Ён вярнуўся з працы раней чым звычайна, адштурхнуў жонку ўбок, але так і не пабачыў нічога падазронага ні ў спальні, ні ў шафе. Ён, аднак, не сумняваўся ў сваёй рацыі і гучна вінаваціў яе ў здрадзе. Хільдэ, казаў ён, ты паводзілася непрыстойна. Ён згроб свае рэчы, сеў у машыну і газануў прэч. У гэты час іх сын быў у дзіцячым садку, але ён праехаў міма не развітаўшыся. Хвілін праз дзесяць ён мінуў школу, дзе вучыліся дзве дачкі: адна ў другім, другая ў чацвёртым класе. Што б ён ім сказаў? Праз дзве гадзіны ён быў на мяжы са Швецыяй. Хільдэ сказала, што кахае яго, але ён не паверыў. Гэта было жахліва, яму трэба было яшчэ далей заехаць у Швецыю. На скрыжаванні ён не справіўся з кіраваннем і на чырвоным урэзаўся ў машыну.
Хільдэ прыехала ў шпіталь тою ж ноччу. Ён быў слабы і разгублены, казаў, што без яе яму не выбрацца. Хільдэ плакала, сціскала яго руку. Дактарам давялося ампутаваць абедзве нагі вышэй за калені.
“Добра, што хоць выжыў, — прамовіў ён, прачнуўшыся праз некалькі гадзін пасля аперацыі. — А можа, у мяне талент шчасліўчыка?”
Хільдэ згодліва ківала і заставалася побач, аж пакуль яго не павезлі на апошнюю аперацыю па стабілізацыі. Калі ён прачнуўся другі раз ва ўніверсітэцкай бальніцы Гётэборга, яе не было. На лапіку паперы яна напісала, што больш не ў змозе трываць яго абвінавачанні.
Пазней ён ляцеў самалётам дадому ў Нарвегію і кульгаў з самалёта на спецыяльных пратэзах. У аэрапорце яго сустракалі жонка і дзеці. Хільдэ абняла яго, дзеці з цікавасцю паказвалі на пратэзы, пыталі, ці цяжка было наноў вучыцца хадзіць і ці балела, калі адымалі ногі. Ён зухавата ўсміхаўся, усё яшчэ не разумеючы, чаму яго ўсё гэта навучыць.
Неяк увечары седзячы ў садзе з келіхам віна, ён пачуў глыбокі рык. Рыкала недзе блізка ў яго за спінаю, у кустах, за нейкі метр. Ён падскочыў. Рыкаў, пэўна, нейкі сабака або лісіца. Ён часта бачыў лісіц у Лондане. Яны выходзілі пад вечар і елі тое, што знаходзілі ў сметніках і парках, і ён ніяк не разумеў, дзе гэтыя звяры сядзелі ўдзень, у самы разгар лонданскай мітусні. Неяк увечары ён пабачыў за смеццевым бакам казулю. Яна спужалася, калі ён адчыніў уваходныя дзверы, і знікла за прыпаркаванымі машынамі.
Рык быў занадта дзікі: сабака, нават вялікі, так рыкаць не мог. Гэта было пагрозлівае рыканне, больш падобнае да рыкання вялікага прадстаўніка кашэчых. Крык лісіцы хутчэй нагадвае дзіцячы плач. Ён паставіў келіх на садовы стол і пайшоў у дом. Дзеці спалі на верхнім паверсе. Можа, яны прачнуліся? Ён падняўся ў дзіцячы пакой праверыць. Там было ціха і мірна. Тры дачкі спалі, быццам нічога не здарылася. Ён спусціўся на першы паверх і зачыніў уваходныя дзверы на ўсе замкі. Упершыню за доўгі час ён зачыніў і дзверы на верандзе. На кухні ён святло не патушыў, падняўся ў спальню і лёг.
Сярод ночы яго разбудзіў неймаверны галас. Цяпер гэта быў не рык. Гэта быў сапраўдны роў. Ён выскачыў з ложка і дастаў афрыканскі меч, які захоўваў у шафе спальні. Прабраўся на кухню. Роў далятаў з саду. Ён патушыў святло, павагаўся крыху і падняў жалюзі.
