Сонца яшчэ не ўзышло. Мора было не адрозніць ад неба, толькі лёгкія складкі на ім прыпадабнялі мора да змятага ў зморшчынах палатна. Паволі, калі неба збялела, цёмная рыса працягнулася па небакраі, аддзяліўшы мора ад неба, і на шэрым марскім палатне замільгалі буйныя штрыхі, даганяючы, наганяючы адзін аднаго пад паверхняй вады, яны рухаліся несупынна.
Бліжэй да берага штрыхі вырасталі, уздымаліся і ападалі, накрываючы тонкім белым вэлюмам вады пясок. Хваля замірала на імгненне і зноў імкнула назад з уздыхам, быццам чалавек, што ўдыхае і выдыхае нясведама ў сне. Паволі цёмная рыса на небакраі праяснілася, нібы апаў асадак у старой бутэльцы віна, зрабіўшы зялёным шкло. А за ім і неба расчысцілася, нібы апаў белы асадак, ці нібы рука жанчыны, стоеная за небакраем, узняла лямпу, і гладкія промні белага, жоўтага і зялёнага святла расквецілі веерам неба. Потым яна ўзняла сваю лямпу вышэй, падалося, паветра зрабілася валакністым і адарвалася ад зялёнай паверхні, пабліскваючы і палымнеючы сполахамі чырвонага і жоўтага, быццам дымчатыя агні вырываюцца з вялізнага вогнішча. Паволі валаконцы вогнішча спляліся ў адно яркае распаленае марыва, што раптам падкінула баваўняную шэрань неба вышэй і разбіла яго на мільёны атамаў блакіту. Паверхня мора паступова зрабілася празрыстай і ўся заіскрылася, зазіхацела, аж пакуль цёмныя штрыхі ледзь не сцерліся дазвання. Паступова рука, што трымала лямпу, узняла яе вышэй і яшчэ вышэй, пакуль яркае полымя не стала бачным, вогненная дуга запалала на краі гарызонту, і наўкола яе ўсё мора занялося золатам.
Святло ўпала на дрэвы ў садзе, працяўшы спачатку адзін лісток, затым другі. Адна птушка зашчабятала ў вышыні, сціхла, другая крыху ніжэй падхапіла. Сонца завастрыла сцены дома, і, быццам кончыкам веера, зайграла на белых аканіцах, і пакінула сіні адбітак пальца ценем пад лістком ля акна спальні. Аканіцы злёгку раскрыліся, але ўсё ўнутры было цьмяным і няпэўным. Птушкі спявалі сваю чыстую песню на дварэ.
“Я бачу кола, — казаў Бернард, — што вісіць нада мной. Яно дрыжыць і звісае ў абрысе святла”.
“Я бачу прастакутнік бледна-жоўтага, — казала Сюзана, — што пашыраецца, пакуль не кранецца барвовага паску”.
“Я чую гук, — казала Рода, — чык-чырык, чык-чырык, то ўверсе, то ўнізе”.
“Я бачу шар, — казаў Нэвіл, — што ў кроплі звісае насупраць вялізарных схонаў нейкай гары”.
“Я бачу пунсовы кутас, — казала Джыні, — абвіты залатымі ніцямі”.
“Я чую нечае тупанне, — казаў Луіс. — Нага вялікага звера ў ланцугу. Ён усё тупае, тупае, тупае”.
“Гляньце на павуцінне ў кутку балкона, — казаў Бернард. — На ім пацеркі вады, кроплі белага святла”.
“Лісце абвілася вакол акна, нібы навастрыла вушы”, — казала Сюзана.
“Цень падае на сцяжыну, — казаў Луіс, — нібы рука сагнулася ў локці”.
“Выспы святла плывуць па траве, — казала Рода. — Яны праваліліся скрозь дрэвы”.
“Вочы птушак свецяцца ў калідорах паміж лістоты”, — казаў Нэвіл.
