№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Чак Паланюк

Байцоўскі клуб (Fight Club)

Урывак з раману (16 раздзел)

Пераклад з ангельскай Сяржук Мядзведзеў

"Амерыканка" - літаратурная серыя, што аб'ядноўвае кнігі культавых пісьменнікаў Паўночнай Амерыкі пра свабоду і чалавечую годнасць. Падтрымайце серыю, зрабіўшы перадзамову на краўдфандынгавай платформе "Талака"!


Сёння ў газетах: нехта ўварваўся ў “Hein Tower” на паверхі з дзясятага па пятнаццаты, вылез за вокны, намаляваў на паўднёвым баку будынка пяціпавярховую вышчараную морду і падпаліў два офісы, вокны якіх — акурат па цэнтры кожнага вялізнага вока; і вялізны твар блішчэў вачыма як жывы, няўмольна навісаючы над досвітным горадам.

На першай старонцы — злы хэлаўінскі гарбуз, японскі дэман, застылы ў небе дракон хцівасці, і дым — як бровы вядзьмаркі або рогі д’ябла. І людзі ў паніцы, з закінутымі галовамі і раззяўленымі ратамі.

Што б гэта магло значыць?

І хто мог такое зрабіць? Нават калі пажар патушылі, твар не знік, толькі стаў яшчэ больш злосны. І пустыя мёртвыя вачніцы, здавалася, усё яшчэ глядзелі на цябе.

З кожным днём у газетах такога ўсё больш.

Вядома, першае, пра што думаеш, чытаючы такое, — ці справа гэта рук праекта “Вэрхал”?

Газеты пішуць: у паліцыі ані здагадкі, хто за гэтым стаіць. Хеўра падлеткаў, касмічныя прыхадні ці хто яшчэ — але хто б гэта ні зрабіў, яны маглі разбіцца, спаўзаючы па выступах, звісаючы на вяроўках з балончыкамі чорнай фарбы ў руках.

Бунтарскі камітэт або камітэт па падпалах. Гіганцкі твар, відаць, — іхняе чарговае хатняе заданне.

Тайлер, вядома ж, ведаў. Але першае правіла праекта “Вэрхал” — ніякіх пытанняў.

На гэтым тыдні на сходзе камітэта па разбойствах праекта “Вэрхал” Тайлер сказаў, што цяпер мы гатовыя навучыцца страляць з пісталета. Задача ж пісталета — скіраваць выбух у пэўным напрамку.

На апошні сход “разбойнікаў” Тайлер прынёс пісталет і “жоўтыя старонкі” тэлефоннага даведніка. Сходы праходзяць увечары ў сутарэнні бара, дзе ў суботу збіраецца БК. У кожнага камітэта — свой дзень:

Падпалы збіраюцца ў панядзелак.

Разбойствы — у аўторак.

Бунтары — у сераду.

Дэзінфарматары — у чацвер.

Арганізаваны хаос. Бюракратыя анархіі. Ну, ты разумееш.

Групы падтрымкі. Накшталт таго.

Дык вось, у аўторак увечары “разбойнікі” пісалі свае прапановы, а Тайлер чытаў і выбіраў для іх хатняе заданне на гэты тыдзень.

Да наступнага аўторка кожны павінен завязаць бойку і прайграць. Па-за БК. Лёгка сказаць! Людзі на вуліцы зробяць усё магчымае, каб ухіліцца ад бойкі.

Задача ў тым, каб узяць з вуліцы першага-лепшага хлопца, які ніколі не біўся, і завербаваць. І няхай ён пераможа — першы раз у жыцці. Няхай ён выбухне. Няхай выб’е з вас трохі дзярма.

Вы здолееце. А калі пераможаце — вы праваліліся.

— Галоўнае, братцы, — сказаў Тайлер на сходзе, — нагадаць гэтым хлапцам, што яны яшчэ поўныя сілаў.

Гэтак Тайлер іх падбадзёрыў. Затым ён пачаў вымаць з кардоннай каробкі складзеныя паперкі і разгортваць іх адну за адной. Так ва ўсіх камітэтах праходзіць выбар хатняга задання. Пішаш сваю прапанову ў агульны нататнік. Вырываеш аркуш, складаеш і кладзеш у кардонку. Тайлер праглядае прапановы і адкідае неўпадабаныя.

Замест кожнай выкінутай паперкі ён кладзе ў кардонку складзеную чыстую.

А затым усе сябры камітэта цягнуць свой лёс. Вось як Тайлер мне ўсё гэта растлумачыў: той, хто выцягне чыстую паперку, атрымлівае на тыдзень толькі Тайлерава заданне.