У садзе стаяў тыгр. Ён адклаў меч убок. Тыгр быў самай буйной жывёлінай з тых, што яму даводзілася бачыць. Гэты гук быў невыносны. Тыгр глядзеў на яго. Не было ніякіх сумневаў, што той роў на яго. Ён адчуваў сябе зусім безабаронным. Тыгр лёгка мог кінуцца на дзверы веранды, але нічога не здарылася.
Тыгр задаволіўся ровам. Нібыта яму проста хацелася сябе паказаць. Роў быў страшны, але пагроза падавалася мізэрнай. Гэта быў усяго толькі шум. Ён апусціў жалюзі, падняўся ў спальню і залез пад коўдру, схаваўшы галаву пад падушку. Але шум у садзе ўсё роўна быў чуваць. Ён устаў, пайшоў у ванную і знайшоў сіліконавыя затычкі для вушэй, якімі карысталіся падчас плавання. Запхаў іх у вушы. Дапамагло, больш ён нічога не чуў і хутка заснуў.
Наступным ранкам прачнуўся, выцягнуў затычкі з вушэй і пайшоў у ванную пагаліцца, пачысціць зубы і прыняць душ. Тыгр, па ўсім відаць, не збіраўся здавацца. Ён зноў пачуў гэты роў і нават падумаў, што роў нашмат падабрэў. Гэты роў быццам казаў яму: “Здароў, стары, а вось і я”. Менавіта так звычайна віталіся сябры — мімаходзь, на стадыёне або ў горадзе. Роў проста зрабіўся не такім пагрозлівым, і ён падумаў, што з ім можна было б зжыцца.
“У садзе стаіць тыгр і раве”, — паведаміў ён жонцы па тэлефоне.
Яна была ў Нью-Ёрку на семінары, і, крыху разважыўшы, ён вырашыў ёй пазваніць. Роў з саду быў чуваць увесь ранак, і ён пераканаўся, што пра гэта трэба сказаць жонцы. Непадобна было, што тыгр збіраецца адступаць. Яе варта было папярэдзіць.
“Чуеш, як раве?” — спытаў ён, паварочваючы мабільны ў бок саду. Тыгр зароў яшчэ мацней. Нібыта хацеў пакрасавацца.
“Мілы, паспрабуй супакоіцца, — сказала жонка і рассмяялася. — Я ўжо заўтра прыеду”.
Два дні і дзве ночы тыгр расхаджваў вакол дома і рыкаў. Нянька заўсміхалася, калі ён папярэдзіў яе, каб не выходзіла ў сад. Яна адводзіць дзяўчатак у школу і забірае іх дадому пасля ўрокаў, але яшчэ ні разу не пракаментавала роў з саду. Ён спрабуе не думаць пра тыгра, хоць роў такі аглушальны, што яго немагчыма не заўважаць, але тое яго больш не турбуе. Ён запэўнівае дачок, што тыгр іх не кране, бо дзверы на верандзе надзейна зачыненыя.
Позна ўвечары прыязджае дадому жонка. Тыгр знік, і ў садзе зрабілася зусім ціха.
— Толькі што тыгр быў тут, — кажа ён. — Можа, ты чула што-небудзь?
— Сам ты тыгр, — кажа яна і цалуе яго.
— Я сур’ёзна. У нас у садзе завёўся тыгр.
— Што за вэрхал, — кажа яна, азіраючыся. — Ты што, нават не разабраў пасудамыйку?!
І такое яна заўважае найперш, калі вяртаецца дадому.
— Мяне даймаў тыгр, — адказвае ён.
— Ты нават прыбрацца не можаш, — крыўдзіцца яна. — Ты мяне гэтым не паважаеш.
— Не разумею, — кажа ён.
— Канечне, — працягвае яна. — Ты не разумееш. Любоў — яна ў паўсядзённых справах. Ты паказваеш, што кахаеш мяне, калі загружаеш і разгружаеш пасудамыйку.
— Ты жартуеш.
Паміж імі пралегла бездань. Такое здараецца ўсё часцей і часцей, і ён больш нічога не кантралюе. Амаль гэтаксама, як з тыграм у садзе.
— Я хачу пераехаць назад у Нарвегію, — кажа яна. — Так болей не можа працягвацца. Мы выбіваемся з сіл. Мне не хапае маіх сяброў. Я хачу дадому.
— Так, — адказвае ён. — Шкада, што ты так думаеш. Мне дадому не хочацца.
— Не, — пярэчыць яна. — Ты нічога не разумееш.
Яму здаецца, што ён ізноў чуе тыгрыны роў, ён азіраецца, але ў садзе пуста.