“На сцяблінах шорсткія кароткія валаскі, — казала Джыні, — і кроплі вады на іх павіслі”.
“Вусень скручваецца зялёным колам, — казала Сюзана, — у засечках дробных ножак”.
“Слімак у шэрай ракавіне паўзе па сцяжыне і прымінае за сабою былінкі”, — казала Рода.
“А яркія водбліскі ад аконных шыбаў успыхваюць то тут, то там на травах”, — казаў Луіс.
“Камяні пад маімі нагамі халодныя, — казаў Нэвіл. — Я адчуваю кожны з іх, круглы ці завостраны, паасобку”.
“Зверху мая далонь гарыць, — казала Джыні, — а знізу яна халодная і мокрая ад расы”.
“Певень цяпер крычыць, быццам струмень цяжкой чырвонай вады ў белым патоку”, — казаў Бернард.
“Птушкі спяваюць то ўверсе, то ўнізе, то тут, то там — паўсюль вакол нас”, — казала Сюзана.
“Звер тупае; слон з нагой у ланцугу; вялізная жывёла па беразе тупае”, — казаў Луіс.
“Гляньце на дом, — казала Джыні, — на ўсе гэтыя вокны з белымі аканіцамі”.
“Халодная вада пачынае цячы з кухоннага крана, — казала Рода, — на скумбрыю ў місцы”.
“Сцены расколатыя залатымі расколінамі, — казаў Бернард, — і пад акном блакітныя, падобныя да пальцаў, цені лістоты”.
“Цяпер Місіс Канстэбль нацягвае свае тоўстыя чорныя панчохі”, — казала Сюзана.
“Калі дым уздымаецца, сон завіваецца над дахам, нібы смуга”, — казаў Луіс.
“Птушкі спачатку спявалі хорам, — казала Рода. — Але дзверы на кухню раскрылі. І яны ляцяць прэч. Ляцяць прэч, нібы рассыпаецца зерне. Але адна з іх спявае ля акна ў самоце”.
“Бурбалкі ўтвараюцца на дне рондаля, — казала Джыні. — Потым яны хутчэй і хутчэй уздымаюцца срэбным ланцужком да паверхні”.
“Цяпер Білі скрабе рыбную луску вострым нажом на драўлянай дошцы”, — казаў Нэвіл.
“Акно гасцёўні цяпер цёмна-сіняе, — казаў Бернард, — і паветра дрыжыць над комінам”.
“Ластаўка села на маланкаадвод, — казала Сюзана. — І Бідзі паставіў вядро на каменныя пліты кухоннай падлогі”.
“Вось першы ўдар царкоўнага звона, — казаў Луіс. — Потым будуць астатнія: раз, два; раз, два; раз, два”.
“Гляньце, як узляцеў бялюткі абрус над сталом, — казала Рода. — Цяпер ля кожнай талеркі кругі з белай парцаляны і срэбныя палоскі”.
“Раптам пчала загула на вуха, — казаў Нэвіл. — Вось яна, і вось яе няма”.
“Я гару, я дрыжу, — казала Джыні, — з гэтага сонца, у гэты цень”.
“Цяпер яны ўсе сышлі, — казаў Луіс. — Я адзін. Яны пайшлі ў дом паснедаць, а мяне пакінулі ля сцяны між кветак. Яшчэ вельмі рана, заняткі не пачаліся. Кветкі адна за адной пазначаныя ў глыбіні зялёнаю крапкай. Пялёсткі — стракатыя блазны. Сцябліны ўздымаюцца з чорных ямін унізе. Кветкі плаваюць, нібы рыбіны, створаныя са святла, па цёмных зялёных водах. Я трымаю сцябліну ў руцэ. Я сцябліна. Мае карані спускаюцца далёка ў глыбіні сусвету, праз зямлю сухую ад цэглы і зямлю вільготную, праз жылы свінцу і срэбра. Я ўвесь з валокнаў. Землятрусы скаланаюць мяне, і ўвесь цяжар зямлі мне цісне на рэбры. Тут мае вочы — зялёнае лісце, невідушчае. Я хлопчык у шэрым фланелевым гарнітуры, падперазаны рэменем са змяёй на спражцы. А там мае вочы — без павекаў, вочы каменнай статуі ў пустыні на беразе Ніла. Я бачу жанчынаў, што праходзяць з чырвонымі збанамі да ракі, я бачу хісткіх вярблюдаў і мужчын у турбанах. Я чую таптанне, дрыжанне і рухі наўкола сябе.
