№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Амаліе Касін Лерстанг

Еўропа (Europa)

Урывак з рамана

Пераклад з нарвежскай Лідыя Ёхансэн

Па сценах віюцца клубы пары. Над вуголлем у парылцы дыміцца. Вада ў басейне нерухомая, аж пакуль я не ступаю на ніжнюю прыступку лесвіцы. Вада з плёскатам рассоўваецца, і я спрабую плысці як мага асцярожней. Раблю некалькі заплываў. З раздзявальні выходзіць маці з двума дзецьмі. Дзеці нясуцца па краі басейна і кідаюцца ў ваду. Плёскаюцца. Хлопчык з усяе сілы ляпае далонню па вадзяной паверхні. Вада ляціць у твар сястры, і ён заходзіцца ад смеху. Сястра выцірае вочы рукою і пачынае хныкаць. Маці падыходзіць да борта і выцягвае дачку з вады. Вада з купальніка дзяўчынкі цячэ па целе маці. Маці гладзіць яе па галаве і нясе ў раздзявальню. Хлопчык не перастае смяяцца. Я выходжу з басейна. Брат замаўкае і самотна стаіць у хлараванай вадзе. Ён выцягвае наперад рукі і падымае ногі. Робіць так, як яго нядаўна вучылі, і плыве.

Я стаю ў гардэробе і сцягваю купальнік з цела. Сціскаю тканіну рукамі і выкручваю. Вытрасаю ваду з купальніка. Вада збіраецца ў лужыну на падлозе. З валасоў яшчэ капае. Чыясьці ступня прасоўваецца ў кабінку, дзе я стаю. Я чую, як нехта смяецца. Ступня стаіць на бэжавых плітках. Маленькая белая ступня, якая варушыць пальцамі. Я правяраю, ці зачыненыя дзверцы. Я стаю за дзверцамі з купальнікам у руках, голая. Ручнік вісіць на вешалцы. З валасоў цячэ. Я назіраю за ступнёй. Дзіця падымае яе і варушыць вялікім пальцам. Купальнік падае ў мяне з рук. Я падымаю нагу і наступаю дзіцяці на вялікі палец. Дзіця крычыць. Ступня знікае з мае кабінкі, а дзіця гукае маці. Я хутка адзяваюся, не сушу фенам валасы. Нацягваю на галаву шапку, іду дадому і знаходжу ў паштовай скрыні бандэроль.

 

Я прачынаюся і заплюшчваю вочы. Штораніцы лятае верталёт. Часам яго відаць, а часам проста чуваць. Гук прапелера, які раскручваецца ўсё хутчэй і хутчэй. Калі акно адчыненае, падаецца, што верталёт узлятае з майго даху. Я ішла ў басейн, якраз мінаючы бальніцу, калі верталёт заводзіўся. Я бачыла агні на даху і прапелер, які круціўся. Гэта ўсё нагадвала сцэну з навукова-фантастычнага фільма. Людзі, якія чакалі аўтобуса на прыпынку, паглядалі ў бок, адкуль даносіўся гук. Некаторыя закрылі вушы. За шклом можна было разгледзець чорны шлем пілота. Жоўты верталёт узняўся ў неба, і гук знік. Раніцай цёмна. Жалюзі сінія. Я рашуча падымаюся з ложка, не расплюшчваючы вачэй. Галава сама цягнецца назад да падушкі. Я чухаю галаву, валасы растрапаныя і зблытаныя. Валасы звісаюць на плечы. У спіне трашчыць, калі я падымаюся. Я іду па халоднай падлозе. Намацваю дзверы ў ванную, раздзяваюся. Намацваю рукамыйнік, падстаўляю рукі вадзе. Я вымушаная расплюшчыць вочы. Валасы ліпкія і тлустыя ля самага чэрапа. Я засоўваю палец бліжэй да чэрапа. Пасля гляджу на палец — ён блішчыць. Можна адчыніць люстэрка. На паліцы за люстэркам ляжаць нажніцы. Я стаю перад люстэркам і чую, як шоргаюць валасы пад лёзамі нажніц. Мне хочацца, каб гэты гук не спыняўся. Я рэжу. Чую, як адразаюцца валасы. Нібы нешта выцягваецца. Я стрыгу далей, каб гэты гук не сціхаў. Гляджу на колцы абстрыжаных валасоў на падлозе. Абмацваю галаву. Я знаходжу найдаўжэйшыя пасмы і абстрыгаю іх. Гук рэжа вуха. Гук, быццам нешта рвецца. Я кідаю нажніцы на рукамыйнік. У люстэрку я выглядаю як шведскі хлопчык. Які-небудзь Скорпан. Ці Юнатан.