— Я застануся тут, — кажа ён. — Буду круціцца паміж Лонданам і Осла, бачыць цябе і дзяцей на выходных.
— Ты нясеш лухту, — кажа яна, падымаючыся наверх.
Ён застаецца на кухні. Пазней выглядвае ў сад. Тыгр пахаджвае, быццам нічога кепска не здарылася. І калі жонка крычыць яму, што будзе спаць з дзецьмі, тыгр глядзіць проста на яго і раве.
У наступныя тыдні ён вяртаўся дадому абходнымі шляхамі, пазбягаў скрыжавання насупраць будынка, ля якога ляжаў веласіпед. Пазней ён праязджаў зусім блізка ад яго, паварочваў проста да двара і з усіх сілаў прымушаў сябе не глядзець назад на дарогу. Тыдняў праз пяць, прачнуўшыся аднойчы раніцай, ён раптам зразумеў, што досыць. Зайшоў на кухню, дзе жонка гатавала снеданне, надзеў камбінезон і абуўся ў гумавыя боты, выпіў кавы, налітай жонкай, выйшаў з хаты і рашуча скіраваўся да веласіпеда. Кола было перакручанае, паміж спіцамі прабілася трава, на раме і трохкутнічку сядзення назбіралася бруду і смецця. Ён схапіў веласіпед, крыху павагаўся і, рашуча яго падняўшы, хутка рушыў той самай дарогай, якою прыйшоў. У двары ён разабраў веласіпед: адкруціў сядзенне і стырно, склаў пашкоджанае кола і іншыя часткі ў кардонную скрынку і паставіў яе каля смеццевага бака. Ён спадзяваўся, што смеццявоз забярэ кардонную скрынку, нягледзячы на тое, што там метал. Але так не здарылася. Смеццявоз скрынку не забраў.
Мінула некалькі месяцаў. Скрынка набрыняла вільгаццю і разлезлася, адкрываючы груду іржавага ламачча. Па вясне ён узяў скрынку, прынёс на кухню і паставіў перад жонкай на стол. Кубак з кавай выслізнуў з яе рук на падлогу, яна адвярнулася.
“Нам даўно трэба было гэта зрабіць, — сказаў ён. — “Я адрамантую веласіпед. Адскрабу іржу і складу яго наноў. Усё будзе як раней”.
“Ты так думаеш? — яе голас дрыжэў. Яна адкашлялася. — Давай думаць, што ўсё будзе як раней”.
Ён падняў кубак, сеў. У кубка адбілася вушка. Яны сядзелі і глядзелі міма адно аднаго.
Ехалі праз Атласкія горы паскуднай дарогай праз абложны дождж і да Загоры дабраліся аж пад вечар. Начавалі ў “Ла Мамуніі” ў Маракешы, куды цэлы дзень імчалі аж з Танжэра. Па дарозе спыніліся ў адным пасяленні бербераў. Ён набыў сёе-тое ў старых, прыправаў і дыхтоўных нажоў ручной работы. У Загоры амаль не было людзей. Яны выпілі кавы ў вулічнай кавярні, купілі некалькі бутэлек вады. Яму падумалася, што ён ніколі раней не бачыў такога неба над пустыняй.
Пазней яны паехалі па пясках. Праз гадзіну машына ўгрузла. Яны выйшлі, на ўсялякі выпадак узялі з сабою па швэдры, астатнія рэчы пакінулі на пастуха, які стаяў і чакаў іх. Яны ішлі поплеч паўз пустыню. Паветра было прахалодным, неба — высокім і бясхмарным. І ўсё ж ён памыліўся, неба было такое самае, як раней. Слабыя парывы ветру несліся па Сахары. На ім быў гарнітур ад Іва Сэн-Ларана. Так яны ішлі яшчэ доўга. Нарэшце дабраліся да хаткі ля падножжа гор, якія раскінуліся ў пустыні на шмат кіламетраў. Яны фатаграфавалі адзін аднаго, гучна смяяліся. Сахара — не месца для пустых размоваў.
“Ты не хворы, — сказаў ён. — Ты здолеў дабрацца аж сюды які ўжо раз”.
“Я хутка памру, — адказаў сябар. — І гэта адзінае, у чым я цалкам упэўнены”.
Яны зайшлі ў дом. Стол быў накрыты. Хлопчык прынёс ежы і пітва. Яны елі моўчкі.