Там Бернард, Нэвіл, Джыні і Сюзана (але толькі не Рода) слізгаюць па кветкавых клумбах сачкамі. Яны збіраюць матылькоў з гнуткіх галовак кветак. Яны падмятаюць паверхню сусвету. У іхных сачках поўна дрыготкіх крыльцаў. “Луіс! Луіс! Луіс!” — клічуць яны. Але не могуць мяне бачыць. Я па іншы бок жываплоту. Сярод лістоты толькі маленькія шчыліны. Божа, няхай яны сыдуць. Божа, няхай яны пакладуць сваіх матылёў на насоўкі ў жвір. Няхай яны лічаць сваіх крапіўніц, сваіх адміралаў і капусных беляноў. Толькі дазволь мне быць незаўважным. Я зялёны, як ціс, у жываплотавым цені. Мае валасы зробленыя з лістоты. Каранямі я ў цэнтры зямлі. І цела маё — сцябліна. Я сціскаю сцябліну. Кропля сочыцца з дзіркі ля самага рота і павольна, няўхільна расце ўсё болей і болей. А вось нешта ружовае пранеслася паўз шчыліну. А цяпер хуткі позірк слізгануў у прасвет. Гэты позірк мяне ўдарае. Я хлопчык у шэрым фланелевым гарнітуры. Яна знайшла мяне. Мяне ўдарыла ззаду па шыі. Яна пацалавала мяне. Усё разбілася”.
“Я бегла, — казала Джыні, — пасля сняданка. Я бачыла, як варушыцца лісце ў дзірцы жываплоту. Я думала: “Гэта птушка ў сваім гняздзе”. Я рассунула лісце і глянула; але птушкі ў гняздзе не было. А лісце ўсё варушылася. Я спужалася. Я пабегла паўз Сюзану, паўз Роду, паўз Нэвіла і Бернарда, што размаўлялі ў майстэрні. Я плакала й бегла, хутчэй і хутчэй. Чаму варушылася лісце? Чаму варушыцца маё сэрца і ногі? І я кінулася сюды, убачыўшы цябе, Луіс, зялёнага, быццам куст ці галінка, такога спакойнага, з вачыма застылымі. “Ён мёртвы?” — падумала я і пацалавала цябе, і маё сэрца закалацілася пад ружовай сукенкай, быццам лісце, якое варушыцца, але нічога няма, каб яго варушыць. Цяпер я нюхаю герані; я нюхаю прэлую глебу. Я танчу. Я калышуся. Я накінутая на цябе, быццам сеціва святла. І я дрыготкай сеткай ляжу на табе”.
“Праз шчыліну ў жываплоце, — казала Сюзана, — я бачыла, яна яго цалавала. Я падняла вочы ад свайго вазона і глянула праз шчыліну ў жываплоце. Я бачыла, яна яго цалавала. Я бачыла іх, Джыні і Луіс цалаваліся. А зараз я загарну сваю роспач у насоўку. Яе трэба шчыльна скруціць у шарык. Я пайду ў бярозавы гай адна, да заняткаў. Я не сяду за стол рашаць прыклады. Я не сяду побач з Джыні і побач з Луісам. Я вазьму свой боль і пакладу пад бярозавым карэннем. Я разгледжу яго і вазьму яго паміж пальцаў. І яны не знойдуць мяне. Я буду есці арэхі і вышукваць яйкі ў ажыне, і мае валасы зблытаюцца, я буду спаць пад жываплотамі, піць ваду з канаваў і там памру”.
