№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Амаліе Касін Лерстанг

Еўропа (Europa)

Урывак з рамана

Пераклад з нарвежскай Лідыя Ёхансэн

Па сценах віюцца клубы пары. Над вуголлем у парылцы дыміцца. Вада ў басейне нерухомая, аж пакуль я не ступаю на ніжнюю прыступку лесвіцы. Вада з плёскатам рассоўваецца, і я спрабую плысці як мага асцярожней. Раблю некалькі заплываў. З раздзявальні выходзіць маці з двума дзецьмі. Дзеці нясуцца па краі басейна і кідаюцца ў ваду. Плёскаюцца. Хлопчык з усяе сілы ляпае далонню па вадзяной паверхні. Вада ляціць у твар сястры, і ён заходзіцца ад смеху. Сястра выцірае вочы рукою і пачынае хныкаць. Маці падыходзіць да борта і выцягвае дачку з вады. Вада з купальніка дзяўчынкі цячэ па целе маці. Маці гладзіць яе па галаве і нясе ў раздзявальню. Хлопчык не перастае смяяцца. Я выходжу з басейна. Брат замаўкае і самотна стаіць у хлараванай вадзе. Ён выцягвае наперад рукі і падымае ногі. Робіць так, як яго нядаўна вучылі, і плыве.

Я стаю ў гардэробе і сцягваю купальнік з цела. Сціскаю тканіну рукамі і выкручваю. Вытрасаю ваду з купальніка. Вада збіраецца ў лужыну на падлозе. З валасоў яшчэ капае. Чыясьці ступня прасоўваецца ў кабінку, дзе я стаю. Я чую, як нехта смяецца. Ступня стаіць на бэжавых плітках. Маленькая белая ступня, якая варушыць пальцамі. Я правяраю, ці зачыненыя дзверцы. Я стаю за дзверцамі з купальнікам у руках, голая. Ручнік вісіць на вешалцы. З валасоў цячэ. Я назіраю за ступнёй. Дзіця падымае яе і варушыць вялікім пальцам. Купальнік падае ў мяне з рук. Я падымаю нагу і наступаю дзіцяці на вялікі палец. Дзіця крычыць. Ступня знікае з мае кабінкі, а дзіця гукае маці. Я хутка адзяваюся, не сушу фенам валасы. Нацягваю на галаву шапку, іду дадому і знаходжу ў паштовай скрыні бандэроль.

 

Я прачынаюся і заплюшчваю вочы. Штораніцы лятае верталёт. Часам яго відаць, а часам проста чуваць. Гук прапелера, які раскручваецца ўсё хутчэй і хутчэй. Калі акно адчыненае, падаецца, што верталёт узлятае з майго даху. Я ішла ў басейн, якраз мінаючы бальніцу, калі верталёт заводзіўся. Я бачыла агні на даху і прапелер, які круціўся. Гэта ўсё нагадвала сцэну з навукова-фантастычнага фільма. Людзі, якія чакалі аўтобуса на прыпынку, паглядалі ў бок, адкуль даносіўся гук. Некаторыя закрылі вушы. За шклом можна было разгледзець чорны шлем пілота. Жоўты верталёт узняўся ў неба, і гук знік. Раніцай цёмна. Жалюзі сінія. Я рашуча падымаюся з ложка, не расплюшчваючы вачэй. Галава сама цягнецца назад да падушкі. Я чухаю галаву, валасы растрапаныя і зблытаныя. Валасы звісаюць на плечы. У спіне трашчыць, калі я падымаюся. Я іду па халоднай падлозе. Намацваю дзверы ў ванную, раздзяваюся. Намацваю рукамыйнік, падстаўляю рукі вадзе. Я вымушаная расплюшчыць вочы. Валасы ліпкія і тлустыя ля самага чэрапа. Я засоўваю палец бліжэй да чэрапа. Пасля гляджу на палец — ён блішчыць. Можна адчыніць люстэрка. На паліцы за люстэркам ляжаць нажніцы. Я стаю перад люстэркам і чую, як шоргаюць валасы пад лёзамі нажніц. Мне хочацца, каб гэты гук не спыняўся. Я рэжу. Чую, як адразаюцца валасы. Нібы нешта выцягваецца. Я стрыгу далей, каб гэты гук не сціхаў. Гляджу на колцы абстрыжаных валасоў на падлозе. Абмацваю галаву. Я знаходжу найдаўжэйшыя пасмы і абстрыгаю іх. Гук рэжа вуха. Гук, быццам нешта рвецца. Я кідаю нажніцы на рукамыйнік. У люстэрку я выглядаю як шведскі хлопчык. Які-небудзь Скорпан. Ці Юнатан.

