I
 
Я іх чую, яны няспынна гучаць у мяне ў вушах, раздзіраючы душу, як жахлівая мроя, — воплескі крылаў і далёкі прыцішаны брэх велізарнага сабакі. Я дзякаваў бы міласэрнаму лёсу, калі б гэта было мрояй альбо нават трызненнем вар’ята, але тое, што адбылося за апошні час, пазбаўляе мяне гэтай надзеі. Сэнт-Джон ператварыўся ў абязвечаны труп, толькі я ведаю, што забіла яго, і з жахам усведамляю, што неўзабаве яно прыйдзе і па мяне. Але перш чым гэта здарыцца, я пушчу сабе кулю ў лоб. Яно няўхільна набліжаецца — усцяж цёмных бязмежных лабірынтаў спрадвечнага жаху — маё жудаснае і безаблічнае Наканаванне, і самагубства — адзінае выйсце для мяне.
 
Ці даруюць нам нябёсы нашую безразважнасць і хваравітыя захапленні, якія прывялі нас абодвух да такой страшнай развязкі! Стаміўшыся ад пустэчы жыцця, у якім нават ідэалы рамантызму даўно ператварыліся ў пошласць, я і Сэнт-Джон з імпэтам далучаліся да кожнай суполкі эстэтаў і інтэлектуалаў у пошуках паратунку ад усёпаглынальнай нуды, якая з’ядала нашыя душы. Нас захапляла таямнічасць сімвалістаў і неўтаймаванасць прэрафаэлітаў — але ненадоўга, бо неўзабаве кожнае новае ўражанне блякла, трацячы свой смак і прывабнасць навізны. І толькі змрочная філасофія дэкадэнтаў заставалася для нас уцехай, ёю адной мы натхняліся, заходзячы ўсё далей і далей у сваіх д’ябальскіх вынаходствах. Сачыненні Бадлера і Гюісманса ўжо не здольныя былі ўзрушыць нас да дрыготкі, але мы сілкавалі імі сваю фантазію, чэрпаючы ідэі для нялюдскіх эксперыментаў і рызыкоўных прыгодаў. Прага новых уражанняў прывяла нас да таго, пра што я нават цяпер, перад абліччам смерці, згадваю з сорамам і згрызотамі, да самага агіднага і пачварнага злачынства, на якое толькі здольны чалавек, — рабавання магіл.
 
Я не ў стане прыгадаць усе падрабязнасці нашых вылазак або хаця б збольшага апісаць агідныя трафеі, што захоўваліся ў безназоўным музеі, які мы зладзілі ў вялізным каменным асабняку, дзе жылі самотнікамі, не трымаючы нават прыслугі. Наш музей быў прытулкам брыдоты і нечуванага блюзнерства, дзе мы з вытанчанасцю эстэтаў-неўротыкаў стваралі сусвет замагільнай жудасці — і ўсё дзеля таго, каб узбудзіць свае перасычаныя пачуцці. Гэта была патаемная келля, стоеная глыбока пад зямлёй. Зялёнае і рудое полымя шугала ў выскаленых пашчах крылатых дэманаў, выразаных з базальту і оніксу. З жаролаў труб, схаваных у сценах, вырывалася сціснутае паветра, прымушаючы курчыцца ў вар’яцкім танцы палосы чырвонай тканіны для абіўкі трунаў і цяжкія чорныя парцьеры, якімі быў аздоблены пакой. Па трубах у келлю прыходзілі разнастайныя водары, якіх мы прагнулі ў залежнасці ад настрою: часам гэта быў водар бледных лілей, якія прыносяць на могілкі ў дзень хаўтураў, часам — п’янкі пах фіміяму з грабніц валадароў Усходу, а часам — успаміны пра тое прымушаюць мяне здрыгануцца — дурманлівы смурод мёртвай плоці, якая гніе ў магіле.
 
