“Думаць” і “дзячыць” у нашай мове — словы аднаго і таго ж паходжання [1]. Калі трымацца іхнага сэнсу, то прыйдзеш да поля значэнняў: “успамінаць”, “памятаць”, “напамінак”, “пашана” [2]. Дазвольце ж мне, імі кіруючыся, вам падзячыць.
Краіна, з якой я — столькімі вакольнымі шляхамі! але ці ёсць яны, вакольныя шляхі? — краіна, з якой я да вас прыехаў, можа быць, большасці невядомая. Гэта краіна, адкуль паходзіць значная частка тых хасідскіх аповедаў, што для нас усіх пераказаў па-нямецку Марцін Бубер. І — я дазволю сабе дапоўніць ейны тапаграфічы эскіз тым, што, зусім здалёк, паўстае цяпер перад маімі вачыма — гэта быў край, дзе жылі людзі і кнігі. У той выпалай з сучаснай гісторыі, тагачаснай правінцыі габсбургскай манархіі да мяне ўпершыню прыйшло імя Рудольфа Аляксандра Шродэра — падчас чытання “Оды з гранатам” Рудольфа Борхардта. І тады ж набываў для мяне абрысы Брэмен: у вобразе выданняў “Брэмер Прэсэ”.
І ўсё ж Брэмен, набліжаны праз кнігі і імёны тых, хто пісаў кнігі і іх выдаваў, захоўваў у сабе гук недасяжнасці.
Дасяжнае, аднак даволі далёкае, каб дасягнуць, звалася Венай. Вы ведаеце, як цягам гадоў ішлі справы з гэтай дасяжнасцю.
Дасяжным, блізкім і не страчаным між усіх стратаў заставалася толькі адно: мова.
Яна, мова, заставалася не страчанай, напраўду, нягледзячы ні на што. Але ёй выпала прайсці скрозь уласную безадказанасць, прайсці скрозь страшэннае зняменне, прайсці скрозь тысячу цемрадзяў смертаносных размоваў. Яна прайшла скрозь, і не знайшлося ў яе ніякіх словаў для таго, што здарылася; толькі здарэнне тое яна прайшла наскрозь. Прайшла наскрозь і зноў змагла з’явіцца, “узбагачаная” ўсім гэтым.
Я спрабаваў на гэтай мове, у тыя і ў наступныя гады, пісаць вершы: каб казаць, каб арыентавацца, каб разведаць, дзе я знаходжуся і куды мяне вядзе, каб накідаць для сябе чарнавік рэчаіснасці.
Гэта было, як бачыце, падзеяй, рухам, знаходжаннем у дарозе, гэта было спробай знайсці кірунак. І калі б я запытаўся пра іхны сэнс, я думаю, мне давялося б адказаць, што ў гэтым пытанні, туруючы яму па гадзіннікавай стрэлцы, гучыць яшчэ адно пытанне.
Таму што верш не пазачасавы. Няма сумневу, ён дамагаецца бясконцасці, ён шукае, як прарвацца скрозь час — праз час наскрозь, а не па-над часам. Верш можа — таму што гэта адна з яўных формаў мовы і, значыць, дыялагічная па сваёй сутнасці — быць пасланнем у бутэльцы, закладзеным — канечне, почасту дарэмна — з верай у тое, што недзе і некалі яно можа быць вынесеным на бераг, на бераг сэрца, мабыць. Вершы, такім чынам, таксама ў дарозе: яны некуды мкнуць.
Але куды ж? Да нейкай адчыненасці, гатовасці прыняць, мабыць, да нейкага адкрытага да размовы Ты, адкрытай да размовы рэчаіснасці.
Пра такія рэчаіснасці вядзецца, я думаю, у вершы.
І яшчэ я думаю, што такія развагі суправаджаюць не толькі мае намаганні, але і тых, іншых паэтаў з маладзейшага пакалення. Намаганні таго, над якім ляцяць рукатворныя зоркі і які, не маючы даху над галавою і ў такім нябылым дагэтуль сэнсе, а таму ахоплены вусцішшу свабоды, звяртаецца са сваім быццём да мовы, паранены рэчаіснасцю і рэчаіснасці прагны.
Каментары:
[1] У арыгінале: “denken” і “danken”.
[2] У арыгінале адпаведна: “gedenken”, “eingedenk sein”, “Andenken”, “Andacht”.