Расчыняю шафу. Нацягваю швэдар паўзверх майкі, у пакоі холадна. Дастаю з заплечніка штодзённік. Гартаю да гэтага тыдня. Перагортваю на папярэднія. Знаходжу невялікія пазнакі, якія зрабіла ў штодзённіку. Іду ў ванную і гляджу на валасы ізноў. Цяжка даць рады ўсім гэтым дням. Пальцы перагортваюць старонкі штодзённіка. Я хаджу кругамі па гасцёўні і перагортваю старонкі штодзённіка. Кідаю штодзённік на падлогу і расчыняю жалюзі. Гляджу ўніз на вуліцу. На дварэ ўсё яшчэ цёмна, бязлюдна. Мяне разбудзіў верталёт. Купальнік дагэтуль сушыцца ў душы. Мне патрэбны нейкі басейн, куды можна было б хадзіць уначы, калі не спіцца. Я паволі закрываю жалюзі. Стаю ля акна, аж пакуль не віднее. Тады я падымаю жалюзі, пускаю святло ў пакой і гляджу, як людзі на вуліцы некуды спяшаюцца.

Сяджу ў прыбіральні і чакаю. Гляджу на паперу кожныя пятнаццаць хвілін. Думаю, можна пачакаць яшчэ некалькі дзён. Гляджу ў штодзённік. Увесь мінулы месяц я таксама чакала.

Калі ўзлятае верталёт, значыць, недзе нешта здарылася. Учора чалавек ляжаў на лесвіцы, а з галавы ў яго цякла кроў. Летась у некага ў гарах спынілася сэрца. Заўтра жанчына страціць раўнавагу і ўпадзе з кручы. Верталёт заводзіць прапелер. Кніга ляжыць за ложкам. Цень ад жалюзі падае на падлогу. Я прачынаюся і паварочваюся на бок. У пакоі цёмна, але кнігу я магу разгледзець. Калі б я пабачыла яе ў кнігарні, то не купіла б. Але я атрымала яе па пошце. Яна раскрытая на той самай старонцы. Кніга ляжыць за ложкам ужо чатыры дні. Я патэлефанавала на працу і сказала, што захварэла. Я зноў цягнуся за ложак. Кніга раскрытая на старонцы 57. Камяк пылу ўзлятае, калі я дзьму на яго.

Я выцягваю руку і падымаю кнігу з падлогі. У цемры ледзь разабраць літары. Калі чытаеш гэтую кнігу, то краем вока заўжды бачыш зялёную супервокладку. Здымаю яе. Унутры вокладка не зялёная, а жоўтая. Ён паслаў мне зялёную кнігу па пошце. Я вяртаюся з басейна і адкрываю ключом паштовую скрыню, а там ляжыць вялікая карычневая бандэроль. Я не атрымліваю пошту, кніга, відаць, доўга там праляжала.

Я адкрываю бандэроль. Стаю на лесвіцы і разглядваю гэтую зялёную кнігу. Яе колер. Назву. Назва мне не падабаецца. Я пераварочваю яе. Заношу кнігу ў кватэру і зачыняю дзверы. Зноў перачытваю назву на вокладцы. Чытаю адну старонку, чытаю другую, я закрываю кнігу і кідаю яе за ложак. Я прыхінаюся сцёгнамі да люстэрка ў вітальні. Здымаю шапку, на якую зусім забылася, валасы яшчэ не высахлі пасля плавання. Выпіваю шклянку вады, абапіраюся рукамі на кухонны стол. Рэзка паварочваюся і разбіваю шклянку. Я іду ў пакой і падаю на ложак. Ложак штурхае кніжную паліцу, і паліца падае. Грукаецца аб падлогу. Кнігі разлятаюцца. Я ўстаю з ложка і аглядаю падлогу. Некаторыя кнігі даляцелі аж да кухні. Яны валяюцца паўсюль ад паліцы да акна. Некаторыя заляцелі пад ложак, змяшаліся. Я іду па кнігах. Раблю крок за крокам па вокладках. Я сяджу ў ложку і тэлефаную на працу, каб папярэдзіць, што захварэла. Я сяджу ў ложку, прамінула чатыры дні. Я складваю ложак, каб ён зрабіўся канапай, і зноў кладуся. Кнігі ўсё яшчэ на падлозе. На мне ўсё яшчэ швэдар. На дварэ грукоча верталёт.