“Сюзана прайшла паўз нас, — казаў Бернард. — Яна прайшла паўз майстэрню, трымаючы насоўку, скручаную ў шарык. Яна не плакала, але яе вочы, такія прыгожыя, прымружыліся, як у кошкі перад скачком. Мне трэба пайсці за ёй, Нэвіл. Я ціха пайду за ёй, каб быць побач, дапытліва, і каб спагадліва суцешыць, калі яна раз’юшыцца і падумае: “Я адна”.
Вось яна ідзе па полі абыякавай, хісткай хадою, каб падмануць нас. Набліжаецца да адхону, яна думае, што яе ніхто не бачыць; і яна пачынае бегчы, сціснуўшы кулакі перад сабою. Яе пазногці сустракаюцца на скручанай у шарык насоўцы. Яна імчыць у бярэзнік падалей ад святла. Яна раскідвае рукі, набліжаючыся да бярэзін, і кідаецца ў іх цень, быццам плывец у ваду. Але яна аслепла ад святла, яна спатыкаецца, падае на карэнне дрэў, дзе святло ўспыхвае то тут, то там, то тут, то там. Вецце ўздымаецца і ападае. Тут і трывога, і неспакой. Тут змрок. Мігціць святло. Тут боль. Карэнне сплятаецца на зямлі ў шкілета, а змярцвелае лісце ляжыць анёламі-купамі. Сюзана выпусціла свой боль. Яе насоўка ляжыць на карэнні бярозаў, а яна сама сядзіць скурчыўшыся і плача там, дзе ўпала”.
“Я бачыла, яна яго цалавала, — казала Сюзана. — Я глянула між дрэў і пабачыла яе. Яна танчыла ў святле, расквечаным дыяментамі, быццам пылам. А я прысела, Бернард, я прыпала. Мае вочы прыглядаюцца да зямлі і бачаць жамяру ў траве. Жоўтая цеплыня ўва мне зрабілася каменем, калі я пабачыла, як Джыні цалуе Луіса. Я буду есці траву і памру ў канаве з рудой вадою, дзе згніло змярцвелае лісце”.
“Я бачыў, як ты ішла, — казаў Бернард. — Калі ты мінала дзверы майстэрні, я чуў, як ты плакала: “Я няшчасная”. Я адклаў нож. Я рабіў караблікі з дрэва разам з Нэвілам. Мае валасы ўскудлачаныя, бо калі Місіс Канстэбль загадала мне прычасацца, у павуцінне трапіла муха, і я запытаўся: “Мне вызваліць муху? Мне дазволіць, каб муху з’елі?” Таму я заўжды спазняюся. Мае валасы нечасаныя, і пілавінне да іх чапляецца. Калі я пачуў, што ты плачаш, я пайшоў за табой, і я бачыў, як ты сціснула насоўку, скамечаную, з гневам, з нянавісцю, завязанымі ўнутры яе. Але хутка ўсё пройдзе. Нашыя целы цяпер блізка. Ты адчуваеш маё дыханне. І ты бачыш жука, які цягне лісток на спіне. Ён бяжыць у адзін бок, затым у другі, а таму нават ты, пакуль сочыш за жуком, у сваёй празе авалодаць адзінаю рэччу (цяпер гэта Луіс) мусіш завагацца, нібы мігценне святла то тут, то там у бярозавых кронах; і пасля словы, што рухаюцца змрочна, у цёмных глыбінях тваёй душы разарвуць вузел суровасці, скручаны з тваёй насоўкі”.
“Я кахаю, — казала Сюзана, — і я ненавіджу. Я прагну толькі аднаго. Мае вочы глядзяць сурова. А вочы Джыні рассыпаюцца тысячай агнёў. Вочы Роды нібы тыя бледныя кветкі, да якіх надвячоркам імкнуць матылі. Твае ж напаўняюцца да самых краёў, несупынна. Але я ўжо іду за сваім памкненнем. Я бачу жамяру ў траве. І хаця мая маці ўсё яшчэ вяжа мне белыя шкарпэткі, падрублівае фартух і я дзіця, я кахаю і я ненавіджу”.