А той, хто выцягне паперку з заданнем, павінен будзе, напрыклад, пайсці ў нядзелю на фэст імпартнага піва і акунуць каго-небудзь галавой у біятуалет. Калі яго за гэта яшчэ і паб’юць, дык зусім цудоўна. Або наведаць паказ модаў у гандлёвым цэнтры і закідаць публіку клубнічным жэле з другога паверха.

Арыштуюць — і ты ўжо не сябра камітэта. Засмяешся — туды ж.

Ніхто не ведае, што выцягнулі іншыя. Ніхто, акрамя Тайлера, не ведае, якія прапановы прынятыя, а якія адкінутыя. А праз колькі дзён у газетах з’яўляюцца артыкулы, як невядомы ў цэнтры горада заскочыў у “Ягуар”-кабрыялет, выштурхнуў кіроўцу і ўрэзаўся ў фантан.

І ты думаеш: а гэтае заданне магло выпасці і мне.

А ў наступны аўторак аглядаеш сяброў па камітэце, што сабраліся пад адзінай лямпачкай у цемры байцоўскаклубаўскага склепа, і задаешся пытаннем: і хто ж з іх скіраваў “Ягуар” у фантан?

Хто забраўся на дах мастацкага музея і абстраляў з пэйнтбольнай стрэльбы скульптуры ў дворыку?

Хто намаляваў палымянага дэмана на будынку “Hein Tower”?

Уяві карціну. Ноч. Будынак “Hein Tower”. Група судовых клеркаў, бухгалтараў або кур’ераў пракрадаецца ў будынак, дзе яны сядзелі цэлымі днямі. Магчыма, яны крыху п’яныя, хаця гэта і супраць правілаў праекта “Вэрхал”. Ад адных дзвярэй у іх былі ключы, а дзе не было — дапамагалі балончыкі з фрыёнам і зубілы. І вось яны спускаюцца на вяроўках уздоўж цаглянага фасада, даверыўшыся тым, хто страхуе ўверсе, хістаючыся, рызыкуючы сарвацца і разбіцца насмерць на тым жа месцы, дзе штодня адчувалі, што з кожнай гадзінай жыць застаецца ўсё менш.

А зранку гэтыя ж клеркі і асістэнты па сувязях з кліентамі стаялі б у натоўпе з акуратна прычасанымі валасамі, у гальштуках, закінуўшы галовы, крыху затарможаныя пасля бяссоннай ночы, але працверазелыя; слухалі б, як народ вакол дзівіцца, хто б мог такое зрабіць, і як паліцэйскія просяць усіх адысціся, бо са зрэнак вялізных вачэй пачынае ліцца долу вада.

Тайлер сказаў мне па сакрэце, што добрых прапановаў рэдка бывае больш за чатыры, таму шанец выцягнуць паперку з заданнем — недзе чатыры на дзесяць. У камітэце па разбойствах разам з Тайлерам дваццаць пяць чалавек. Усе атрымліваюць хатняе заданне: прайграць бойку на людзях. А затым цягнуць паперкі.

На гэтым тыдні Тайлер сказаў:

— Пайдзіце і набудзьце пісталет.

Ён даў аднаму з хлапцоў “жоўтыя старонкі” тэлефоннага даведніка і сказаў вырваць якую-небудзь рэкламу і перадаць даведнік іншаму. Набываць і страляць усе павінныя ў розных месцах.

— Гэта, — сказаў Тайлер, дастаючы з кішэні курткі пісталет, — пісталет, і праз два тыдні кожны з вас павінен прыйсці сюды з пісталетам такога ж памеру.

— Расплачвайцеся лепш гатоўкай, — казаў Тайлер. — А яшчэ праз тыдзень вы ўсе абмяняецеся пісталетамі і заявіце ў паліцыю, што ваш скралі.

Ніхто нічога не пытаў. Ніякіх пытанняў — першае правіла праекта “Вэрхал”.

Тайлер пусціў пісталет па руках. Нягледзячы на памеры, ён быў такі цяжкі, нібы спатрэбілася сціснуць і ператапіць нешта вялізнае — гару ці сонца, — каб яго зрабіць. Хлопцы акуратна трымалі пісталет двума пальцамі. Усім карцела спытаць, ці набіты ён, але другое правіла праекта “Вэрхал” — ніякіх пытанняў.

Набіты ці не, хто ведае? Трэба заўжды спадзявацца на горшае.

— Пісталет, — казаў Тайлер, — рэч простая і дасканалая. Трэба проста націснуць на курок.

Трэцяе правіла праекта “Вэрхал” — ніякіх “не”.

— Курок, — казаў Тайлер, — вызваляе ігліцу, і тая б’е па набоі.

Чацвертае правіла — ніякай хлусні.