Чатыры гадзіны верталёт нікуды не лётаў. У пакоі горача. Я ляжу на коўдры ў ваўняным швэдры. Я сцягваю швэдар і застаюся ў адной майцы. Я купіла самы дарагі абанемент у басейн. І новы купальнік. Я думаю, што магу ўстаць і скінуць з сябе адзенне на падлогу. Я магу надзець купальнік, а на яго іншае адзенне. Выйсці з кватэры. Спусціцца ўніз. Павярнуць налева і адчыніць цяжкія дзверы басейна. Адчуць пах хлёркі яшчэ ў калідоры. Раздзецца ў кабінцы і пайсці пад душ. Спаласнуць усё цела і нырнуць у ваду. Я хутка падымаюся з ложка і наступаю на кнігу. Кідаю позірк на перакуленую кніжную паліцу і зноў кладуся. Чую верталёт недзе наводдаль. Задзіраю майку і барабаню сябе па жываце. Я перабіраю газеты на начным століку. Я з’ядаю палову шакаладнага батончыка, які валяецца сярод папер. Вафельныя крошкі падаюць на газету. Я чытаю пра масавыя забойствы ў ЗША, іх учыніў нейкі хлопец. Ён пайшоў у школу, дзе працавала яго маці, расстраляў яе вучняў і яе саму. І ўрэшце сябе. На здымку шэрагам ідуць дзеці. Паклаўшы рукі на плечы адно аднаму і задраўшы нагу, нібы салдаты, якія маршыруюць строем. На пярэднім плане адзін вучань выбіваецца з шэрагу. Настаўнік трымае яго за каўнер і, здаецца, збіраецца зноў прымусіць вярнуцца ў строй.

Кніга ляжыць на стале. Я ляжу на жываце ў ложку. Дастаю коўдры з шафы і складваю іх стосам на падлозе. Кладуся на коўдры, прыціскаюся да іх спінай. Яны асядаюць пад маёй вагой. Галава апынаецца на падлозе. Кароткія валасы тырчаць ва ўсе бакі. Я раскідваю рукі, правая трапляе на кнігу. Галава адкідваецца назад, стрававод і галасавыя звязкі пераціскаюцца ў глотцы. Мне робіцца цяжка дыхаць, калі я так ляжу. Тэлефануе мама. На маім тэлефоне ў яе асаблівая мелодыя. Цягну руку да мабільнага і скідваю званок. Гляджу ў столь. З аднаго краю да паловы пакоя цягнецца трэшчына. Ён быў у гэтай новай кватэры толькі аднойчы. І першае, што кінулася яму ў вочы, была гэтая трэшчына. Ён спытаў, ці нехта павесіўся ў тынкоўцы. Коўдры задушліва смярдзяць, праляжаўшы ў шафе з мінулага году. Я пераварочваюся на бок, абапіраюся на калені. Я стаю на карачках ля коўдраў, а на ўзроўні вачэй — кніга на стале.


Я званю шэфу. Мне блага, кажу я, зусім дрэнна. Ты мусіш паправіцца да заўтра, кажа ён. Чаму, пытаюся я. Ты нам патрэбная, кажа ён. Я кладу слухаўку і нацягваю ліловую спадніцу, якую так любіць Рагна. Іду на працу. На маім стале нехта выклаў ХТО ТУТ СЯДЗІЦЬ жоўтымі лапікамі паперы. Мабыць, шэф ці Рагна. Я не бачу нікога з іх. Добры дзень, кажу я. Мы тут, азываецца Рагна з пакоя для адпачынку. Рагна і шэф утаропіліся ў кампутар. Яны глядзяць на экран, разявіўшы раты. Рагна есць торт з талеркі, рука з відэльцам застыла ля самага рота. Бісквіт з крэмам ледзь трымаецца на відэльцы. Шэф выглядае так, быццам зараз заплача. Што там? — пытаюся я. The Bachelorette, адказвае Рагна сваім нізкім голасам, не адрываючыся ад экрана. Што? — перапытваю. The Bachelorette, адказвае мой шэф, ну, жанчына выбірае з некалькіх мужчын і ўсё такое. Цішэй, яшчэ пяць хвілін. Бісквіт падае ў Рагны з відэльца. Я маўчу наступныя пяць хвілін. Праз пяць хвілін шэф гучна ляпае вечкам лэптопа і прыкусвае губу. Рагна ўздыхае. Гэта ж трэба, раптам абураецца ён і грукае далонню па стале. Яна мне таксама не падабаецца, кажа Рагна. Мне і ў галаву не прыходзіла, што яна такая. Яна мне спачатку таксама спадабалася, кажа шэф. Але цяпер. Ён безнадзейна ўздыхае. Хочаш торта, пытае ён, падаючы мне талерку. Рука застывае ў паветры. Што з тваімі валасамі, пытаецца ён. Рагна паварочваецца і раскрывае рот ад здзіўлення. А Божа ты мой, ну ты і падстрыглася, кажа яна. Хочаш торта, ізноў пытаецца шэф. Або пачакай, табе ж было блага. Ён ставіць талерку на месца. Але ж і хутка ты прыйшла, кажа ён. Ты ж мусіла прыйсці не раней за заўтра.

