№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Бранка Чопіч

Дзівосны механізм (Čudesna sprava)

Апавяданне

Пераклад з баснійскай Алеся Птушка

Мой дзед Радэ баяўся не толькі самых розных жывёл (змяі, яшчаркі і рыбы), але і розных інструментаў і машын: стрэльбы, тэрмометра, васэр-вагаў і так далей.

Ні ў якім разе ў нашую хату не магла трапіць стрэльба: ні пустая, ні зараджаная, ні зламаная, ні разабраная. Ад аднаго толькі позірку на тэрмометр у дзеда пачыналася галавакружэнне і яму рабілася млосна, а ад васэр-вагаў ён хаваў позірк, бы ад сурочлівых вачэй.

Толькі да гадзінніка ён заўсёды меў нейкі асаблівы страх і павагу. Ён глядзеў на яго як на таямнічую істоту, што жыве сваім загадкавым жыццём, чыстым і мудрым, бы нейкі старажытны казальнік. Ён нават у рукі яго не любіў браць, баючыся выпацкаць і нейкім чынам пазбавіць яго душы.

Яго стрыечны брат Сава, стары рабаўнік і бязбожнік, часта праз гэта чапляўся да дзеда.

— Чаго ты вечна пазіраеш на гадзіннік, нібы перад табой жывая істота, га?

— Ну, бо ён жывы, — спакойна адказвае дзед.

— Гадзіннік жывы?! — здзіўляецца Сава.

— Жывы, павер мне, і ў сто разоў разумнейшы за цябе.

Паколькі выглядаць разумнейшым за Саву не так і складана, стары пакрыўджана выбухае:

— Разумнейшы за мяне? Во як, паглядзіце на яго.

— Так, так. І пасярод дня, і пасярод ночы, калі табе толькі захочацца, адчыніш яго, а ён табе: цік-так! — такая і такая гадзіна. Эх, дарагі мой, ты нават не ведаеш, колькі ў табе дурноты, не кажучы ўжо пра іншае. 

Дзед павучальна махае пальцам.

— У параўнанні з гадзіннікам, браце мой Сава, ты звычайны дурань.

— Сам ты дурань. У Бабіча ракію гоняць, а я тут у цябе ўпустую зубы скалю, — шчыра кажа Сава і падрываецца, каб сысці. 

У нашай хаце, колькі сябе памятаю, ніхто ніколі не меў гадзінніка, ды ніхто і не ведаў, як па ім вызначаць час. Мой дзядзька Ніджа, калі вярнуўся з фронту ў Салоніках, рабіў выгляд, што разумее па гадзінніку. Але пазней высветлілася, што ён троху разбіраецца толькі ў малой стрэлцы, таму яго вызначэнне часу выглядала прыкладна так:

— Яшчэ крышачку, з пазногаць, і будзе поўдзень.

Такое “разуменне па гадзінніку” для майго дзеда было гэткім жа загадкавым і надзвычайным майстэрствам, як варажба па далоні. Калі ты для гэтага народжаны, то зможаш навучыцца, а калі не — лічы прапала.

Тое, што жанчыны нічога не разумеюць у гадзінніках і што гэта ўвогуле не жаночая справа, для дзеда было зразумелым само сабой.

Але аднойчы і ў нашую хату трапіў гадзіннік. Было гэта так.

У дзеда быў адзін пабрацім і сябра, нейкі Петрак, сёдзельнік паводле прафесіі. Ён гадамі блукаў пад Грмэчам, ад вёскі да вёскі. Рабіў і рамантаваў людзям сёдлы, часта прапіваючы заробак адразу на месцы, у той жа хаце, дзе працаваў.

На дзень святога Міхала, нашае сямейнае свята, Петрак прыходзіў да нас, урачысты і паголены, ды вітаўся з дзедам:

— Браце Радэ, няхай будзе міласэрным да нас наш сённяшні святы.

Заставаўся ён на пару дзён, напіваўся, малаціў языком, правяраў усе дзедавы сёдлы і пэўнага дня раніцай, ужо абуты і падперазаны, цалаваўся з дзедам і суцяшальна прарочыў:

— Хутка мы з табой зноў сустрэнемся, браце, зямля круглая.

Аднойчы, вось так развітваючыся з дзедам, ён даў яму важкі пашарпаны кішэнны гадзіннік.

— Вось табе, браце, папільнуеш яго да наступнага году. Я зарабіў яго ў добрага чалавека, але баюся, каб выпадкова не прапіў.