Уздоўж сцен гэтай выродлівай келлі стаялі зашклёныя скрыні са зморшчанымі муміямі уперамешку з прыгожанькімі, рупліва адштукаванымі нябожчыкамі — шэдэўрамі мастацтва таксідэрмістаў, а таксама каменнымі надмагіллямі, скрадзенымі з найстаражытнейшых некропаляў свету. У сценных нішах размяшчалася мноства чарапоў самых разнастайных формаў і заспіртаваных галоваў у розных стадыях распаду. Напалову згнілыя пляшывыя галовы слынных арыстакратаў суседнічалі тут з па-анёльску чыстымі залатакудрымі галоўкамі немаўлят, выкрадзеных з магіл адразу пасля пахавання. Тут былі таксама статуі і карціны самага гнюснага зместу — стваральнікамі некаторых з іх былі я і Сэнт-Джон. У зашпіленай папцы, зробленай з выдубленай чалавечай скуры, змяшчаліся рэдкія безназоўныя малюнкі, якія, калі верыць чуткам, стварыў сам Гоя, але так і не асмеліўся прызнаць свае аўтарства. Былі тут і музычныя інструменты — струнныя і духавыя, медныя і драўляныя, — якія спараджалі невыносна агідныя гукі, і мы з Сэнт-Джонам часам практыкаваліся ў музіцыяванні, здабываючы з іх вычварныя дысанансы, часам хваравіта-вытанчаныя, а часам застрашлівыя, як лямант апантанага, якім авалодалі ўсе дэманы пекла. У незлічоных шуфлядах эбанітавых, упрыгожаных мазаікай шафак захоўвалася неймавернае мноства самых разнастайных артэфактаў, здабытых з абрабаваных магіл — о, нашай калекцыі пазайздросціў бы самы ўтрапёны вар’ят ці вычварэнец! Зрэшты, мне не варта згадваць пра тыя артэфакты — дзякуй Богу, мне хапіла розуму знішчыць іх задоўга да таго, як я вырашыў знішчыць сябе.
 
Кожная драпежная вылазка, падчас якой мы здабывалі свае блюзнерскія скарбы, была артыстычнай, дасканала спланаванай дзеяй. Мы не былі прымітыўнымі рабаўнікамі магіл, а дзейнічалі ў адпаведнасці з душэўным настроем і асаблівасцямі пейзажу, асяроддзя, надвор’я, сезону і нават месяцавага святла. Гэтыя дзеянні былі для нас найбольш вытанчанай формай эстэтычнага самавыяўлення, і таму мы дбайна прадумвалі кожную дробязь, імкнучыся да дасканаласці. Няслушна выбраны час, непрывабны светлавы эфект або недалікатнае абыходжанне з волкай глебай маглі знішчыць дашчэнту салодкае экстатычнае пачуццё, якое ахоплівала нас кожны раз, калі магільная зямля аддавала нам чарговы артэфакт, які так доўга і рупліва ўтойвала ў сваіх нетрах. Нашая пагоня за новымі ўражаннямі і вострымі адчуваннямі была ліхаманкавай і неўтаймаванай, і Сэнт-Джон, які заўсёды быў лідарам, неўзабаве прывёў мяне ў тое праклятае месца, дзе мы абодва сустрэлі свой жахлівы і няўмольны лёс.
 
Якое ж злое наканаванне завабіла нас на той страшны могільнік у Нідэрландах? Мяркую, нас зачаравалі цьмяныя чуткі, легенды і паданні пра чалавека, які быў пахаваны тут пяцьсот гадоў таму: ён сам быў рабаўніком магіл і аднойчы выкраў дзівосны артэфакт з царскага склепа. У маёй памяці захавалася гэтая сцэна, прынамсі, апошнія яе хвілі: бледная восеньская поўня свеціць над могільнікам, на зямлі ляжаць доўгія прывідныя цені. Галіны камлюкаватых дрэваў панура хіляцца над расколатымі надмагіллямі, зарослымі дзікімі травамі. Цэлыя легіёны вялізных кажаноў лунаюць у паветры, зацьмяваючы месяцавае святло. Высокі спічак старажытнай, абвітай плюшчом капліцы, нібы кашчавы палец мерцвяка, працінае папяліста-сіняе неба. Фасфарычныя кузуркі, падобныя да агеньчыкаў знічак, танчаць пад цісавымі дрэвамі наводдаль, і востра пахне вільготным дзірванам, раслінамі, і яшчэ чымсьці нявызначаным, амаль няўлоўным, прынесеным сюды начнымі вятрамі з далёкіх балот і мораў, а дзесьці ўдалечыні надрыўна брэша сабака — гэта апошняе асабліва непакоіла нас, бо мы так і не здолелі ні разгледзець яго, ні нават вызначыць яго месцазнаходжанне. Гэты прыглушаны адлегласцю брэх прымусіў нас здрыгануцца, бо мы згадалі цьмяныя паданні, пачутыя ад мясцовых сялян: чалавек, чыю магілу мы шукалі, пяцьсот гадоў таму нібыта быў знойдзены тут мёртвым, страшна абязвечаным і разадраным на кавалкі невядомым зверам.
 
