы, нарабіў на лясных дрэвах сукоў, пакрывіў рэкі, якія стварыў яго брат.
Усё прыгожае, што рабіў добры светлы брат, кепскі цёмны брат спрабаваў знішчыць ці разбурыць.
І таму як першынцамі зямлі былі духі-блізнюкі, Добры і Злы, цяпер у кожным хлопчыку і кожнай дзяўчынцы, што прыходзяць на гэты свет, ёсць добры і злы духі.
Так індзейцы кажуць!
Як жанчына перамагла мядзведзя
Індзейская жанчына пабудавала вігвам у дрымучым лесе. Гэта была смелая жанчына, яна не ведала страху.
Аднае ночы яна пачула, як нехта ідзе па сцяжыне. Туп-туп-туп — ён ішоў проста да дзвярэй яе вігвама.
Пастукалі.
— Уваходзьце, — сказала жанчына, але ніхто не ўвайшоў.
Зноў пачуўся стук.
Зноў жанчына сказала: “Уваходзьце”. І зноў ніхто не падняў засаўку.
Пастукалі трэці раз. І трэці раз жанчына запрасіла ўвайсці, але ніхто не ўвайшоў.
Пасля пачулася, як дзіўныя туп-туп-туп пайшлі па сцежцы прэч.
Наступнай ноччу адбылося тое самае. Як толькі сцямнела, жанчына пачула ўсё тыя ж туп-туп-туп на сцяжынцы. І яны наблізіліся да самых дзвярэй яе вігвама.
Тры разы тук-тук-тук, як і раней. Тры разы жанчына запрасіла: “Уваходзьце!” — і ніхто не ўвайшоў.
І зноў яна пачула, як тыя самыя туп-туп-туп крочаць па сцяжынцы прэч.
На трэцюю ноч жанчына вырашыла дазнацца, хто гэта прыходзіць. Яна доўга стаяла і трымала руку на засаўцы.
Нарэшце пачула, як прыйшоў госць. Туп-туп-туп па сцяжынцы. Тук-тук-тук у дзверы.
— Уваходзьце, — сказала жанчына, але засаўка не варухнулася ў яе руках. Яна пачакала. Зноў пастукалі.
Гэтым разам яна шырока расчыніла дзверы, а там стаяў вялізны чорны мядзведзь. Ён паказаў свае вострыя зубы і зароў:
— Ты дома?!
Жанчына паглядзела яму проста ў вочы і адказала:
— Так, я дома.
Мядзведзь тут жа развярнуўся і кінуўся па сцяжыне прэч так хутка, як мог.
Больш ніколі жанчына не чула гэтыя дзіўныя туп-туп-туп, і ніколі больш мядзведзь не прыходзіў дазнацца, ці дома яна.
Як мышы перамаглі ваяроў
Быў час, калі племя іракезаў зрабілася вельмі ваяўнічым і жорсткім. Ім больш падабалася хадзіць дарогай вайны, чым паляўнічымі сцежкамі.
Яны думалі толькі пра танец вайны. Яны забыліся дзякаваць за салодкія воды клёна і за сезоны пасеву. Таксама яны забыліся ўсхваляць Вялікага Духа песнямі і танцамі за сакавітыя ягады і гнуткія сцябліны збажыны, як рабілі раней.
Біцца было іх адзіным жаданнем, адзінай думкай, што запаўняла іх галовы. Яны выхваляліся, што не было нікога больш лютага і крыважэрнага за іх.
— Нашыя стрэлы падаюць, як хваёвыя голкі, — казалі іракезы, — і яны заўжды акропленыя крывёй. А на нашых ваярскіх сарочках шмат кудзераў з чужых скальпаў.
Неяк у іх пачалася спрэчка з суседнім племенем іх народа. Вігвам Міру быў зусім побач, але ваяры не пайшлі са спрэчкай туды, як патрабаваў звычай. Ваяўнічыя індзейцы не хацелі ісці да Вігвама Міру.