Расчыняю шафу. Нацягваю швэдар паўзверх майкі, у пакоі холадна. Дастаю з заплечніка штодзённік. Гартаю да гэтага тыдня. Перагортваю на папярэднія. Знаходжу невялікія пазнакі, якія зрабіла ў штодзённіку. Іду ў ванную і гляджу на валасы ізноў. Цяжка даць рады ўсім гэтым дням. Пальцы перагортваюць старонкі штодзённіка. Я хаджу кругамі па гасцёўні і перагортваю старонкі штодзённіка. Кідаю штодзённік на падлогу і расчыняю жалюзі. Гляджу ўніз на вуліцу. На дварэ ўсё яшчэ цёмна, бязлюдна. Мяне разбудзіў верталёт. Купальнік дагэтуль сушыцца ў душы. Мне патрэбны нейкі басейн, куды можна было б хадзіць уначы, калі не спіцца. Я паволі закрываю жалюзі. Стаю ля акна, аж пакуль не віднее. Тады я падымаю жалюзі, пускаю святло ў пакой і гляджу, як людзі на вуліцы некуды спяшаюцца.

Сяджу ў прыбіральні і чакаю. Гляджу на паперу кожныя пятнаццаць хвілін. Думаю, можна пачакаць яшчэ некалькі дзён. Гляджу ў штодзённік. Увесь мінулы месяц я таксама чакала.

Калі ўзлятае верталёт, значыць, недзе нешта здарылася. Учора чалавек ляжаў на лесвіцы, а з галавы ў яго цякла кроў. Летась у некага ў гарах спынілася сэрца. Заўтра жанчына страціць раўнавагу і ўпадзе з кручы. Верталёт заводзіць прапелер. Кніга ляжыць за ложкам. Цень ад жалюзі падае на падлогу. Я прачынаюся і паварочваюся на бок. У пакоі цёмна, але кнігу я магу разгледзець. Калі б я пабачыла яе ў кнігарні, то не купіла б. Але я атрымала яе па пошце. Яна раскрытая на той самай старонцы. Кніга ляжыць за ложкам ужо чатыры дні. Я патэлефанавала на працу і сказала, што захварэла. Я зноў цягнуся за ложак. Кніга раскрытая на старонцы 57. Камяк пылу ўзлятае, калі я дзьму на яго.

Я выцягваю руку і падымаю кнігу з падлогі. У цемры ледзь разабраць літары. Калі чытаеш гэтую кнігу, то краем вока заўжды бачыш зялёную супервокладку. Здымаю яе. Унутры вокладка не зялёная, а жоўтая. Ён паслаў мне зялёную кнігу па пошце. Я вяртаюся з басейна і адкрываю ключом паштовую скрыню, а там ляжыць вялікая карычневая бандэроль. Я не атрымліваю пошту, кніга, відаць, доўга там праляжала.

Я адкрываю бандэроль. Стаю на лесвіцы і разглядваю гэтую зялёную кнігу. Яе колер. Назву. Назва мне не падабаецца. Я пераварочваю яе. Заношу кнігу ў кватэру і зачыняю дзверы. Зноў перачытваю назву на вокладцы. Чытаю адну старонку, чытаю другую, я закрываю кнігу і кідаю яе за ложак. Я прыхінаюся сцёгнамі да люстэрка ў вітальні. Здымаю шапку, на якую зусім забылася, валасы яшчэ не высахлі пасля плавання. Выпіваю шклянку вады, абапіраюся рукамі на кухонны стол. Рэзка паварочваюся і разбіваю шклянку. Я іду ў пакой і падаю на ложак. Ложак штурхае кніжную паліцу, і паліца падае. Грукаецца аб падлогу. Кнігі разлятаюцца. Я ўстаю з ложка і аглядаю падлогу. Некаторыя кнігі даляцелі аж да кухні. Яны валяюцца паўсюль ад паліцы да акна. Некаторыя заляцелі пад ложак, змяшаліся. Я іду па кнігах. Раблю крок за крокам па вокладках. Я сяджу ў ложку і тэлефаную на працу, каб папярэдзіць, што захварэла. Я сяджу ў ложку, прамінула чатыры дні. Я складваю ложак, каб ён зрабіўся канапай, і зноў кладуся. Кнігі ўсё яшчэ на падлозе. На мне ўсё яшчэ швэдар. На дварэ грукоча верталёт.


