Веру, што гэтая кніга супакоіць і ўзвысіць многія гамагенныя каханьні і
зьмірыць іх саміх з сабою, надасьць ім сьмеласьці, годнасьці і асабістага гераізму.
Я жадаю, каб кніга стала больш чым простым заклікам і
аберагла як мага большую частку людзей ад “солі зямлі”:
сьлёз і баязьлівасьці, гнюснага крывадушніцтва і нявольніцкай лісьлівасьці!
Ліст С. П’ерону , Жорж Эгкаўт пра свой раман "Эскаль-Вігор", 1899
Не, прырода не асуджае і не адрынае таго, што нас дабраслаўляе.
Гэта хутчэй біблейныя рэлігіі хочуць, каб зямля нараджала
нас на цноту і пакуты. Хлусьня!
Жорж Экгаўт, "Эскаль-Вігор", 1899
Цалкам забыты ў нас і падзабыты на радзіме бэльгійскі клясык памёр 27 траўня 1927 году, пакінуўшы багатую, бурлівую, поўную загадак і скандалаў як літаратурную, так жыцьцёвую спадчыну. Флямандзец па нараджэньні, франкамоўны бэльгійскі пісьменьнік, бо артыстычная Бэльгія, як і ўся кантынэнтальная Эўропа другой паловы ХІХ стагодзьдзя, размаўляла і пісала на гэтай мове, сацыяліст, анархіст, ураніст[1], як у ХІХ ст. называлі геяў, упадніцкі эстэт, акадэмік — усё гэта Жорж Экгаўт, клясык бэльгійскай літаратуры. Аўтар шматлікіх натуралісцкіх і ўпадніцкіх паэмаў, фантастычных казак і навэлаў, раманаў і эсэ. Змагар за бэльгійскую справу, дзяржаву — на ўласным прыкладзе дэманстраваў двухкультур’е і двухмоўе, уласьцівыя бэльгійскай культуры, пясьняр Антвэрпэна і Брусэля, абаронца ўсіх дэклясаваных Бэльгіі: беспрацоўных, валацугаў, гомасэксуалаў, пралетараў, злачынцаў па беднасьці і г.д.
Па-беларуску ягоныя тэксты ніколі не выходзілі, бо лічыліся занадта мудрагелістымі, эстэцкімі і сьмелымі. Крыху менш вядомы за Марыса Мэтэрлінка, Жоржа Радэнбаха і Эміля Вэрхарна, Жорж Экгаўт у СССР пэўны час меў славу "бэльгійскага Горкага". Безумоўна, ягоная скандальная гендарная і анархісцкая слава таксама спрычынілася да невядомасьці гэтага аўтара ў нас, у рэгіёне наагул.
У 1899 годзе ён апублікаваў свой вядомы раман-утопію (сёньня сказалі б: гендарную ўтопію) "Эскаль-Вігор", першы эўрапейскі раман, у якім сьмела, адкрыта, без забабонаў і кпінаў апісваецца гомасэксуальнае каханьне. Раман каштаваў аўтару судовага працэсу — і раман, і аўтар пазьней будуць апраўданыя. Раман, які і сёньня чытаецца як рэдкае і каштоўнае чытво-амброзія. Раман, які дасюль неўяўляльны, немагчымы ў многіх краінах, у тым ліку ў Беларусі. Упершыню ў 1899 годзе ў заходняй літаратуры пісьменьнік апісаў зь вялікай сымпатыяй, цалкам станоўча і з любоўю повязь шляхціца Анры дэ Кельмарка з маладзёнам Гідонам. І наадварот, у кнізе часам з агідай падавалася іх гетэрасэксуальнае атачэньне.
Эскаль-Вігор — фантазійная назва адначасова мясцовасьці, выспы, замка, дзе адбываюцца падзеі рамана. Эскаль-Вігор — гэта своеасаблівы райскі закутак, месца для ўцёкаў. Жорж Экгаўт сапраўды стаўся першым пісьменьнікам-змагаром і актывістам гомасэксуальнай справы больш за сто гадоў таму. Да "Эскаль-Вігора" зьяўляліся мастацкія тэксты пра мужчынскае каханьне, але гэта былі маргінальныя, нэгатыўныя тэксты альбо тэксты, напісаныя ананімамі. Жорж Экгаўт не хаваўся, не баяўся, не крывадушнічаў — сьмела і заўчасна паказаў Эўропе каштоўнасьць адкрытасьці і разнастайнасьці. Ён адзін зь першых у мастацкай літаратуры падкрэсьліў, што праблема зусім не ў гомасэксуальных асобах, а ў гетэраграмадзтве перадусім. У той час, калі Ангельшчына зацкавала і зьняволіла О. Ўайльда, а Францыя запалохала і прымусіла пісьменьнікаў маўчаць ці пісаць ананімна тэксты пра гомасэксуальнае каханьне (А. Жыда ці Калет, напрыклад), Ж. Экгаўт у Бэльгіі пачаў адкрыты бой за права на адрознасьць.