— Няхай жанчыны і папусы [1] расседжваюцца на сонейку перад Вігвамам Міру, — сказалі яны пагардліва. — Правадыры ідуць сцяжынай вайны.
Усчаўся дзікі крык, і індзейцы пачалі танец вайны. Правадыры расфарбавалі целы, нацягнулі ваярскія сарочкі, навастрылі тамагаўкі, надзелі наканечнікі на стрэлы і нацягнулі цеціву на лукі.
Калі яны падрыхтаваліся да бітвы, сонца зайшло, і іх накрыла коўдрай цямрэчы. Яны сабралі раду, на якой вырашылі, што распачнуць вайну толькі на світанні. Ваяры леглі спаць.
Пакуль яны спалі, сабралася іншая рада. Гэта была не рада людзей, а рада мышэй.
Прыйшлі яны доўгімі і кароткімі сцежкамі, цэлыя сотні мышэй, бо ўсе чулі, як выхваляліся ваяры сваёй сілай.
— Зараз мы пакажам гэтым хвалькам, якія слабыя людзі і якія моцныя маленькія мышы.
Калі ўсе мышы сабраліся вакол дарадчага дрэва, іх верхавод прамовіў:
— Слухайце, браты мае! Вялікі Дух даў людзям сілу не для таго, каб яны біліся і забівалі адно аднаго. Вялікі Дух зрабіў іх магутнымі не для таго, каб яны катавалі і губілі слабейшых жывёлаў. Давайце пакажам гэтым лютым ваярам, што насамрэч моцныя — гэта слабыя, а слабыя — гэта моцныя. Няхай кожная мыш паламае хаця б адну зброю да ўзыходу месяца.
І мышы ўзяліся за справу. Адна за адной разрываліся на часткі цяцівы. Маленькія вострыя зубкі ўпіваліся ў пер’е на канцах атручаных стрэлаў. Хутка шматкі пёраў ужо валяліся на зямлі.
Затым яны перагрызлі вяроўкі з аленевай скуры для рагатак. Месяц яшчэ не ўзышоў, калі ўся зброя была сапсаваная. Індзейцы засталіся без зброі, а мышы ўцяклі прэч.
Ваяры прачнуліся і зноў усчалі крык. Яны ўскочылі на ногі і схапіліся за зброю, што была зусім непрыдатнай. На іх луках не было цяціваў, на стрэлах не было пёраў, а на рагатках — вяровак.
Ваяроў, якія хваліліся, што яны самыя моцныя і лютыя на зямлі, абяззброілі маленькія мышы.
Чаму індзейцы ніколі не страляюць у галубоў
Аднойчы індзеец-паляўнічы пайшоў у лес на пошукі дзічыны.
Лес быў такі вялізны, што каб прайсці праз яго, спатрэбілася б тры дні. Увесь дзень ішоў паляўнічы следам аленя, але яго стрэлы не прынеслі ежы.
Уначы ён падышоў да цёмнага хуткацечнага ручая. Паляўнічы стаміўся і прагаладаўся.
— Тут, — сказаў ён, — я лягу і пасплю да світання.
Ён пачаў шукаць сабе ўсыпанае ігліцай месца, бо індзейцы любяць хвою. Гэта іх сяброўка і ўдзень, і ўначы. Удзень яна праваднік у лесе, а ноччу — мяккі духмяны ложак і абарона ад дажджу.
Паляўнічы пабег уздоўж ручая. Было вельмі цёмна, і ён не адчуваў мяккай ігліцы пад падэшвамі макасінаў, толькі каржакаватыя карані дрэваў.
Раптам вялізныя карані дуба дацягнуліся да яго і схапілі. Ён ніяк не мог вызваліць нагу з учэпістай хваткі дрэва.
Сонца ўзышло і села, а вялізнае дрэва ўсё яшчэ моцна трымала паляўнічага. Ён аслабеў ад болю і голаду.