Чатыры гадзіны верталёт нікуды не лётаў. У пакоі горача. Я ляжу на коўдры ў ваўняным швэдры. Я сцягваю швэдар і застаюся ў адной майцы. Я купіла самы дарагі абанемент у басейн. І новы купальнік. Я думаю, што магу ўстаць і скінуць з сябе адзенне на падлогу. Я магу надзець купальнік, а на яго іншае адзенне. Выйсці з кватэры. Спусціцца ўніз. Павярнуць налева і адчыніць цяжкія дзверы басейна. Адчуць пах хлёркі яшчэ ў калідоры. Раздзецца ў кабінцы і пайсці пад душ. Спаласнуць усё цела і нырнуць у ваду. Я хутка падымаюся з ложка і наступаю на кнігу. Кідаю позірк на перакуленую кніжную паліцу і зноў кладуся. Чую верталёт недзе наводдаль. Задзіраю майку і барабаню сябе па жываце. Я перабіраю газеты на начным століку. Я з’ядаю палову шакаладнага батончыка, які валяецца сярод папер. Вафельныя крошкі падаюць на газету. Я чытаю пра масавыя забойствы ў ЗША, іх учыніў нейкі хлопец. Ён пайшоў у школу, дзе працавала яго маці, расстраляў яе вучняў і яе саму. І ўрэшце сябе. На здымку шэрагам ідуць дзеці. Паклаўшы рукі на плечы адно аднаму і задраўшы нагу, нібы салдаты, якія маршыруюць строем. На пярэднім плане адзін вучань выбіваецца з шэрагу. Настаўнік трымае яго за каўнер і, здаецца, збіраецца зноў прымусіць вярнуцца ў строй.

Кніга ляжыць на стале. Я ляжу на жываце ў ложку. Дастаю коўдры з шафы і складваю іх стосам на падлозе. Кладуся на коўдры, прыціскаюся да іх спінай. Яны асядаюць пад маёй вагой. Галава апынаецца на падлозе. Кароткія валасы тырчаць ва ўсе бакі. Я раскідваю рукі, правая трапляе на кнігу. Галава адкідваецца назад, стрававод і галасавыя звязкі пераціскаюцца ў глотцы. Мне робіцца цяжка дыхаць, калі я так ляжу. Тэлефануе мама. На маім тэлефоне ў яе асаблівая мелодыя. Цягну руку да мабільнага і скідваю званок. Гляджу ў столь. З аднаго краю да паловы пакоя цягнецца трэшчына. Ён быў у гэтай новай кватэры толькі аднойчы. І першае, што кінулася яму ў вочы, была гэтая трэшчына. Ён спытаў, ці нехта павесіўся ў тынкоўцы. Коўдры задушліва смярдзяць, праляжаўшы ў шафе з мінулага году. Я пераварочваюся на бок, абапіраюся на калені. Я стаю на карачках ля коўдраў, а на ўзроўні вачэй — кніга на стале.


Я званю шэфу. Мне блага, кажу я, зусім дрэнна. Ты мусіш паправіцца да заўтра, кажа ён. Чаму, пытаюся я. Ты нам патрэбная, кажа ён. Я кладу слухаўку і нацягваю ліловую спадніцу, якую так любіць Рагна. Іду на працу. На маім стале нехта выклаў ХТО ТУТ СЯДЗІЦЬ жоўтымі лапікамі паперы. Мабыць, шэф ці Рагна. Я не бачу нікога з іх. Добры дзень, кажу я. Мы тут, азываецца Рагна з пакоя для адпачынку. Рагна і шэф утаропіліся ў кампутар. Яны глядзяць на экран, разявіўшы раты. Рагна есць торт з талеркі, рука з відэльцам застыла ля самага рота. Бісквіт з крэмам ледзь трымаецца на відэльцы. Шэф выглядае так, быццам зараз заплача. Што там? — пытаюся я. The Bachelorette, адказвае Рагна сваім нізкім голасам, не адрываючыся ад экрана. Што? — перапытваю. The Bachelorette, адказвае мой шэф, ну, жанчына выбірае з некалькіх мужчын і ўсё такое. Цішэй, яшчэ пяць хвілін. Бісквіт падае ў Рагны з відэльца. Я маўчу наступныя пяць хвілін. Праз пяць хвілін шэф гучна ляпае вечкам лэптопа і прыкусвае губу. Рагна ўздыхае. Гэта ж трэба, раптам абураецца ён і грукае далонню па стале. Яна мне таксама не падабаецца, кажа Рагна. Мне і ў галаву не прыходзіла, што яна такая. Яна мне спачатку таксама спадабалася, кажа шэф. Але цяпер. Ён безнадзейна ўздыхае. Хочаш торта, пытае ён, падаючы мне талерку. Рука застывае ў паветры. Што з тваімі валасамі, пытаецца ён. Рагна паварочваецца і раскрывае рот ад здзіўлення. А Божа ты мой, ну ты і падстрыглася, кажа яна. Хочаш торта, ізноў пытаецца шэф. Або пачакай, табе ж было блага. Ён ставіць талерку на месца. Але ж і хутка ты прыйшла, кажа ён. Ты ж мусіла прыйсці не раней за заўтра.