Я помню, як нашыя рыдлёўкі ўгрызаліся ў глебу, пад якой спачываў рабаўнік магіл, помню вобразы, якія ўзбуджалі ў нас салодкую дрыготку: нашыя постаці, схіленыя над долам, бледная ўсёвідушчая поўня, жудасныя цені, гратэскавыя дрэвы, велічэзныя кажаны, старажытная капліца, агеньчыкі знічак, якія танчылі, дурманлівыя могілкавыя водары, ціхія енкі начнога ветру і гэты дзіўны аддалены брэх, у чыім існаванні мы не былі да канца ўпэўненыя. Нарэшце нашыя рыдлёўкі ўдарыліся аб штосьці значна цвярдзейшае за рыхлую глебу, і мы ўбачылі згнілую прадаўгаватую скрыню, пакрытую коркай мінеральных адкладанняў: відавочна, яна праляжала ў зямлі не адно стагоддзе. Труна выглядала надзвычай важкай і грувасткай, але тоўстае дрэва прагніло наскрозь, і мы без асаблівых высілкаў узламалі яе з дапамогай рычага. Адкінуўшы вечка труны, мы ўтаропіліся на тое, што знаходзілася ўнутры.
 
Рэшткі, якія пяць стагоддзяў запар праляжалі пад дзірванам, захаваліся добра, надзіва добра. Шкілет быў патрушчаны ў некалькіх месцах — пэўна, сківіцамі істоты, што забіла яго, але косткі не рассыпаліся, быццам іх утрымлівала якаясьці невядомая сіла. Схіліўшыся над труной, мы зачаравана сузіралі гладкі белы чэрап з ненатуральна доўгімі моцнымі зубамі і пустымі вачніцамі, у якіх некалі скакалі тыя ж вар’яцкія драпежныя агеньчыкі, што свяціліся цяпер у нашых уласных вачах. Побач са шкілетам мы заўважылі экзатычны амулет, які нябожчык, відавочна, калісьці насіў на шыі. Гэта была сімвалічная выява ці то крылатага ганчака, які ляжаў, прыпаўшы да зямлі, ці то сфінкса з галавою сабакі, па-майстэрску выразаная ў старажытна-арыентальным стылі з кавалка зялёнага нефрыту. Яе аблічча выклікала нечуваную агіду, увасабляючы адначасова смерць, жывёльныя інстынкты і лютую злосць. Унізе амулета былі выразаныя незразумелыя сімвалы, якія ні я, ні Сэнт-Джон не здолелі распазнаць, а яшчэ ніжэй, нібы пячатка майстра, быў выгравіяваны гратэскны чалавечы чэрап.
 
Кінуўшы позірк на амулет, мы адразу ж пажадалі завалодаць ім, адчуўшы, што каштоўнасць, якая столькі стагоддзяў утойвалася на дне магілы, — галоўная мэта нашых пошукаў. Мы б спакусіліся ім, нават калі б нічога не ведалі пра яго паходжанне, але разгледзеўшы яго больш пільна, мы зразумелі, на што менавіта натрапілі. Ён быў чужы ўсім формам традыцыйнага мастацтва і літаратуры, прызначаных для ўраўнаважанага і псіхічна здаровага мешчаніна, але мы пазналі ў ім істоту, якая згадвалася ў страшным Некранаміконе, забароненай кнізе звар’яцелага араба Абдула Аль-Хазрэда. Гэта быў сімвал душы ў агідным кульце пажыральнікаў мярцвячыны, распаўсюджаным на недасягальных абшарах Ленга, што ў Цэнтральнай Азіі. Мы без цяжкасцяў распазналі жахлівыя рысы, апісаныя ў манускрыпце арабскага чарнакніжніка, — рысы, як ён сцвярджаў, скапіяваныя з абліччаў дэманічных, звышнатуральных існасцяў — увасабленняў чорных душ тых, хто апаганьвае магілы і непакоіць памерлых.
 
Схапіўшы нефрытавы артэфакт, мы апошні раз зірнулі на касцяное аблічча і чорныя пустыя вачніцы яго ўладальніка, пасля чаго закідалі магілу зямлёй.
 