Ужо два дні ён нічога не еў. Чатыры зарубкі ён зрабіў на сваёй палцы — індзейцы так адмяраюць час. Усе ўсходы і захады сонца, калі паляўнічы ідзе па следзе, ён адзначае зарубкай на маленькай палачцы, якую носіць з сабой.
Яшчэ тры разы сонца ўзыходзіла і садзілася, а дрэва ўсё не хацела выпускаць сваю здабычу. На палцы было ўжо 10 зарубак, і паляўнічы так аслабеў, што ледзь здолеў зрабіць апошнюю.
Калі сонца ўзышло на пяты дзень, на дрэва прыляцела птушка. Яна ўбачыла, што паляўнічы ляжыць на зямлі, падышла да яго і загаварыла.
Паляўнічы зразумеў яе, бо ў тыя часы людзі і птушкі ўмелі гаварыць адно з адным.
Птушка запыталася, што яна можа для яго зрабіць, і паляўнічы прашаптаў:
— Ты моцная, ты можаш доўга ляцець. Раскажы ўсё правадыру майго народа.
Птушка хутка панесла вестку. Яна не чакала, пакуль сонца падымецца высока. Не спынялася, каб ухапіць ягадку ці чарвяка. Не ляцела ні высока, ні нізка, каб пагаманіць з іншымі птушкамі. Яна ляцела проста да людзей, пра якіх сказаў паляўнічы.
Заходні Вецер спрабаваў здзьмуць яе назад. Чорная хмара насоўвалася, каб напужаць, але яна праляцела праз яе. Далей, далей і далей ляцела яна. Проста да вігвама правадыра несла яна вестку.
Правадыр склікаў разам маладых хутканогіх хлапцоў і хацеў паслаць іх на пошукі паляўнічага. Яны запыталіся ў правадыра, якіх сцежак ім лепш трымацца. Правадыр не паспеў вымавіць і слова, як прыгожая галубка падляцела да яго вуха і загаварыла мяккім нізкім голасам.
Правадыр пераказаў хлапцам, што сказала яму галубка, яны пайшлі той сцяжынай, якую назвала птушка, і яшчэ да змяркання знайшлі паляўнічага.
Яны асцярожна вызвалілі яго з хваткі вялікага дуба і прынеслі ў вёску. Той жа ноччу індзейцы зладзілі свята і танцы ў гонар паляўнічага.
З таго часу індзейцы палюбілі птушак, якія прыносяць весткі, і ніколі не страляюць у галубоў.
Як малінаўка апякла сабе грудку
Аднойчы некалькі індзейцаў-паляўнічых пайшлі на поўнач, каб упаляваць лася. Стаяў Месяц Апалай Лістоты.
Яны вандравалі некалькі дзён і нарэшце выйшлі да возера. Каля самага возера яны збудавалі сабе драўляную хаціну. Паміж шчылінамі бярвенняў паклалі мох, каб бараніцца ад ветру, а дах зрабілі з галінак амежніку. Пасярэдзіне даху яны пакінулі невялікую адтуліну, каб праз яе выходзіў дым ад вогнішча ў хаціне.
Тут паляўнічыя і жылі ўвесь Месяц Апалай Лістоты. Кожны дзень ішлі яны следам лася, але ніяк не маглі яго знайсці. Іх стрэлы прыносілі ім вельмі мала і іншай дзічыны. Іх ахапіў адчай, яны захварэлі і па адным пачалі злягаць і паміраць.
І вось жывым застаўся толькі адзін паляўнічы. Ён таксама быў хворы, і здароўе яго пагаршалася з кожным днём. Ежа амаль скончылася. Рабілася халодна, а дроваў у хаціне заставалася мала.
Але чалавек не здаваўся. Зноў і зноў ён крычаў:
— Сюды! Дапамажыце! Сюды! Дапамажыце мне!
Аднойчы, калі ён так аслабеў, што не змог падняцца, вогнішча бліснула і пагасла. Выглядала на тое, што ён мусіць памерці. Але нават тады паляўнічы не здаўся. Зноў і зноў ён знясілена крычаў:
— Сюды! Дапамажыце! Сюды! Дапамажыце мне!