Ён памёр праз два месяцы ў Парыжы. Яго кватэра была заваленая фотаздымкамі, зробленымі ў безлічы вандровак. Адно фота было з апошняй вандроўкі да хаткі непадалёк ад Загоры. На іх тварах былі ўсмешкі. Незвычайны гарнітур. Ён так хацеў. Пол Боўлз паехаў у Сахару на “Ягуары”, поўным гарнітураў, кашуляў і гальштукаў. Ніколі не ведаеш, што чакае цябе за наступным паваротам або наступным барханам, казаў ён. Яны абодва з гэтага смяяліся. Але Боўлз памёр, ён таксама.
Мінула некалькі дзён, перш чым мы пачалі размаўляць. Мы спалі кожны ў сваім куце прапахлага цвіллю пакоя, адведзенага нам мадам Розай у пансіянаце Танжэра. Мы абодва былі нарвежцамі, якія незалежна адзін ад аднаго выправіліся ў падарожжа па Паўночнай Афрыцы. Я не быў асабліва сарамлівым у той час і ўступаў у размовы з усякім, хто мне сустракаўся, і акурат праз гэта пазбягаў свайго суайчынніка. Я прыехаў сюды не для таго, каб вадзіцца з нарвежцамі.
Аднойчы ўвечары ён стаяў на тэрасе і ціха размаўляў з мадам Розай. На ім былі кашуля і пінжак, доўгія валасы пакрываў капялюш. На шыі было начапляна розных бразготак, а на нагах боты з завостранымі насамі, ці не занадта цёплыя на тутэйшы клімат. Ён быў высокі і самавіты мужчына і называў сябе Турдэн Снэ. Я быў нізкага росту, неахайны з выгляду, адзеты ў джынсы і футболку з надпісам Ramones паверх выцвілай выявы чатырох хлапцоў без харызмы. Некалькі месяцаў таму банк даў мне пазыку на атрыманне вышэйшай адукацыі, і я зліняў з універа. Мадам Роза махнула мне, і я неахвотна пашкандыбаў да яе і майго суайчынніка.
“Мадам кажа, што ты знаёмы з Полам Боўлзам”, — сказаў Турдэн Снэ, падаючы мне руку. Рука была моцнай, поціск — доўгім.
“Не варта верыць усяму, што яна кажа”, — адказаў я.
“Добра, — сказаў ён. — Цяпер я напэўна ведаю, што ты з ім знаёмы”.
Наступнага ранку мы снедалі ў кавяні “Мэтраполь”, а праз некалькі гадзін выправіліся на пляж купацца. Увечары мы пайшлі ў госці да Пола Боўлза. Ён падаў нам чаю і прапанаваў тонкія самаробныя цыгарэты. Яны ляжалі ў невялічкай металічнай скрынцы. Першы раз Турдэн Снэ смаліў кіф. Вырачыўшы вочы, ён сядзеў у маленькім пакоі амерыканскага паэта і балбатаў пра падарожжа да Тымбукту. Больш за ўсё на свеце яму хацелася пабываць у гэтым ахутаным міфамі горадзе сярод пустыні. Боўлз лагодна ўсміхаўся.
“Я ніколі не быў у Тымбукту”, — сказаў ён.
Праз некалькі дзён мы развіталіся з мадам Розай і паехалі цягніком да Касабланкі. Адтуль селі на аўтобус да Заходняй Сахары. У Эль-Аюне мы вырашылі ехаць разам з канваірамі да маўрытанскага Наўкшота. Пакуль ехалі ў грузавіку, нам некалькі разоў трапляліся караваны. Туарэгі без асаблівых высілкаў пераходзілі межы самай вялікай на свеце пустыні, яны гандлявалі з людзьмі розных нацыянальнасцяў, ствараючы надзвычай прыбытковую транспартную сістэму гандлю таварамі ў Сахары.
“Туарэгі даставяць нас у Тымбукту, — сказаў Турдэн Снэ. Ён быў відавочна зачараваны многімі чуткамі пра гэты горад у пустыні. — Я заўсёды ведаў, што Сахара — мой дом. Я належу гэтай пустыні. Я збіраюся правесці ў Тымбукту рэшту жыцця”.
“Цікава, — сказаў я. — Я сам так думаў”.
“Ты сур’ёзна?” — шчаслівы, ён са здзіўленнем глядзеў на мяне.
