№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Іда Ліндэ

Мама забойцы (Mördarens mamma)

Урыўкі з рамана

Пераклад са шведскай Наталля Паваляева

Мой хлопчык аднойчы спытаў: ці будзеш ты любіць мяне, калі я кагосьці заб’ю? Тады мы яшчэ нічога не ведалі. Ён быў проста маленькі хлопчык, які спытаўся: ці будзеш ты любіць мяне, калі я кагосьці заб’ю? І я адказала: так.

* * *

Праз некалькі дзён мы сядзелі ў італьянскім рэстаране — таго кшталту, дзе замест крэслаў драўляныя лаўкі. Грэйс прапанавала гэтае месца, і я зрабіла выгляд, быццам хадзіць па рэстаранах — звычайная справа для мяне. Але чужыя позіркі нервавалі — і што рабіць з гэтай крэмавай тканай сурвэткай? Я не ведала, як есці пасту карбанара, якую Грэйс замовіла для нас, але жаўток на талерцы выглядаў нібыта зіхоткае сонца. Я спытала: ці думала ты, што такое можа здарыцца з тваім сынам? Грэйс, відавочна, не хацела адказваць, таму я асцярожна праткнула жаўток кончыкам нажа, і залацістая жыжка выцекла, нібыта лава. Натуральна, пытанне было няёмкае. Побач з намі расшумелася вялікая кампанія "пінжакоў". Грэйс уздыхнула і, запінаючыся, пачала расказваць: ён прыйшоў дамоў з разбітым тварам, левае вока цалкам заплыло. Я пацягнула яго ў прыбіральню, узялася адціраць кроў, крычала на яго —упершыню ў жыцці; не памятаю ўжо, што я крычала, а ён проста сядзеў на ўнітазе, заткнуўшы вушы. І толькі калі ён ляжаў у ложку, нацягнуўшы коўдру да падбароддзя, як малое дзіця, я трохі супакоілася і спытала: чаму ты робіш гэта са мной? Ён прашаптаў: я ж нічога табе не зрабіў. Але калі я спыталася, каму ён тады зрабіў гэта ці хто зрабіў такое з ім, ён не змог адказаць, толькі скуголіў, як падстрэленая жывёла. Я не ведала, што магу быць такой раз’юшанай, і ён таксама не ведаў; потым злосць прайшла, але не забылася, і ўсё проста працягвалася.

Я акуратна накручвала спагеці на лыжку, стараючыся рабіць гэтак жа спрытна, як Грэйс; некалькі кропляў падліўкі ўсё ж такі трапілі мне на сукенку, я сцерла іх крадком і спытала: што працягвалася? Ён працягваў біцца, сказала Грэйс і сумна ўсміхнулася. З кожным, хто трапляўся яму на шляху, пакуль хтосьці не навучыў, як рабіць на гэтым грошы. Тады ён быў ужо не адзін супраць усяго свету. Добра памятаю, як аднойчы ён прыйшоў дадому з круглай татуіроўкай на перадплеччы; такі быў горды, а я заплакала — яму ўсяго дваццаць было, і тады я ўпершыню зразумела, што ягоная скура мне не належыць. Грэйс адпіла глыток вады, і я падумала, што такія вось найпрасцейшыя дзеянні дапамагаюць нам трымацца за жыццё. Цяпер словы пацяклі з яе ракой: магчыма, я мусіла навучыць яго супраціўляцца, неяк утаймоўваць гэтую нянавісць, каб яна не пералівалася праз край, але ўсё роўна кожны павінен сам несці адказнасць за свае ўчынкі.