Дзед выцер далоні аб нагавіцы і прыняў гадзіннік набожна, бы просвіру перад алтаром.

— Добра, браце, буду пільнаваць як вока сваё.

Гадзіннік аказаўся ў дзедавым куфры, і на яго ўсе хутка забыліся, пакуль аднойчы я не прыляцеў са школы, ганарліва прыгаворваючы:

— Дзеда, а я ўмею разумець па гадзінніку, нас навучылі ў школе.

— Ідзі адсюль, недарэка, дзе гэта ты бачыў, каб дзеці разумелі па гадзінніку. Калі б ты ў войску адслужыў, была б іншая размова. 

— Павер, дзеда, разумею. Вызначаю час і ведаю, як гадзіннік завесці, каб ішоў.

— Ай, хлусіш ты.

— Давай пакажу, сам пабачыш.

Упрошваў яго, угаворваў, але не, не дапамагло. Даць такую каштоўную рэч у рукі дзіцяці — для дзеда гэта была вялікая рызыка.

На наступны дзень святога Міхала пабрацім Петрак не з’явіўся ў нашай хаце. Дзед захваляваўся.

— Ці не захварэў ён, хто яго ведае.

Выпытваў аб ім у горадзе, на рынку, дзе прадавалі быдла, на царкоўным сходзе, але ад пабраціма не было ні адказу ні прыказу. Той восенню ніхто не бачыў яго пад Грмэчам. Толькі ў адным месцы нейкі стары суцешыў дзеда гісторыяй аб тым, што Петрак прайшоў праз Уну, у Каўру, дзе цяпер жыве і рамантуе сёдлы.

— Не дай Божа, каб яго там, п’янага дзе-небудзь у Каўры не пабілі і не абрабавалі, там жа паўсюль злодзеі, — уздыхаў дзед.

Аднойчы пасля абеду, калі я толькі вярнуўся са школы, дзед ціхенька паклікаў мяне ў свой пакойчык. Ён быў адзін у хаце.

— Хадзі сюды.

Пакапаўшыся ў сваім куфры, ён дастаў з блакітнай паперы Петракаў гадзіннік і паглядзеў на мяне недаверліва.

— Ведаеш, як яго завесці, зможаш?

— Змагу.

— Давай.

Стары пасадзіў мяне на свой ложак, паклаў гадзіннік мне ў руку і не дыхаючы глядзеў на мае пальцы. Калі я скончыў заводзіць і гадзіннік зацікаў выразна і раўнамерна, дзед узяў яго у рукі, паднёс да правага вуха і, прамянеючы ад радасці, прашаптаў:

— Ага, робіць, робіць, цікае!

Ён апусціў гадзіннік на калені, быццам хацеў даць яму адпачыць, паглядзеў некуды ў далечыню і ўсцешана вымавіў:

— Я так і думаў, што ён жывы, зараза гэтакі. Жывы і здаровы.

— Ты пра каго, дзеда?

— Пра пабраціма. Калі б ён памёр, то і яго гадзіннік бы памёр. Вядома, так бы і было.

У той дзень пасля абеду дзед быў такі задаволены, што ўвечары нават павёў мяне на млын. І мы сядзелі на парозе млына да позняй ночы і глядзелі на поўны месяц. Толькі мы ўдвух, вялікі дурань і малы дурань. А вакол рагаталі жабы, і ў гэтым гармідары цяжка было зразумець, дзе ты — яшчэ на зямлі ці ўжо разам з месяцам ляціш скрозь пярэстыя аблокі.

 

Пераклад зроблены паводле кнігі: Branko Ćopić. Bašta sljezove boje, ITP "Unireks", Podgorica, 1997.
Пераклад з баснійскай – Алеся Птушка © 2017

Чытайце таксама

Ігар Паглазаў

Ігар Паглазаў

Беларускі паэт. Пайшоў з жыцця ў 13 гадоў

Гюнхільд Эехаўг

Гюнхільд Эехаўг

Нарвежская пісьменніца, паэтка і выкладчыца.

Тэадор Нарбут

Тэадор Нарбут

Гісторык, археолаг, інжынер, бібліяфіл, апантаны даследчык гісторыі роднага краю

Серж Гензбур

Серж Гензбур

Французскі паэт, кампазітар, аўтар і выканаўца песняў, актор і рэжысёр

1819