“А то не, — сказаў я. — А чаму яшчэ я падтрымаў бы гэтае тваё вар’яцкае жаданне ехаць у Тымбукту?”
Больш чым месяц мы дабіраліся з Наўкшота да Тымбукту — аўтамабілямі і аўтобусамі, грузавікамі і, нарэшце, на вярблюдах. У дарозе абодва захварэлі на дызентэрыю. Калі мы нарэшце дасягнулі гэтага самотнага невялікага горада ў самым сэрцы Сахары, то былі такімі выматанымі, што радавацца ўжо не маглі. Мы ўладкаваліся ў гатэлі “Ле Букту” і праспалі цэлыя суткі.
Калі прачнуліся, вечарэла, у напаўпустым рэстаране гатэля нам прынеслі супу. Пасля мы выпілі піва ў бары. Там было поўна турыстаў з Францыі, Германіі і ЗША.
“Мы паставілі сабе мэту і дасягнулі яе, — сказаў я. — І можам гэтым ганарыцца”.
“Я ніколі не падумаў бы, што сустрэну тут немцаў і амерыканцаў”, — сказаў Турдэн Снэ.
Наступнага ранку мы прачнуліся на досвітку. За ноч у шчыліну пад дзвярыма надзьмула дробнага пяску, і ля парога ляжала цэлая намець. Гэта нагадвала снег высока ў гарах Нарвегіі. Турдэн Снэ і я адзеліся і пайшлі паглядзець горад.
Тымбукту — гэта выдумка. Проста купка дамкоў, што прадзімаюцца ўсімі вятрамі сярод бяскрайняга акіяну пяску. У гэтым горадзе няма чаго рабіць.
“Тут смярдзіць”, — сказаў я. — Якога чорта мы будзем тут рабіць?”
“Анічога, — сказаў Турдэн Снэ. — І таму гэта цудоўна”.
Мяне падманулі, прынамсі, складвалася такое ўражанне, хоць я нічога асаблівага і не чакаў. Няўрымслівы, я проста хацеў прыгодаў — бадай і ўсё. У мяне не было ніякага жадання сядзець тут, пасярод вялізнай пустыні, разам з потнымі турыстамі і нейкім вар’ятам, які называў сябе Турдэн Снэ.
“Я ліняю, — сказаў я. — Куды заўгодна, толькі прэч адсюль”.
“Хіба ты не зразумеў, што Тымбукту — гэта месца, якіх шмат унутры цябе самога? — з засмучаным выглядам спытаў Турдэн Снэ. — Гэты горад — мара і ўяўленне. Усім дзецям расказваюць пра Тымбукту як пра самае недасягальнае месца на свеце. І вось мы тут, ты і я. Як нялёгка давялося нам па дарозе сюды! Хай не выклікае ў цябе расчараванне, што вуліцы тут не вымашчаныя золатам і няма ўніверсітэтаў з бяздоннай мудрасцю. Гэтаксама думалі пра Тымбукту першаадкрывальнікі. Як і ты, яны былі вельмі расчараваныя, калі нарэшце сюды дабраліся”.
“Божачкі, ты гаворыш як гід-экскурсавод”, — сказаў я.
Турдэн Снэ заспяваў нешта сабе пад нос і рушыў уздоўж пыльнай вуліцы. Па-заліхвацку насунуўшы капялюш набакір, ён фатаграфаваўся з турыстамі і паводзіўся так, нібыта ладзіў атракцыён. Мяне гэта яшчэ больш прыгнятала. У Тымбукту нельга было заставацца.
Я склаў заплечнік і купіў білет на стары вінтавы самалёт, які лятаў двойчы на тыдзень да Мопці. Далей я думаў скіравацца да Бамака, сталіцы Малі.
Я з’ехаў не развітаўшыся.
Два разы я вяртаўся ў Тымбукту, каб адшукаць яго, але не змог. Калі я сустракаю людзей, якія бывалі там, я пытаюся, ці не трапляўся ім загадкавы дзівакаваты нарвежац у капелюшы, з бразготкамі на шыі і ў пінжаку. Адказ заўжды адмоўны. Добра знаёмыя з Тымбукту кажуць, што нарвежцы там ніколі не жылі. Я амаль прымірыўся з тым, што, пэўна, сам яго выдумаў.
* З нарвежскай “Tord” — гром, “Snø” — снег
© Ari Behn / Kolon Forlag