Торт застаўся пасля сынавага дня нараджэння. Мы гаворым пра сына, якога акурат аддалі на хакей. Ты з ім сустракалася, пытае шэф. Не, адказваю я. Колькі ты ўжо тут працуеш, пытае шэф. Сем гадоў, адказваю я. Ты жартуеш, кажа ён і смяецца. Ты прыйшла, калі ён толькі нарадзіўся, а цяпер яму пяць. Па той бок вуліцы ў вокнах канторы запальваюць святло. Яны заўсёды пачынаюць працу на дзве гадзіны пазней за нас. Мы заўсёды пачынаем працаваць хутчэй праз гэтыя дзве гадзіны. Рагна складае талеркі ў пасудамыйку, а шэф знікае ў сваім кабінеце. Ён не зачыняе дзверы, я чую яго дыханне ў кабінеце. Я ўключаю кампутар і адказваю на ўсе электронныя лісты. Я пішу тое, чаго яны хочуць, і адпраўляю. Я зноў выкладваю ручкі на стол. Рагна сядзіць насупраць мяне і нешта хутка набірае на клавіятуры. Шэф ціха сядзіць у сваім кабінеце, і я чую, як ён час ад часу націскае пальцам на мыш. Службоўцы з офіса праз дарогу ідуць на абед. Праз вялікія вокны я і Рагна бачым, як яны пакідаюць свае працоўныя сталы. Тут з кабінета выходзіць шэф і пытаецца, а ці не зрабіць нам перапынак на каву. Рагна хутка падымаецца і глядзіць на мяне, пакуль я сяджу. А ты не пойдзеш, пытаецца яна. Я кажу, што хутка прыйду. Рагна зачыняе дзверы на кухню. Я адкрываю новую старонку ў браўзеры. Я лезу ў Гугл і шукаю ягоную кнігу. Я чытаю ўсе інтэрв’ю і рэцэнзіі. Я здымаю каўпачкі з усіх ручак. Я націскаю ручкаю на лапік паперы, але нічога не пішу. Шэф адчыняе дзверы на кухню. Я выключаю кампутар. Ты не хочаш кавы, пытаецца ён. Я кажу, што хутка буду. Ён вяртаецца на кухню, але дзвярэй не зачыняе. Я зноў надзяваю каўпачкі на ручкі. Адкрываю шуфляду і зграбаю туды ручкі. Недзе на кухні рагоча Рагна. Я ўстаю і здымаю з сябе спадніцу. Кладу яе на стол Рагне. Ціхенька праходжу паўз пакой для адпачынку ў адных калготах, чую, як шэф гаворыць пра ружы. Я прасоўваю галаву ў дзверы. Шэф і Рагна падымаюць галовы. Я паказваю на шыю. Мяне нудзіць, шапчу я. Ідзі дадому, выйдзеш пасля выходных, кажа шэф.


Я зграбаю кнігі ў кучу да сцяны, пераступаю праз паліцу на падлозе. Асцярожна іду па падлозе і слухаю, ці не чуваць верталёта, але ні гуку. Я трымаю ў памяці два тэлефонныя нумары. Сагнуўшыся, я дапаўзаю да ложка і набіраю адзін з іх. Яна адразу адказвае, нешта пікае на заднім фоне. Яна шэпча, што ў яе пакупнік. Гавары хутка, шэпча яна. Я кажу прывітанне, мама. Я кажу, мама, мама, можна я прыеду дадому.


Я выходжу. Я спускаюся па лесвіцы і купляю адзін банан у краме на першым паверсе. Зноў вяртаюся дахаты. Чамадан стаіць сабраны ля ложка. Я зношу чамадан уніз па лесвіцы. Грукат чамадана стаіць увушшу. Навокал горада горы, пакрытыя снегам. Я дабіраюся аўтобусам усяго за паўгадзіны. Спыняюся на прыпынку. Намуляла абедзве далоні. Стаўлю чамадан. На тым баку дарогі спыняецца машына. Вокны зацемненыя, басы грымяць з салона. Я намагаюся зазірнуць ў машыну, але праз вокны нічога не бачу. Паміж мной і машынай спыняецца аўтобус. Я хацела была падняцца, але з блакітнага аўтобуса выскачыла маленькае дзяўчо. Яно павярнулася і памахала шафёру. Я бачу, як дзяўчо пераходзіць на той бок. Аўтобус паварочвае, і калі я аглядваюся, то машыны ўжо не бачу.