Калі мы спяшаліся прэч з гэтага агіднага месца разам са скрадзеным амулетам, надзейна схаваным у кішэні Сэнт-Джона, нам здалося, што цэлая зграя кажаноў, нібыта ў пошуках нячыстай блюзнерскай спажывы, апусцілася на абрабаваную магілу, абляпіўшы яе суцэльнай чорнай масай, якая на імгненне прыняла абрысы чалавечага цела. Але святло восеньскай поўні было такім слабым і бляклым, што мы не былі ўпэўненыя, ці напраўду бачылі гэта. А на наступны дзень, калі мы плылі пад ветразем, вяртаючыся з Нідэрландаў дадому, нам здалося, нібы дзесьці ўдалечыні чуецца прыцішаны брэх велізарнага сабакі-ганчака. Але восеньскі вецер так тужліва і журботна енчыў над морам, што мы не былі ўпэўненыя, ці напраўду чулі яго.
 
II
 
Менш чым праз тыдзень пасля нашага вяртання ў Англію пачало адбывацца незразумелае. Мы жылі як пустэльнікі, без сяброў, без прыслугі, адны ў вялізным старым асабняку пасярод бязлюднай верасовай пусткі, адкрытай усім вятрам, і рэдка здаралася, каб няпрошаныя госці назалялі нам груканнем у дзверы. Але цяпер нас часта непакоіла невыразнае мармытанне і драпанне ўначы, не толькі ля дзвярэй, але нават каля вокнаў — і зверху, і знізу. Аднойчы нам прымроіўся вялізны чорны цень у акне бібліятэкі, куды ярка свяціў месяц, а наступным разам прычулася ці то шапаценне, ці то воплескі крылаў дзесьці паблізу. Росшукі, якія мы ладзілі пасля кожнага такога здарэння, не давалі ніякіх вынікаў, і ўрэшце мы пачалі вінаваціць ва ўсім сваё хваравітае ўзбуджанае ўяўленне, праз якое ў нашых вушах дагэтуль гучаў той далёкі прыглушаны брэх, што прычуўся нам на могілках у Нідэрландах. Нефрытавы амулет стаяў цяпер у сценнай нішы нашага музея жахаў, і мы час ад часу запальвалі перад ім араматычныя свечкі з дзіўнымі водарамі. Мы шмат чыталі ў Некранаміконе Аль-Хазрэда пра ўласцівасці гэтага артэфакта, а таксама пра таемную сувязь паміж душамі рабаўнікоў магіл і істотамі, якіх ён сімвалізуе, і прачытанае напаўняла нас неспакоем. Тое, што пачалося пасля, нагадвала кашмарны сон.
 
Уначы 24 верасня 19** года я пачуў груканне ў дзверы майго пакоя. Мяркуючы, што гэта Сэнт-Джон, я запрасіў яго ўвайсці, але адказам мне быў толькі гідкі вісклівы смех. У калідоры не было ні душы. Калі я пабудзіў Сэнт-Джона і паведаміў яму пра здарэнне, ён пакляўся мне, што нічога не чуў, і ім таксама авалодала трывога. У тую ноч далёкі прыцішаны брэх, які разносіўся над верасовай пусткай, зрабіўся для нас выразнай жудлівай рэчаіснасцю. Праз чатыры дні, калі мы бавілі час у сваім сакрэтным музеі, штосьці ціха і асцярожна паскрэблася ў адзіныя дзверы, якія вялі да патаемнай лесвіцы ў бібліятэцы. Мы падхапіліся, ахопленыя панічным пачуццём, у якім жах перад невядомым змяшаўся са страхам, што пра нашую агідную калекцыю могуць даведацца староннія. Патушыўшы ўсе агні, мы нячутна наблізіліся да дзвярэй і рэзка расчынілі іх. Мы адчулі невытлумачальны подых паветра, а потым штосьці нябачнае шарахнулася ўглыб калідора, і мы пачулі прыглушаны шоргат, хіхіканне і даволі выразнае мармытанне. Мы не ведалі, ці ў сваім мы розуме, мроя гэта альбо трызненне. Адзінае, што мы ўсвядомілі — і гэта прымусіла нас знерухомець ад жаху, — бесцялесная істота, без сумневу, гаварыла па-нідэрландску.
 