І нехта сапраўды прыйшоў і дапамог яму. Яго крык пачулі, бо нейкая птушка заляцела ў хату праз адтуліну для дыму.
У птушкі быў такі бадзёры і смелы голас, што чалавек адчуў палёгку, калі яна заляцела. Птушка сказала чалавеку:
— Я была побач і чула, як ты клічаш. Я тут, каб табе дапамагчы.
Птушка ўбачыла, што вогнішча патухла і чалавек замерз. Яна палапатала крылцамі ў попеле, пакуль не знайшла кавалачак вугалю, што яшчэ гарэў. Задаволена цвыркнуўшы, птушка вылецела праз адтуліну ў даху, але хутка вярнулася, трымаючы ў дзюбе сухія галінкі. Яна паклала іх на вогнішча і пачала размахваць крылцамі, раздуваючы агонь. Хутка галінкі запалалі, а яна паляцела здабыць яшчэ галінак.
Смелая птушачка насіла галінкі, пакуль вогнішча не разгарэлася моцна і хаціна не нагрэлася зноў.
Калі птушка толькі заляцела ў хаціну, яе грудка была белая і чыстая. Але калі вогнішча запалымнела, яна пакрылася чырвонымі і карычневымі плямамі. Птушка спрабавала счысціць іх дзюбай, але яны не сыходзілі — наадварот, падавалася, распаўзаліся, і неўзабаве ўся яе грудка зрабілася чырвона-карычневай. І птушачка зразумела, што, мабыць, апякла грудку да чырвона-карычневага, калі раздувала вогнішча.
Але ёй было ўсё роўна, што яна запэцкала сваю белую грудку і апяклася. Хіба яна не вярнула радасць і жыццё чалавеку, што паміраў?
Яны чырыкнула яшчэ некалькі задаволеных нотаў і сказала чалавеку:
— Зараз я пайду, але буду каля тваёй хаціны. Калі я табе спатрэблюся, пакліч, і я зноў прылячу.
У той жа дзень чалавек зноў паклікаў на дапамогу. Вогнішча затухала, а ён яшчэ не набраўся моцы, каб выйсці і назбіраць галінак. Зноў птушка прыляцела яму дапамагчы. Шмат разоў яна насілася туды і назад, збіраючы галінкі, пакуль яны не пачалі ўзвышацца над вогнішчам. І яшчэ раз яны патрашчалі і згарэлі.
У хаціне засталося крыху дроваў. Чалавек паклаў іх на вогнішча, цяпло сагрэла яго, і хутка ён зрабіўся здаровым і моцным.
Штодня мужчына гаварыў з птушкай, бо яна заўжды была побач, і яе смелы голас і бадзёрыя словы дадавалі яму адвагі.
Яшчэ раз пайшоў ён следам лася, і цяпер стрэлы прынеслі яму здабычу. Вельмі хутка ў паляўнічага былі скуры, мяса, і ласіная поўсць, якіх ён хацеў. Ласіную поўсць ён збіраўся занесці жонцы, якая зрабіла б з яе прыгожыя макасіны.
Падаў першы снег, калі паляўнічы выправіўся па сцяжыне на поўдзень. Птушка крыху праводзіла яго, а пасля сказала:
— Цяпер я цябе пакіну. Надыходзіць зіма, мне трэба ляцець у Паўднёвую Краіну, іначай я траплю пад снег. Вясною мы зноў пабачымся.
Калі прыйшла вясна, птушка з чырвона-карычневай грудкай прыляцела са сваім сябруком і звіла гняздо побач з хацінай паляўнічага. У гняздзе тым летам выраслі пяць птушанятаў, і ў іх таксама былі чырвона-карычневыя грудкі.
З таго часу Чырванагрудая Малінаўка прылятае і віе гняздо каля чалавечага жытла, бо Малінаўка чалавеку сябар.