“Але калі мы сядзім побач, блізка, — казаў Бернард, — мы сказамі растаем у адно адным. Мы ў абрамленні смугі. Мы ствараем тэрыторыю няпэўнасці”.
“Я бачу жука, — казала Сюзана. — Ён чорны, я бачу; ён зялёны, я бачу. Я прывязаная паасобнымі словамі. А ты блукаеш; ты знікаеш; ты ўзнімаешся вышэй, са словамі і словамі ў сказах”.
“А зараз, — казаў Бернард, — давай даследаваць. Там сярод дрэваў стаіць белы дом. Ён далёка ад нас вунь там, унізе. Мы з табою нырнем, як плыўцы, што ледзь кранаюцца дна пальцамі ног. Мы нырнем у зялёнае паветра лістоты, Сюзана. Мы ныраем, калі бяжым. Хвалі змыкаюцца па-над намі, зялёнае лісце бярозаў сустракаецца над нашымі галовамі. Там гадзіннік на стайні з бліскучымі пазалочанымі стрэлкамі. Тыя раўніны і ўзгоркі — гэта дахі вялікага дома. Там малады конюх у гумавых ботах грыміць у садзе. Гэта Элведан”.
“А зараз мы праваліліся праз зялёныя шаты дрэваў на зямлю. Вецер больш не гоніць па-над нашымі галовамі свае даўгія, маркотныя, барвовыя хвалі. Мы кранаем зямлю, мы крочым па ёй. Вось рупліва падстрыжаны жываплот дамскага саду. Тут дамы гуляюць удзень з нажніцамі, зразаючы ружы. А зараз мы ў лесе, аточаным наўкола сцяной. Гэта Элведан. На скрыжаванні я бачыў указальнікі, што адною рукой скіроўвалі ў “Элведан”. Ніхто там не быў. Папараць пахне надзвычай моцна, а пад ёю расце чырвоная цвіль. А зараз мы будзім паснулых галак, якія ніколі не бачылі чалавека; і наступаем на гнілыя чарнільныя арэхі, чырвоныя ад часу і слізкія. Наўкола гэтага лесу сцяна; ніхто не ходзіць сюды. Слухай! У зарасніку скокнула вялізная жаба; з трэскам упала з яліны першабытная шышка, каб згніць у папараці”.
“Стань нагой на гэту цагліну. Паглядзі за сцяну. Там Элведан. Дама сядзіць між двума высокімі вокнамі і піша. Садоўнікі падмятаюць двор вялізнымі мётламі. Мы першыя, хто прыйшоў сюды. Мы адкрывальнікі незнаёмага краю. Не варушыся! Калі садоўнікі нас заўважаць, яны нас застрэляць. Нас, як тхароў, цвікамі прыб’юць да дзвярэй стайні. Глядзі! Не варушыся! Ухапіся мацней за папараць на версе сцяны!”
“Я бачу, як піша дама. Я бачу, як мятуць садоўнікі, — казала Сюзана, — калі мы памрэм тут, ніхто нас не пахавае”.
“Бяжым! — казаў Бернард. — Бяжым! Садоўнік з чорнай барадой нас заўважыў! Нас застрэляць! Нас прыстрэляць, як соек, і прышпіляць да сцяны! Мы ў варожай краіне! Мы мусім бегчы ў бярозавы гай. Мы мусім схавацца пад дрэвамі. Я заламаў галінку, калі мы прыйшлі. Тут сакрэтная сцежка. Сагніся, як можаш, ніжэй. Бяжы, не аглядайся. Яны вырашаць, мы лісіцы. Бяжым!”