Торт застаўся пасля сынавага дня нараджэння. Мы гаворым пра сына, якога акурат аддалі на хакей. Ты з ім сустракалася, пытае шэф. Не, адказваю я. Колькі ты ўжо тут працуеш, пытае шэф. Сем гадоў, адказваю я. Ты жартуеш, кажа ён і смяецца. Ты прыйшла, калі ён толькі нарадзіўся, а цяпер яму пяць. Па той бок вуліцы ў вокнах канторы запальваюць святло. Яны заўсёды пачынаюць працу на дзве гадзіны пазней за нас. Мы заўсёды пачынаем працаваць хутчэй праз гэтыя дзве гадзіны. Рагна складае талеркі ў пасудамыйку, а шэф знікае ў сваім кабінеце. Ён не зачыняе дзверы, я чую яго дыханне ў кабінеце. Я ўключаю кампутар і адказваю на ўсе электронныя лісты. Я пішу тое, чаго яны хочуць, і адпраўляю. Я зноў выкладваю ручкі на стол. Рагна сядзіць насупраць мяне і нешта хутка набірае на клавіятуры. Шэф ціха сядзіць у сваім кабінеце, і я чую, як ён час ад часу націскае пальцам на мыш. Службоўцы з офіса праз дарогу ідуць на абед. Праз вялікія вокны я і Рагна бачым, як яны пакідаюць свае працоўныя сталы. Тут з кабінета выходзіць шэф і пытаецца, а ці не зрабіць нам перапынак на каву. Рагна хутка падымаецца і глядзіць на мяне, пакуль я сяджу. А ты не пойдзеш, пытаецца яна. Я кажу, што хутка прыйду. Рагна зачыняе дзверы на кухню. Я адкрываю новую старонку ў браўзеры. Я лезу ў Гугл і шукаю ягоную кнігу. Я чытаю ўсе інтэрв’ю і рэцэнзіі. Я здымаю каўпачкі з усіх ручак. Я націскаю ручкаю на лапік паперы, але нічога не пішу. Шэф адчыняе дзверы на кухню. Я выключаю кампутар. Ты не хочаш кавы, пытаецца ён. Я кажу, што хутка буду. Ён вяртаецца на кухню, але дзвярэй не зачыняе. Я зноў надзяваю каўпачкі на ручкі. Адкрываю шуфляду і зграбаю туды ручкі. Недзе на кухні рагоча Рагна. Я ўстаю і здымаю з сябе спадніцу. Кладу яе на стол Рагне. Ціхенька праходжу паўз пакой для адпачынку ў адных калготах, чую, як шэф гаворыць пра ружы. Я прасоўваю галаву ў дзверы. Шэф і Рагна падымаюць галовы. Я паказваю на шыю. Мяне нудзіць, шапчу я. Ідзі дадому, выйдзеш пасля выходных, кажа шэф.


Я зграбаю кнігі ў кучу да сцяны, пераступаю праз паліцу на падлозе. Асцярожна іду па падлозе і слухаю, ці не чуваць верталёта, але ні гуку. Я трымаю ў памяці два тэлефонныя нумары. Сагнуўшыся, я дапаўзаю да ложка і набіраю адзін з іх. Яна адразу адказвае, нешта пікае на заднім фоне. Яна шэпча, што ў яе пакупнік. Гавары хутка, шэпча яна. Я кажу прывітанне, мама. Я кажу, мама, мама, можна я прыеду дадому.