Я думала пра мам, чыіх хлопцаў забілі нашыя хлопцы. Я не магла вытрываць думку пра тое, што мой хлопец такім вось чынам скраў у жыцця жыццё. Я ўяўляла, быццам прадаю тое нямногае, што маю — напрыклад, пярсцёнак, які атрымала ў спадчыну, — і аддаю ўсё той маці. Не тое каб яна магла захацець гэтых грошай; было б абразай нават прапанаваць такое, бо адзінае, чаго яна хацела, больш не існавала. Мёртвыя не стануць жывымі. Я думала пра тое, што сказала Грэйс: ці праўда, што кожны сам нясе адказнасць за сябе, альбо ўсе мы так моцна звязаныя паміж сабой, што пацягнеш за нітачку — і гэта адразу ж закране кагосьці іншага? Ці не таму тузаеш вузел, бо іншыя ўжо развязаліся? Ці ёсць увогуле нешта, што адрознівае аднаго ад усіх астатніх? Ці адзіная альтэрнатыва ўсяму гэтаму — самота? Тут мяне накрыла знаёмай злосцю. Тыя мамы маглі суцешыцца хаця б тым, што супраць іх было здзейсненае сапраўднае злачынства. Злачынства — гэта няправільна, і таму іншыя маглі падзяліць іх смутак. У мяне такой магчымасці не было. Я засталася сам-насам са смуткам і роспаччу. Мы працягвалі есці моўчкі. Потым Грэйс узяла ў руку маю далонь, нібыта нованароджанае кацяня, і спытала: цябе напужала мая злосць? Я адчула, як на яе запясці пульсуе кроў — менавіта ў гэтым месцы робяць надрэз. Не, адказала я, пасля таго, што здарылася, мяне ўжо нішто не пужае; цяпер застаецца толькі неяк трымацца, пакуль доўжыцца гэты кашмар. Яна выпусціла маю далонь, і я паспела, як ідыётка, пашкадаваць пра гэта, але ў наступны момант Грэйс падсунулася бліжэй і сказала лісліва: я не супраць, калі мы пойдзем да мяне разам.

Мы сядзелі адно насупраць аднаго, і паколькі ён ведаў мяне як аблупленую, то напэўна заўважыў змены. Бо мае шчокі палалі ад адной толькі думкі пра яе вусны, яе язык. Мне хацелася спытаць у майго хлопца — можа, ён ведае яе сына, можа, чуў што-небудзь пра ягонае злачынства, можа, яны пасябравалі, але я не магла нават вымавіць "Грэйс". І не ягоная гэта справа — расказваць мне пра тое, што я сама не наважвалася спытаць яе. Таму я сядзела моўчкі, і ён таксама маўчаў, як бывае, калі яшчэ не надышоў час адкрыць таямніцы, якія рана ці позна адкрыюцца.

Па дарозе з турмы ў горад, пакуль туман цёрся аб вокны аўтобуса, Грэйс расказвала, як нейкая газета спрабавала ў судзе атрымаць інфармацыю пра злачынства, якое здзейсніў яе сын, хаця яна прасіла захоўваць прыватнасць. Спадзявалася, што гэта не будуць варушыць ізноў, ён жа атрымаў усяго пяць гадоў. У аўтобусе пахла бананавай кажурынай і сырасцю — тыповы смурод. Пяць гадоў — амаль нічога, сказала Грэйс, і мне захацелася, каб яна ніколі не казала гэтага. Пяць гадоў падаваліся вечнасцю, таму што калі майго хлопца пасадзілі ў турму, час замёр. Я ўявіла сабе, што час спыніўся назаўжды. Каб прагнаць паніку, я паморгала і паспрабавала палічыць блакітныя крэслы ў салоне, а Грэйс працягвала: яны казалі, што ім трэба асвятляць навіны, але якая ж гэта навіна? Я не ведала, што адказаць; не ведала, што мне рабіць з часам, з маім хлопцам — думкі знікалі, нібыта ў чорнай дзірцы. Сорак два месцы было ў гэтым аўтобусе. Я заплюшчыла вочы. Можа, хаця б у гэтай цемры, адмежаванай ад усяго свету, адшукаецца нейкая стабільнасць. Але раптам я адчула язык Грэйс проста ля майго вуха, і яна прашаптала: адзінае, што цягне на навіну, — гэта што я зачараваная табой. У грудзях запякло. Ці насамрэч гэта магчыма — такое каханне пасярод жудаснага адчаю.