“А зараз мы ў бяспецы. А зараз мы можам выпрастацца. А зараз мы можам пацягнуцца пад гэтым высокім полагам, у гэтым прасторным гаі. Я нічога не чую. Толькі ціхае шапаценне хваляў. Гэта лясны голуб вылятае са схову ў вершалінах бяроз. Голуб б’ецца, голуб б’е бярозавым крыллем”.
“А зараз ты заціхаеш, — казала Сюзана, — складаючы сказы. А зараз ты аддаляешся, нібы нітка балоніка, вышэй і вышэй праз лісце й галіны, не дастаць. Зараз ты адстаеш. А зараз ты цягнеш мяне за спадніцы, аглядваешся, складваеш сказы. Ты сышоў ад мяне. Вось сад. Вось жываплот. Вось Рода на сцежцы гайдае пялёсткі ў сваёй карычневай місцы”.
“Усе мае караблі белыя, — казала Рода. — Я не хачу чырвоных пялёсткаў мальвы ці герані. Я хачу белых пялёсткаў, якія плывуць, калі дакрануся да міскі. Я цяпер маю флатылію, што плавае ад берага да берага. Я кіну галінку, быццам плот, мараку, які тоне. Я кіну каменьчык і пабачу бурбалкі, што ўздымаюцца з марскога дна. Нэвіл сышоў, і Сюзана сышла; Джыні, напэўна, у гародзе збірае парэчкі з Луісам. У мяне ёсць крыху часу на самоце, пакуль міс Хадсан раскладвае сшыткі на школьным стале. У мяне ёсць крыху прасторы свабоды. Я сабрала ўсе апалыя пялёсткі і адправіла ў плаванне. Я паклала кроплі дажджу ў некаторыя з іх. Я пасаджу тут маяк, галоўку пахкага алісіюму. А зараз я пагайдаю карычневую міску з боку на бок, каб мае караблі асядлалі хвалі. Некаторыя пойдуць на дно. Некаторыя разаб’юцца аб скалы. Адзін плыве на самоце. Гэта мой карабель. Ён паплыве ў ледзяныя пячоры, дзе равуць белыя мядзведзі і калышуцца зялёнымі ланцугамі сталактыты. Хвалі растуць; віюцца іх грэбні; глядзі на агні топ-мачтаў! Яны рассеяліся, яны патанулі; усе, акрамя майго карабля, што ўздымаецца на хвалі, праносіцца перад бурай і дасягае выспаў, дзе пяюць папугаі і растуць ліяны…”
“Дзе Бернард? — казаў Нэвіл. — У яго мой нож. Мы былі ў майстэрні, рабілі караблікі, калі Сюзана прайшла паўз дзверы. І Бернард кінуў свой карабель і пайшоў за ёй, узяўшы мой нож, востры нож, які выразае лодку. Ён нібы вісячы дрот, нібы адарваны матузок ад звона, што звоніць няспынна. Ён нібы водарасць, што вісіць за акном: вось мокрая, а вось сухая. Ён пакідае мяне ў бядзе, ён ідзе за Сюзанай, і калі Сюзана плача, ён бярэ мой нож і расказвае ёй гісторыі. Вялікае лязо — гэта імператар, а зламанае лязо — мурын. Я ненавіджу вісячыя рэчы; я ненавіджу вільготныя рэчы. Я ненавіджу блукаць і змешваць рэчы разам. А зараз звініць званок, і мы спознімся. А зараз мы мусім кінуць цацкі. А зараз мы мусім увайсці разам. Сшыткі раскладзеныя побач на зялёным палатне стала”.