— Порах выбухае, і куля вылятае з ладунку, а руля пісталета факусуе выбух і накіроўвае кулю, — тлумачыў Тайлер, — як гармата — ядро, як шахта — ракету, як струк — сперму: дакладна ў цэль.

Калі Тайлер прыдумаў праект “Вэрхал”, ён сказаў, што мэты праекта не тычацца пабочных асобаў. І пляваць ён хацеў, што хтосьці можа пацярпець. Галоўнае — навучыць удзельнікаў праекта, што яны здольныя кантраляваць хаду гісторыі. Кожны з нас здольны узяць свет у свае рукі.

Тайлер прыдумаў праект “Вэрхал” на БК.

Аднойчы на БК я біўся з новенькім. У тую суботу хлопец з тварам анёла упершыню прыйшоў на БК, і я выклікаў яго на бой. Такое правіла. Новенькія б’юцца абавязкова. Я гэта ведаў, таму і выбраў яго. Бо бессань вярнулася зноў, і мне хацелася разбурыць нешта прыгожае.

З таго часу як раны на твары перасталі загойвацца, мне пляваць, што хто скажа пра мой выгляд. На працы бос пытае, чым гэта я ўвесь час займаюся, што дзірка ў мяне ў шчацэ ніяк не загоіцца. Калі я п’ю каву, адказваю, я затыкаю яе двума пальцамі — каб не працякала.

Калі робіш удушлівы захоп, паветра ахвяры застаецца роўна столькі, каб не страціць прытомнасць. У той вечар я накінуўся на гэтага навака і жаваў яго касцяшкамі кулакоў, як карэннымі зубамі, а пасля, раздзёршы касцяшкі аб ягоныя зубы, што павытыркаліся скрозь вусны, я сціснуў кулакі мацней і малаціў яго тыльным бокам, пакуль ён не вырубіўся і не зваліўся на падлогу бясформеннай кучай мяса.

Тайлер сказаў мне пасля, што ніколі яшчэ не бачыў, каб я так грунтоўна нешта разбураў. Менавіта тады Тайлер зразумеў, што трэба нешта рабіць з БК: або ўзняць яго на новы ўзровень, або закрыць зусім.

За сняданкам назаўтра Тайлер сказаў:

— Ты быў падобны да маньяка, да сапраўднага псіхапата. Якая муха цябе ўцяла?

Я сказаў: мне было хранова, я адчуваў сябе такім заціснутым. Мне абсалютна не ўставіла. Мабыць, я ўцягнуўся. З часам да бойкі прызвычайваешся, і тады, відаць, час пераходзіць на нешта мацнейшае.

Менавіта той раніцай Тайлер і прыдумаў праект “Вэрхал”.

Ён спытаў, з чым я біўся насамрэч.

Я адчуваў сябе, як кажа Тайлер, кучкай гаўна і рабом гісторыі. Мне хацелася знішчыць усю прыгажосць, якой мне ніколі не завалодаць. Спаліць трапічныя лясы Амазонкі. Напампаваць атмасферу хлорфторвугляродам, каб разбурыць азонавы слой. Адкруціць зліўныя краны на супертанкерах і адкаркаваць прыбярэжныя нафтавыя свідравіны, каб знішчыць усю рыбу, якой мне ніколі не пакаштаваць, і пляжы Францыі, на якіх мне ніколі не пабываць.

Мне хацелася, каб увесь свет сягнуў на дно.

Малоцячы гэтага хлапца, я хацеў застрэліць кожную панду, што не хоча трахацца дзеля захавання свайго рэдкага віду, кожнага кіта і дэльфіна, што выкідаюцца на марскі бераг.

Не думай, што гэта выміранне. Назавем гэта скарачэннем штату.

Тысячагоддзямі людзі загаджвалі, засмечвалі і засіралі гэтую планету, і цяпер гісторыя патрабуе, каб я за ўсімі прыбраў. Каб я вымыў і здаў бутэлькі. І адказаў за кожную кроплю адпрацаванай маторнай алівы.

Я павінен расплаціцца за адкіды атамнай прамысловасці, закапаныя цыстэрны з палівам і захаваныя яшчэ ў часы маіх дзядоў таксічныя адкіды.

Я трымаў галаву містэра анёла, як немаўля ці футбольны мяч, агарнуўшы рукой, і дзяўбёжыў яго касцяшкамі кулакоў, дзяўбёжыў, пакуль аскепкі ягоных зубоў не пачалі вытыркацца скрозь вусны. Дзяўбёжыў затым локцямі, пакуль ён не вырубіўся і не зваліўся да маіх ног бясформеннай кучай мяса. Пакуль скура ў яго на скулах не зрабілася тонкай і чорнай.

Мне хацелася дыхаць дымам.

Птушкі і алені — бессэнсоўная раскоша. І рыбу ўсю таксама трэба пераглушыць.