Мы прыехалі да Грэйс, і я аказалася не гатовая ўбачыць дом гэткіх памераў. Перш чым падысці да ўваходных дзвярэй, мы прайшлі праз сад. Ты любіш кветкі? — спытала я, і яна ўсміхнулася ў адказ. Як мала ведала я пра жанчыну, якой дазволіла ўвайсці ў мяне — ва ўсіх магчымых сэнсах. Яна стварыла ўсю гэтую ружова-зялёную раскошу! Півоні былі ашаламляльныя. Летняе паветра дыхнула ў патыліцу, і я зразумела, што прапусціла вясну, што не толькі я, але і сама зямля перамянілася, і кожная кветка ўжо распусцілася. У доме было светла; Грэйс паспрабавала пацалаваць мяне проста ў вітальні, але мне трэба было прызвычаіцца да прахалоды, якая ішла ад сцен і драўлянай падлогі. Я адхінулася і прайшла ў вялікую гасцёўню з акном, якое выходзіла на мора. Як ты можаш так жыць, спытала я. Грэйс выглядала абражанай, і я зразумела, што маё пытанне прагучала абвінаваўча — ці, магчыма, яно і было такім, бо я не разумела, як можна жыць у гэткай раскошы. Выбачай, я не тое хацела сказаць — проста тут вельмі прыгожа. Яна прагнала абражаны выраз з твару і абняла мяне ззаду, пакуль я глядзела на ваду. Мой сын купіў гэты дом для мяне, сказала Грэйс. За паўгода да таго, як яго арыштавалі. Я ніколі не пыталася, дзе ён узяў грошы, проста прыняла ўсё як ёсць і жыву тут з адчуваннем, што гэты дом, відавочна, належыць камусьці іншаму.

Мы кахаліся на вялікім ложку ля расчыненага акна, за якім спявалі птушкі. Гэта было неяк разбуральна прыгожа. Ніколі раней не даводзілася мне сутыкацца з такой прыгажосцю, яна прасякала ўсё і нібыта выціскала нешта прэч, але я пакуль не ведала — што. Грэйс прынесла два крыштальныя келіхі, і мы пілі віно голыя, закруціўшыся ў прасціны. Яна частавала мяне трускалкамі з узбітымі вяршкамі ды ромам. Мы перапэцкалі ўвесь ложак. Я падумала: як добра, што мая маці ніколі не даведаецца пра гэта ўсё і не зможа нічога сказаць. Закруціўшыся ў коўдру, я падышла да акна, і мне падалося, што я бачу, як бурліць хларафіл. Божачкі, прашаптала я, і Грэйс засмяялася. Хадзі сюды, сказала яна, хадзі да мяне.

 

Publіshed wіth a permіssіon from Norstedts Agency

 

Пра раман "Мама забойцы"

У інтэрв’ю газеце Svenska Dagbladet ад 16 сакавіка 2018 г. Іда Ліндэ расказала, што зыходным пунктам для яе рамана стала гісторыя Сью Кліболд — маці хлопца, які ў 1999 годзе здзейсніў масавае забойства ў школе "Калумбайн" (ЗША). Асабліва ўзрушылі аўтарку наступныя словы Сью Кліболд: "Я разумею, што свету было б лепш, калі б мой сын ніколі не нараджаўся, але гэта не было б лепшым для мяне". Іда паспрабавала зразумець гэта, асэнсаваць пачуцці маці, якая аказалася ў такім трагічным становішчы.

Менавіта "мама забойцы", а не злачынца, злачынства ці яго прычыны — у цэнтры ўвагі ў рамане. Аповед вядзецца ад першай асобы, што надае тэксту глыбокае псіхалагічнае вымярэнне. Генрыета — жанчына, чый сын здзейсніў забойства шаснаццацігадовага юнака, і цяпер яна мусіць прызвычайвацца да новых умоваў жыцця: да сацыяльнай ізаляцыі, да пастаянных думак пра сваю віну, да паездак у турму на спатканні з сынам. Але пасярод цемры і адчаю здараецца нечаканае: падчас чарговай паездкі ў турму Генрыета знаёміцца з Грэйс — такой жа, як яна, "мамай забойцы", і гэтая сустрэча прыносіць у жыццё Генрыеты сапраўднае каханне.

Такім чынам, у рамане "Мама забойцы" пераплятаюцца дзве тэмы: матчына любоў (ці мае яна нейкія межы, ці ёсць нешта, што маці не зможа дараваць свайму дзіцяці) і каханне, якое не ведае межаў і можа з’явіцца нават у самы безнадзейны момант
жыцця.
Пераклад са шведскай – Наталля Паваляева © 2018

Чытайце таксама

Баляслаў Лесьмян

Баляслаў Лесьмян

Польскі культавы паэт, сябра Польскай акадэміі літаратуры

Сяргій Жадан

Сяргій Жадан

Культавы ўкраінскі паэт, эсэіст, перакладчык, арганізатар літаратурных фестываляў

Альгерд Бахарэвіч

Альгерд Бахарэвіч

Беларускі пісьменнік, перакладчык з нямецкай, двойчы лаўрэат 2 ступені прэміі Гедройца

Іван Бунін

Іван Бунін

Рускі пісьменнік, паэт, першы рускі лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры

3061