“Я не буду спрагаць дзеяслоў, — казаў Луіс, — пакуль Бернард яго не скажа. Мой бацька — банкір у Брысбене, і я размаўляю з аўстралійскім акцэнтам. Я пачакаю і паўтару за Бернардам. Ён ангелец. Яны ўсе ангельцы. Бацька Сюзаны — святар. У Роды бацькі няма. Бернард і Нэвіл — сыны джэнтльменаў. Джыні жыве са сваёй бабуляй у Лондане. А зараз яны смокчуць асадкі. А зараз яны паварочваюць сшыткі, і, гледзячы коса на міс Хадсан, лічаць барвовыя гузікі на ейным гарсэце. У валасах Бернарда — шчэпка. У вачах Сюзаны — чырвань. І абодва румяныя. А я бледны; я ахайны. І мае брыджы падперазаныя рэменем з меднай змяёй. Я ведаю ўрок на памяць. Я ведаю болей, чым яны калі-небудзь даведаюцца. Я ведаю склоны і роды, я мог бы даведацца ўсё на свеце, калі б захацеў. Але я не хачу быць сярод першых і адказваць урок. Мае карані, нібы валокны ў вазоне, выцягнуліся, абкруціліся вакол свету. Я не хачу быць сярод першых і жыць у святле гэтага вялікага гадзінніка з жоўтым тварам цыферблата, з ягонымі цік і так. Джыні і Сюзана, Бернард і Нэвіл сплятаюцца бізуном, каб пабіць мяне. Яны смяюцца з маёй ахайнасці, з майго аўстралійскага акцэнту. Я паспрабую зараз паўтарыць за Бернардам, ціха прашаптаўшы латынь”.
“Гэта белыя словы, — казала Сюзана, — быццам каменьчыкі, якія збіраюць на марскім узбярэжжы”.
“Яны віхляюць хвастом то ўправа, то ўлева, калі я іх прамаўляю, — казаў Бернард. — Яны матляюць хвастом, яны віхляюць хвастом, яны плывуць па паветры чародамі, то сюды, то туды, то збіраюцца разам, а то паасобку, то зноў разам”.
“Гэта жоўтыя словы, агністыя словы, — казала Джыні. — Я б хацела агністую сукню, жоўтую сукню, рудавата-бурую сукню, каб адзець увечары”.
“У кожнага дзеяслоўнага часу, — казаў Нэвіл, — сваё значэнне. У гэтым свеце існуе парадак; існуюць адзнакі і існуюць адрозненні ў гэтым свеце, на чый край я наступаю. Бо гэта толькі пачатак”.
“А зараз міс Хадсан, — казала Рода, — закрыла кнігу. А зараз пачынаецца жах. А зараз, узяўшы кавалак крэйды, яна піша на дошцы лічбы: шэсць, сем, восем, а потым крыж, а потым рыска. Якім будзе адказ? Іншыя глядзяць, яны глядзяць і разумеюць. Луіс піша; Сюзана піша; Нэвіл піша; Джыні піша; а зараз нават Бернард пачаў пісаць. А я не магу пісаць. Я бачу толькі лічбы. Іншыя здаюць свае адказы, адно за адным. Зараз мая чарга. А я не маю адказу. Іншым дазволілі ісці. Яны грукаюць дзвярыма. Міс Хадсан сыходзіць. А мяне кінулі адну, каб я знайшла адказ. Лічбы зараз нічога не значаць. Знікла значэнне. Цікае гадзіннік. Дзве стрэлкі — як два караваны, што ідуць праз пустыню. Чорныя рыскі на цыферблаце — зялёныя аазісы. Даўгая стрэлка пайшла наперад шукаць ваду. Другая пакутліва хістаецца між гарачых камянёў пустыні. Яна загіне ў пустыні. Грукаюць кухонныя дзверы. Дзікія сабакі гаўкаюць удалечыні. Глянь, абрыс лічбы пачынае запаўняцца часам, ён трымае ў сабе сусвет. Я пачынаю выпісваць лічбу, і свет абрысаваны ў ёй, а я сама па-за гэтым абрысам; а зараз і я далучаюся — вось — і закрываю яго, і раблю яго цэльным. Свет цэльны, а я па-за ім і крычу: “О, выратуй, каб мне не быць навечна выкінутай за межы абрысу часу!”