Я выходжу. Я спускаюся па лесвіцы і купляю адзін банан у краме на першым паверсе. Зноў вяртаюся дахаты. Чамадан стаіць сабраны ля ложка. Я зношу чамадан уніз па лесвіцы. Грукат чамадана стаіць увушшу. Навокал горада горы, пакрытыя снегам. Я дабіраюся аўтобусам усяго за паўгадзіны. Спыняюся на прыпынку. Намуляла абедзве далоні. Стаўлю чамадан. На тым баку дарогі спыняецца машына. Вокны зацемненыя, басы грымяць з салона. Я намагаюся зазірнуць ў машыну, але праз вокны нічога не бачу. Паміж мной і машынай спыняецца аўтобус. Я хацела была падняцца, але з блакітнага аўтобуса выскачыла маленькае дзяўчо. Яно павярнулася і памахала шафёру. Я бачу, як дзяўчо пераходзіць на той бок. Аўтобус паварочвае, і калі я аглядваюся, то машыны ўжо не бачу.


Гэтым разам дом белы. Мамы дома няма. Я стаўлю чамадан на шэрую плітку ў вітальні. У гэтым доме я ніколі не жыла. Дом новы і пахне лесам. Новыя плінтусы, новыя шпалеры, новыя вокны, я праходжуся па пакоях. Калі я была дома апошні раз, мама акурат зрабіла рамонт, але, здаецца, рамонт тут зрабілі яшчэ раз. На падлозе ў гасцёўні дзве бутэлькі з-пад віна. На стале перакулены келіх. Каля келіха скамечаныя папяровыя сурвэткі. Я бяру іх двума пальцамі і разглядаю. Адношу на кухню і выкідаю ў сметніцу. Я іду па бутэлькі і келіх і складаю іх у ракавіну. Кладуся на канапу, накрыўшыся ваўнянай коўдрай. Я выдзімаю адзіную мелодыю, якую ведаю, на губным гармоніку, што ўзяла з паліцы. Я гляджу ў акно, якое выходзіць у сад. Брамка ў сад адчыненая. У суседнім двары хлопчык гуляецца з самалёцікам на радыёкіраванні. Самалёт кружыць над самай яго галавой. Ён трымае ў руках пульт з антэнай і кіруе палётам. Самалёт лётае кругамі. Малы трасе пульт. Самалёт падае ў траву. Трава такая высокая, што яму не відно, куды ўпаў самалёт. Траве яшчэ расці і расці. Пазней пахаладае, і на траву нападае снег і пакрысе прыб’е яе да зямлі. Самалёт схаваецца пад снегам. Птушкі знікнуць. Тыя, што застануцца, будуць сядзець у бязлістых цёмных дрэвах і пішчаць, просячы корму. А я збіраюся прасядзець пад ваўнянай коўдрай, пакуль снег не замяце дарогу да дома. Снег забарыкадуе дзверы, і паштальён будзе шукаць дом і ўздыхаць, прабіраючыся праз завіруху да паштовай скрыні. Я сяджу з ваўнянай коўдрай на каленях і чакаю маму, пакуль не выгляне сонца. Снег растае. Я бачу, як зноў з’яўляецца карычневая трава. Фарба аблазіць са сценаў. Дробныя белыя шматкі разлятаюцца па садзе. Сонца выглядвае ўсё часцей і часцей. Я збіраюся выйсці ў сад і ўладкавацца ў садовым крэсле пасярод газона. Глядзець, як сад пачынае расці. Вяртаюцца птушкі. Я гляджу, як яны дзяўбуць парэчкі і чарэшні. Яблыкі падаюць на зямлю. Яны пачарвівелі. Дрэва на схоне за домам падае ў раку, галіны ломяцца, калі яно прызямляецца. Сонца сядае. Аднойчы паўз гэты дом пройдзе дзіця, трымаючы ключ у руцэ, і пабачыць, што цёмныя ўсе вокны. Яно адчыніць дзверы і спалохаецца таго, што пабачыць у гасцёўні, уключыўшы святло. Дзіця выбежыць басанож на двор і заўважыць, што ў акне на другім паверсе стаіць маці. Яно кіне ў гэтае акно камень, і акно разаб’ецца.

© Amalie Kasin Lerstang / Cappelen Damm
Пераклад з нарвежскай – Лідыя Ёхансэн © 2017

Чытайце таксама

Клаўс Элсбергс

Клаўс Элсбергс

Латышскі паэт і перакладчык

Сапфо

Сапфо

старажытнагрэцкая паэтка, адна з “дзевяці лірыкаў”, вартых крытычнага вывучэння

Паўль Цэлан

Паўль Цэлан

Нямецкамоўны паэт і перакладчык, адзін з найлепшых еўрапейскіх лірычных паэтаў

Курт Тухольскі

Курт Тухольскі

1532