З таго часу мы жылі ў нейкім жудасным зачараванні. Звычайна мы прытрымліваліся тэорыі, што абодва пазбавіліся розуму праз дэкадэнцкі лад жыцця і вычварныя эксперыменты, але часам цешыліся, уяўляючы сябе героямі тэатральнай драмы, што сталі ахвярамі падступнага і бязлітаснага лёсу. Дзіўныя здарэнні адбываліся цяпер занадта часта, каб іх можна было пералічыць. У нашым самотным доме пасялілася штосьці нябачнае і згубнае, пра чыю прыроду мы маглі толькі здагадвацца, а дэманічны брэх, які штоночы разносіўся над верасовай пусткай, працятай усімі вятрамі, з кожным разам гучаў усё бліжэй. 29 кастрычніка мы ўбачылі мноства слядоў на мяккім дзірване пад вокнамі бібліятэкі. Іх выгляд быў неапісальна жудасны, а паходжанне гэтых адбіткаў было гэткім жа невытлумачальным, як і зграі вялізных кажаноў, што апошнім часам літаральна акупавалі стары асабняк, селячыся тут у неймаверных колькасцях.
 
18 лістапада надышла жахлівая развязка. Калі пасля заходу сонца Сэнт-Джон ішоў праз пустку, вяртаючыся з чыгуначнай станцыі, на яго накінуўся невядомы драпежны звер і разадраў на кавалкі. Пачуўшы яго дзікі енк, я выбег з дома і кінуўся на месца здарэння. Тое, што забіла яго, ужо знікла, але я выразна чуў воплескі крылаў, і на імгненне выродлівы чорны сілуэт крылатай істоты паўстаў на фоне поўні, якая ззяла нізка над гарызонтам. Мой сябар курчыўся ў агоніі і ўжо не мог гаварыць. Калі я схіліўся над ім, ён толькі прашаптаў ледзь чутна: “Гэта ўсё амулет... хай ён будзе пракляты…” І ён памёр, і на руках у мяне застаўся адно камяк скрываўленай абязвечанай плоці.
 
Наступнай ноччу я пахаваў яго ў занядбаным садзе каля асабняка, прамармытаўшы над магілай адну з язычніцкіх малітваў, што так падабаліся яму пры жыцці. Калі я прамаўляў заключныя словы блюзнерскай літанні, мне пачуўся прыглушаны брэх, які разносіўся далёка над верасовай пусткай, залітай бледным месяцавым святлом, а потым я заўважыў велічэзны скурчаны цень, які скакаў з груда на груд. Ахоплены жахам, я заплюшчыў вочы і кінуўся тварам на зямлю. Не ведаю, колькі часу прайшло, перш чым я здолеў падняцца на ногі і, хістаючыся, калоцячыся ад страху, вярнуцца ў спусцелы дом. Укленчыўшы перад нефрытавым амулетам на імправізаваным алтары, я шаптаў бязладныя малітвы, просячы літасці.
 
Мне страшна было заставацца аднаму ў гэтым старым асабняку пасярод пусткі, і на наступны дзень я з’ехаў у Лондан. Папярэдне я знішчыў усе могільнікавыя артэфакты з нашага сакрэтнага музея, кінуўшы іх у вогнішча, а рэшту закапаўшы на пустцы, — апроч амулета, які я забраў з сабою. На трэцюю ноч я зноў пачуў жахлівы брэх, а яшчэ праз тыдзень мне прымроілася пара вачэй, якія глядзелі на мяне з цемры. Аднойчы ўвечары, калі я выйшаў на набярэжную Вікторыі, каб глынуць свежага паветра, мне здалося, нібы штосьці чорнае засланіла адлюстраванне аднаго з вулічных ліхтароў у вадзе, а потым адчуў рэзкі павеў ледзянога ветру. І тады я ўсвядоміў, што жахлівы лёс, які напаткаў Сэнт-Джона, чакае і мяне.
 
На наступны дзень я сеў на карабель і накіраваўся ў Нідэрланды. Са мной быў нефрытавы амулет, рупліва загорнуты ў кавалак тканіны. Я не ведаў, ці атрымаю я прабачэнне, вярнуўшы артэфакт яго мёртваму ўладальніку, але мне здавалася, што гэты адчайны крок — адзінае лагічнае выйсце. Я не мог упэўнена сказаць, чым насамрэч быў гэты прывідны ганчак і чаму ён пераследаваў мяне, але яго брэх мы ўпершыню пачулі на старажытных могілках, і, згадваючы ўсе наступныя здарэнні, у тым ліку апошнія словы Сэнт-Джона, я прыйшоў да высновы, што гэтае пракляцце непасрэдна звязанае з амулетам, выкрадзеным з магілы. Але лёс бязлітасна пасмяяўся з мяне, бо ў ратэрдамскай карчме, дзе я спыніўся, рабаўнікі ўзламалі дзверы майго пакоя і скралі амулет, пазбавіўшы мяне апошняй надзеі на паратунак.
 