Гэтым разам дом белы. Мамы дома няма. Я стаўлю чамадан на шэрую плітку ў вітальні. У гэтым доме я ніколі не жыла. Дом новы і пахне лесам. Новыя плінтусы, новыя шпалеры, новыя вокны, я праходжуся па пакоях. Калі я была дома апошні раз, мама акурат зрабіла рамонт, але, здаецца, рамонт тут зрабілі яшчэ раз. На падлозе ў гасцёўні дзве бутэлькі з-пад віна. На стале перакулены келіх. Каля келіха скамечаныя папяровыя сурвэткі. Я бяру іх двума пальцамі і разглядаю. Адношу на кухню і выкідаю ў сметніцу. Я іду па бутэлькі і келіх і складаю іх у ракавіну. Кладуся на канапу, накрыўшыся ваўнянай коўдрай. Я выдзімаю адзіную мелодыю, якую ведаю, на губным гармоніку, што ўзяла з паліцы. Я гляджу ў акно, якое выходзіць у сад. Брамка ў сад адчыненая. У суседнім двары хлопчык гуляецца з самалёцікам на радыёкіраванні. Самалёт кружыць над самай яго галавой. Ён трымае ў руках пульт з антэнай і кіруе палётам. Самалёт лётае кругамі. Малы трасе пульт. Самалёт падае ў траву. Трава такая высокая, што яму не відно, куды ўпаў самалёт. Траве яшчэ расці і расці. Пазней пахаладае, і на траву нападае снег і пакрысе прыб’е яе да зямлі. Самалёт схаваецца пад снегам. Птушкі знікнуць. Тыя, што застануцца, будуць сядзець у бязлістых цёмных дрэвах і пішчаць, просячы корму. А я збіраюся прасядзець пад ваўнянай коўдрай, пакуль снег не замяце дарогу да дома. Снег забарыкадуе дзверы, і паштальён будзе шукаць дом і ўздыхаць, прабіраючыся праз завіруху да паштовай скрыні. Я сяджу з ваўнянай коўдрай на каленях і чакаю маму, пакуль не выгляне сонца. Снег растае. Я бачу, як зноў з’яўляецца карычневая трава. Фарба аблазіць са сценаў. Дробныя белыя шматкі разлятаюцца па садзе. Сонца выглядвае ўсё часцей і часцей. Я збіраюся выйсці ў сад і ўладкавацца ў садовым крэсле пасярод газона. Глядзець, як сад пачынае расці. Вяртаюцца птушкі. Я гляджу, як яны дзяўбуць парэчкі і чарэшні. Яблыкі падаюць на зямлю. Яны пачарвівелі. Дрэва на схоне за домам падае ў раку, галіны ломяцца, калі яно прызямляецца. Сонца сядае. Аднойчы паўз гэты дом пройдзе дзіця, трымаючы ключ у руцэ, і пабачыць, што цёмныя ўсе вокны. Яно адчыніць дзверы і спалохаецца таго, што пабачыць у гасцёўні, уключыўшы святло. Дзіця выбежыць басанож на двор і заўважыць, што ў акне на другім паверсе стаіць маці. Яно кіне ў гэтае акно камень, і акно разаб’ецца.

© Amalie Kasin Lerstang / Cappelen Damm
Пераклад з нарвежскай – Лідыя Ёхансэн © 2017

Чытайце таксама

Дан Андэрсан

Дан Андэрсан

Шведскамоўны паэт і празаік, некаторыя свае вершы сам паклаў на музыку

Эльфрыдэ Елінэк

Эльфрыдэ Елінэк

Аўстрыйская пісьменніца, паэтка, эсэістка, драматург, літаратурны крытык. Лаўрэатка Нобелеўскай прэміі па літаратуры (2004).

Сяргей Пясэцкі

Сяргей Пясэцкі

Польскамоўны пісьменнік, публіцыст, афіцэр выведкі

Габрыэле Д'Анунцыё

Габрыэле Д'Анунцыё

Пералічэнне фактаў з біяграфіі не зможа даць нават аддаленага ўяўлення пра гэту неардынарную асобу

1420