Як пісаў пра традыцыяналістаў Францішак Багушэвіч, “кепска з імі будзе”.
Як нам пазбавіцца ў вершах ад усіх гэтых родных ніў, маміных рук, блакітных нябёсаў, гарачых сэрцаў і ледзянога подыху смерці? Як весці бітву з гэтай гідрай? Мой адказ просты як вядро: ніяк. Хіба што найбольш агрэсіўным аўтарам мамарукай творчасці не даваць расслабляць булкі і біць метафізічным рэменем па іхных метафізічных і вельмі ранімых сраках.
Як пісаў Ніцшэ, “да дрэнных паэтаў трэба прыходзіць з жалезным прэнтам”.
У часы вялікіх і маленькіх катаклізмаў мамарукасць у вершах вельмі хутка муціруе ў неаперабельны і невынішчальны радзімаболь, які, на жаль, можна хіба што цярпець. Вядомая фраза пра тое, што ў выніку доўгага чакання на беразе ракі ў гурток па плаванні запісваюцца трупы ворагаў, тут не працуе. Я ўжо доўга чакаю. А тыя аўтары ніфіга не мёртвыя, хоць і плывуць міма і добра трымаюцца на паверхні.
Канечне, аўтаматычна ўзнікае пытанне: а суддзі хто? Асабіста я, рызыкуючы нарвацца на агрэсію з боку аматараў Традыцыі, выступаю за прынцып “усе мочаць усіх” незалежна ад заслуг перад літаратурай, радзімай і нават вечнасцю. Гэта азначае купу пакалечаных душ. То бок нават жывы класік мае шанец атрымаць у паэтычнай падваротні па сваёй вялікай спадчыне.
На жаль, паэзія не малаток або, скажам, вяроўка. З іншага боку, гэта яе вялікі плюс. Інакш мы мелі б нашмат больш магіл, а ў тралейбусах — купу ветэранаў паэтычных войнаў, якім адводзілася б асобнае месца побач з цяжарнымі і інвалідамі.
Паэзія як бяздомны кот. На словах усе любяць, а як даходзіць да канкрэтыкі, то пачынаецца: гэты чорны і абражае расавыя і рэлігійныя пачуці, той без хваста і таму выклікае эстэтычны дыскамфорт. А трэці наогул жарэ на сметніцы гнілую капусту. Нібыта і не знаюць людзі, што акурат са сметніцы чэрпалася ўсё тое, што цяпер ляжыць у сусветным духоўным скарбасховішчы.
Як пісаў Андрэ Брэтон, “паэзія — гэта ёршык без ручкі у грамадскай прыбіральні свету”. Я б дадаў: і без вады ў зліўным бачку.
Аднойчы давялося мне быць на фестывалі самаробнага бухла. Вытворцы алкаголю вычвараліся як маглі. Нехта зрабіў стаўку на патрыятычную афарбоўку свайго напою, нехта — на шырокі асартымент, трэці зацягваў просты люд высокім градусам. Пераможцу абіралі звычайныя наведнікі. Ім стала кантора, якая прывезла найбольш літраў і, адпаведна, заліла трубы большай колькасці экспертаў. А напраўду багі алкаіндустрыі са сваёй касмічнай амброзіяй засталася з носам. Да чаго я вяду? Да таго, што з паэзіяй таксама перыядычна пракручваюць падобны фінцюль. Таму кожны, хто ўваходзіць у гэтую браму, павінен мець жалезныя нервы. І на крыкі непрызнанага талента пра несправядлівасць я параіў бы або заняцца справай, або выйсці назад з брамы і знайсці сабе іншую. Напрыклад, асвоіць мастацтва фарбавання бардзюраў ці майстэрства кантралёра на фабрыцы рэйтузаў. У найгоршым выпадку можна не вучыцца нічому і пайсці ў міліцыю.
Як казаў Караткевіч аднаму маладому паэту, “у вашым вершы ёсць чым закусіць, але няма што выпіць”.
Варта ўставіць свае чатыры капейкі і ў дыскусіі пра гуманізм у літаратуры. Возьмем спеў салаўя. Традыцыяналіст проста апіша ў слупочак і рыфму тое што бачыць. Плюс як гэтая музыка прыроды файна напаўняе душу гармоніяй і што гэта цудоўнае сведчанне існавання бога. Не выключана, што і тут ён згадае пра рукі мамы. Мадэрніст унясе ў карціну нешта, чым можна зацікавіць псіхіятраў і пракуратуру. Напрыклад, распіша на сотні старонак ператварэнне салаўя ў скалапендру, або невыноснасць жыцця творчай птушынай асобы ў таталітарным лясным грамадстве. Постмадэрніст салаўя зарэжа і згвалтуе з прыхаванымі алюзіямі на біблію, камасутру і кулінарную кнігу. І вось тут паўстае пытанне: ударыць аўтара аб стол пасля прачытання яго гуманістычнага і духапад’ёмнага твора ці атрымаць асалоду ад бездухоўнага шэдэўра? Пытанне рытарычнае. Адказваць не трэба.
Як пісаў Шэкспір, “паэзія — гэта гардэроб”. Я б дадаў: які перыядычна трэба абнаўляць. Інакш у адзін прыўкрасны дзень вы раптам заўважыце, што прыйшлі на вечарынку ў бабуліных панталонах.
Некаторыя намагаюцца сунуць паэзіі ў руку скіпетр і нацягнуць карону. Але тая ўпарта ходзіць без шапкі або носіць гандонкі з підаркамі, жывучы з прасталюдзінамі ў небяспечным спальным раёне.
Давайце прызнаем адразу: добры верш — гэта не дыхтоўны касьцюм-тройка, а старыя штаны з пузырамі на каленах, дзе ў кішэнях нечакана знаходзіш заначку або паперку з нумарам даўно забытай любові. Ці проста пагнуты цвік.
Не сумняюся, што вы часта бачылі людзей у саколках “I ❤ NY”. Дык вось: многія аматары літпрарокаў і культавай паэзіі нагадваюць такіх турыстаў. Якія бачылі аб’ект свайго захаплення хіба што на плакаце ў аўтобусе Брэст — Ганцавічы, у найлепшым выпадку — у рамантычным фільме, зробленым галівудскімі акуламі капіталізму.
Як казаў адзін знаёмы літаратар з сіндромам Турэта, “паэзія — гэта найлепшыя словы ў найлепшым парадку”. Я б тут дадаў: і з найгоршай аплатай.
І наасатачу яшчэ адна цытата.
Як спяваў Пласіда Дамінга, “паэзія — гэта свята са слязамі на вачах і марыхуанай у кішэні”. Які мудры дзядзька. Шкада, што не беларус.