У тую ноч брэх ганчака гучаў асабліва люта, а ў ранішняй газеце я прачытаў пра пачварнае злачынства, здзейсненае ў жабрацкім квартале горада. У шматкватэрных дамах, дзе сялілася ўся гарадская навалач, злачынствы не былі рэдкасцю, але крывавая разня, што адбылася тут уначы, жахнула нават мясцовую чэрнь. У брудным прытоне рабаўнікоў было знойдзенае цэлае сямейства, разадранае на кавалкі невядомай істотай, якая не пакінула ніякіх слядоў. Але тыя, хто жыў па суседстве, сцвярджалі, нібыта ўначы апроч звыклых п’яных выкрыкаў ім чуўся надрыўны прыцішаны брэх велізарнага сабакі.
 
А потым я зноў стаяў на жудасным могільніку, над якім ззяла бледная зімняя поўня, і на зямлі ляжалі выродлівыя цені, і галіны дрэваў, пазбаўленыя лістоты, хіліліся над расколатымі надмагіллямі і абледзянелай травой, і спічак капліцы, як палец мерцвяка, кпліва працінаў бляклае неба, і пранізліва енчыў начны вецер, што прыляцеў з далёкіх ледзяных балот і мораў. Брэх быў цяпер ледзьве чутны, а калі я наблізіўся да магілы, якую зняважыў калісьці, ён раптоўна змоўк, і цэлая зграя вялізных кажаноў узнялася ў паветра і пачала ашалела лётаць вакол надмагілля.
 
Я не ведаў, навошта я прыйшоў сюды. Магчыма, каб маліцца, а магчыма, каб прасіць літасці і даравання ў гэтых збялелых костак. Але якая б ні была мая мэта, я накінуўся на мёрзлую глебу з такім адчаем і апантанасцю, нібыта мной кіравала чыясьці злая воля. Капаць было нашмат лягчэй, чым я думаў, і толькі аднойчы мяне перапыніла нечаканая перашкода, калі лядашчы сцярвятнік раптам абрынуўся з халодных нябёс і пачаў раз'юшана дзяўбці могілкавую зямлю, пакуль я не прыкончыў яго ўдарам рыдлёўкі. Нарэшце я ўбачыў згнілую труну і скінуў з яе разбухлае, слізкае вечка. Гэта было маё апошняе асэнсаванае дзеянне.
 
Сцены струхлелай труны былі спрэс аблепленыя пачварнымі, ненатуральна вялізнымі кажанамі, якія спалі, і ў атачэнні гэтай жахлівай світы ляжаў той, каго мы з сябрам абрабавалі і абразілі калісьці. Тады мы ўбачылі толькі мёртвыя белыя косткі, але цяпер шкілет быў пакрыты коркай засмяглай крыві і месівам з плоці і валасоў. У ягоных пустых вачніцах шугалі жывыя агеньчыкі, і ён глядзеў на мяне, скалячы вострыя скрываўленыя іклы ў здзеклівай ухмылцы, нібы смеючыся з майго непазбежнага лёсу. А потым яго сківіцы зварухнуліся, з касцяной глоткі вырваўся надрыўны сарданічны брэх, і я ўбачыў пракляты нефрытавы амулет, які ён сціскаў у сваіх кашчавых скрываўленых пальцах. І тады я закрычаў і кінуўся прэч, як шаленец, заходзячыся енкам, які хутка перайшоў у прыступы істэрычнага смеху.
 
Вар'яцтва, вершнік на зорным ветры... тое, што стагоддзямі вастрыла іклы і кіпцюры аб закасцянелыя трупы... азызлая смерць паўстае ў вакханаліі кажаноў з чорных сутарэнняў падземнага храма Беліяла... Усё грамчэй гучыць брэх гэтай мёртвай бесцялеснай пачвары, я чую, як яна кружыць вакол мяне, і ўсё бліжэйшыя шоргат і воплескі яе перапончатых крылаў, але я, з рэвальверам у руцэ, хутка здабуду вызваленне, свой адзіны паратунак ад таго, што не мае назвы і не мусіць быць названае.
 
1924