Гэта была не адзіная мастацкая спроба пісьменьніка агучыць і замацаваць гомасэксуальную тэму ў літаратуры і грамадстве: ён піша іншыя эстэцкія гомаэратычныя зборнікі навэлаў, апавяданьняў: “Злавесны цыкл” (Le cycle patibulaire, 1892), “Мае прычасьці” (Mes communions, 1895), раман “Іншае бачаньне” (L'autre vue, 1904), “Аксамітныя злодзеі” (Voyous de velours, 1904—1926). Некаторыя тэксты зьявіліся ў адным зборніку пасьля сьмерці пісьменьніка зусім нядаўна: напрыклад, гомаэратычная навэла “Кадрыля ўлана” (Le quadrille du lancier, 2015).
Асобна варта сказаць пра каханьне Жоржа Экгаўта — Сандора П’ерона, друкара сацыялісцкай газэты, зь якім пісьменьнік пазнаёміўся ў 1891 годзе. Мужчынаў да скону зьвяжа змоўніцкае каханьне, інтэлектуальнае сяброўства і супольная сацыялісцка-анархісцкая справа. Пры гэтым дзеля справядлівасьці і шчырасьці варта адзначыць, што ў абодвух будуць жонкі (эпоха абавязвала), якія былі ў курсе адносінаў сваіх мужоў. І ў прыгаданым ужо рамане “Эскаль-Вігор” у галоўных героях лёгка пазнаюцца рысы Жоржа Экгаўта і Сандора. Пра глыбіню пачуцьцяў і жарсьць каханкаў можна даведацца з выдадзенай у 1993 годзе кнізе “Мой каханы маленькі Сандор” (Mon bien aimé petit Sander), у якой сабраныя інтымныя лісты і дзёньнікавыя запісы Жоржа Экгаўта і адказы Сандора. У двухстах пяцідзесяці лістах закадаванае каханьне, якое не схаваць ад людзей, якое рвецца вонкі і дэманструе сьмеласьць заходняй культуры, безупынную эмансыпацыю чалавека і ягоных нораваў.
Гэта, канечне, да ўсяго гісторыя — доказ існаваньня разнастайнай культуры, разнастайнага каханьня, крок да сучаснай эмансыпацыі заходніх, у прыватнасьці бэльгійскіх, геяў.
Іншая важная і цікавая рыса пісьменьніка — анархізм. Дасюль панятак палохае, насьцярожвае, у ХІХ стагодзьдзі анархізм палохаў абываталя ня менш. І ўсё ж, сам буржуа з паходжаньня, Жорж Экгаўт усьлед за Гюставам Флябэрам ці Шарлем дэ Кастэрам паўстаў супраць буржуазіі, ці "бэльгуазіі", супраць мясцовай буржуазнай клерыкальнай маралі і далучыўся да анархісцкай групоўкі "Чырвоны певень" (Coq rouge). Групоўка якраз змагалася супраць буржуазнасьці ўнутры працоўнага люду, супраць моды на буржуазнае сярод працоўных, пралетараў і прапаноўвала пэўную сэксуальную ўтопію, літаратурную заангажаванасьць у сацыяльныя змаганьні. Жорж Экгаўт унутры групоўкі прапановаў рэвалюцыйнае бачаньне ўпадніцтва, якое ня толькі магло быць чыстым мастацтвам ці мастацтвам дзеля мастацтва, але стварала новы кшталт упадніцтва, сымбалізму на мяжы з анархізмам і прынцыповай безупыннай сацыяльнасьцю мастацтва. Ягоныя ўпадніцкія тэксты зьяўляюцца доказам таго, што “гендарная” мастацкая літаратура пачала фармавацца ўжо тады, на мяжы ХІХ—ХХ стст.
Зрэшты, Экгаўтаў анархізм праяўляўся ў замілаваньні ўсімі дэклясаванымі, пазбаўленымі маёмасьці і любога матэрыяльнага багацьця, цалкам залежнымі ад сваіх фізычных сілаў і здольнасьцяў людзьмі. На думку пісьменьніка, толькі такія асобы ведаюць і разумеюць сапраўдны смак жыцьця, бо ведаюць цану пакутаў і асалоды. Ягоны анархісцкі ідэал заўсёды быў у сьвеце пралетараў, злачынцаў і матросаў — адначасова анархісцкая і гомаэратычная фантазія пісьменьніка.
Пасьля бурлівага жыцьця, багатага на суды, уцёкі, хованкі, перасьлед, рознага кшталту экспэрымэнты, а таксама на шматлікія эмацыйныя адкрыцьці, каханьні і перадусім, канечне, на шматтомную творчую спадчыну, пісьменьнік на прапанову караля ўвайшоў у 1920 годзе ў Каралеўскую (бэльгійскую) акадэмію францускай мовы і літаратуры.
Сапраўдны бэльгіец, спадкаемца дзьвюх культураў і моваў, сьпявак Флямандыі па-француску, закаханы ў Брусэль, якому не здрадзіў нават перад шармам Парыжу, анархіст, утапіст, гомасэксуал, ці, дакладней, ураніст, апошні ўраніст, які стварыў бясьпечны сьвет для прыхільнікаў "гамагеннага каханьня" ў той час, калі рэальнасьць для іх была сапраўды небясьпечнай. Акадэмік, клясык бэльгійскай літаратуры, творы якога вывучаюць шматлікія генэрацыі бэльгійцаў.
Упершыню надрукавана ў часопісе MAKEOUT
[1] Панятак "ураніст" ужываўся ў другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. для абазначэньня гомасэксуальнай асобы. Сам пісьменьнік ужываў нароўні з паняткамі "ўранізм", "ураніст" панятак "гамагеннае каханьне".