Мне хацелася спаліць Луўр. Я б з радасцю расхерачыў кувалдай мармур Парфенона і падцёр дупу “Монай Лізай”. Цяпер гэта мой свет.

Гэта мой свет, мой, і ўсе гэтыя старажытныя людзі мёртвыя канчаткова.

Той раніцай, за сняданкам, Тайлер і прыдумаў праект “Вэрхал”.

Мы хацелі сцерці гісторыю з твару зямлі.

Мы снедалі ў доме на Пэйпер-стрыт, і Тайлер сказаў: уяві сабе, як ты вырошчваеш рэдзькаўку і саджаеш бульбу на пятнаццатай лунцы зарослага травой, закінутага поля для гольфа.

Мы будзем паляваць на ласёў у вільготных каньённых лясах побач з Ракфелераўскім цэнтрам, збіраць малюскаў непадалёк ад нахіленага на сорак пяць градусаў каркаса Спэйс-Нідл. Мы намалюем на хмарачосах татэмы і міфічных багоў,і штовечар рэшткі чалавецтва будуць збягацца ў пустыя заапаркі і замыкацца ў клетках, каб абараніцца ад мядзведзяў, ільвоў, тыграў і ваўкоў, якія будуць разгульваць побач па той бок кратаў, пільнуючы нас.

— Перапрацоўка адкідаў і абмежаванне хуткасці — поўная чухня, — кажа Тайлер. — Гэта ўсё адно што кідаць курыць за дзень да смерці.

Мэта праекта “Вэрхал” — выратаванне свету. Культурны ледавіковы перыяд. Заўчаснае сярэднявечча. Праект “Вэрхал” увядзе чалавецтва ў спячку або аслабіць яго на дастатковы час, каб Зямля здолела ўзнавіцца.

— Узаконеная анархія, — кажа Тайлер. — Ну, ты разумееш.

Мэтай БК было раскрыць вочы клеркам і кур’ерам, а мэта праекта “Вэрхал” — разбурыць цывілізацыю. Мы можам зрабіць гэты свет лепшым.

— Уяві лася, — кажа Тайлер, — што крочыць паўз вітрыны ўнівермагаў, паўз смярдзючыя рэшткі згнілых прыгожых сукенак і смокінгаў на вешалках. А нам застанецца да канца жыцця хадзіць у скураным адзенні і караскацца па сцяблінах ліянаў таўшчынёй з руку, абвітых вакол “Sears Tower”. Як у той казцы “Джэк і бабовае дрэва”, ты караскаешся па-над вільготным лесам, і паветра такое чыстае, што можна разгледзець маленькія фігуркі, якія малоцяць збожжа і сушаць кавалкі аленіны на закінутай васьміпалоснай аўтастрадзе, што цягнецца на тысячы міляў пад скварам жнівеньскага сонца.

Вось гэта і ёсць мэта праекта “Вэрхал”, казаў Тайлер. Поўнае і неадкладнае знішчэнне цывілізацыі.

А які будзе наступны крок праекта “Вэрхал”, не ведае ніхто, акрамя Тайлера. Бо другое правіла — ніякіх пытанняў.

— І ніякіх куляў, — сказаў Тайлер “разбойнікам”. — Не хвалюйцеся — вам яшчэ давядзецца забіваць.

Падпал. Разбой. Бунт і дэзінфармацыя.

Ніякіх пытанняў. Ніякіх пытанняў. Ніякіх “не” і ніякай хлусні.

І пятае правіла праекта “Вэрхал”: Тайлер заўжды мае рацыю.


Прачытайце іншыя ўрыўкі з выданняў  літаратурнай серыі "Амерыканка":
 
Чарлз Букоўскі, Чытво. Пераклаў Ігар Кулікоў. 
Кен Кізі, Палёт над гняздом зязюлі. Пераклаў Аляксей Знаткевіч. 
Маргарэт Этвуд, Пенелапіяда. Пераклалі Вольга Калацкая і Марыя Мартысевіч. 



Пераклад з ангельскай – Сяржук Мядзведзеў © 2017

Чытайце таксама

Карла Калодзі

Карла Калодзі

Італьянскі пісьменні і журналіст, аўтар знакамітай гісторыі пра Пінокіё

Зінаіда Бандарына

Зінаіда Бандарына

Беларуская паэтка.

Аксана Драгаманава

Аксана Драгаманава

Украінская эмігранцкая пісьменіца, карыталася псеўданімам Аксана Гард

Эльфрыдэ Елінэк

Эльфрыдэ Елінэк

Аўстрыйская пісьменніца, паэтка, эсэістка, драматург, літаратурны крытык. Лаўрэатка Нобелеўскай прэміі па літаратуры (2004).

3521