“Вось сядзіць Рода і глядзіць на дошку, — казаў Луіс, — у школьным пакоі, а мы гуляем тут, то збіраючы кветкі чабору, то зрываючы лісток палыну, пакуль Бернард расказвае гісторыю. Яе лапаткі злучаюцца на спіне, быццам крыльцы маленькага матыля. А калі яна ўглядаецца ў лічбы крэйдай, яе розум трапляе ў тыя белыя колы, і пераступае праз тыя белыя абрысы ў пустэчу, адзін. Для яе яны не маюць значэння. Для іх у яе няма адказу. У яе няма цела, як у іншых. І я, што гаворыць з аўстралійскім акцэнтам і чый бацька — банкір у Брысбене, не баюся яе, як баюся іншых”.
“Давай пракрадземся, — казаў Бэрнард, — пад полаг парэчкавага лісця і будзем расказваць гісторыі. Давай заселім падземнае царства. Давай завалодаем нашымі таемнымі землямі, што асвечваюць, нібы кандэлябры, гронкі парэчак, якія свецяцца чырванню з аднаго боку і чорныя з другога. Тут, Джыні, калі мы падкурчым ногі, мы можам сесці пад полаг парэчкавага лісця і назіраць, як калышуцца кадзілы. Гэта наш сусвет. Іншыя ідуць на дарогу для экіпажаў. Сукенкі міс Хадсан і міс Кары раздзімаюцца, быццам гасільнікі свечак. Вунь белыя шкарпэткі Сюзаны. Вунь ахайныя сандалі Луіса пакідаюць выразныя адбіткі на жвіры. Аднекуль цёпла патыхнула згнілым лісцем, спарахнелай расліннасцю. Цяпер мы ў дрыгве, у малярыйных джунглях. Вось слон, белы ад лічынак, забіты стралою, што трапіла проста ў вока. Зыркія вочы птушак наўкола — арлоў ды грыфаў — побач. Яны думаюць, мы паваленыя дрэвы. Яна хапаюць чарвяка — а гэта егіпецкая кобра — і пакідаюць яе з гнойным рудым шнарам на зямлі, каб дабілі ільвы. Гэта наш сусвет, асвечаны маладзікамі і зіхатлівымі зоркамі, і вялізарныя паўпразрыстыя пялёсткі закрываюць прагалы, быццам барвовыя вокны. Усё незнаёмае. Вялізнае і маленькае. Сцябліны кветак тоўстыя, як дубы. Лісце ўздымаецца высока, як купалы велічных сабораў. Лежачы тут, мы веліканы, што могуць прымусіць лясы задрыжэць”.
“Ёсць тут, — казала Джыні, — і ёсць зараз. Але хутка мы сыдзем. Хутка Міс Кары засвішча ў свісток. Мы пойдзем. Мы разлучымся. Ты пойдзеш у школу. Твае настаўнікі будуць насіць крыжы і белыя гальштукі. А мая настаўніца ў школе на ўсходнім узбярэжжы будзе сядзець пад партрэтам Каралевы Аляксандры. Вось куды я паеду, і Сюзана, і Рода. Ёсць толькі тут, ёсць толькі зараз. А зараз мы ляжым пад кустамі парэчак, і кожнага разу ад подыху ветру пярэстымі робяцца нашыя целы. Мая рука — як змяіная скура. Мае калені — плыткія ружовыя астравы. А твой твар нібы яблыня пад накінутай сеткай”.
“Жарам вее, — казаў Бернард, — з джунгляў. Лісце распускае над намі чорныя крылы. Міс Кары прасвістала ў свой свісток на тэрасе. Мы мусім выбрацца з-пад навеса парэчкавага лісця і выпрастацца. Джыні, у тваіх валасах галінкі. Зялёны вусень на тваёй шыі. Мы мусім разбіцца на пары. Міс Кары павядзе нас на шпацыр, пакуль міс Хадсан будзе сядзець за сталом і выстаўляць нам адзнакі”.
“Сумна, — казала Джыні, — ісці па вялікай дарозе, дзе няма ніякіх вокнаў, каб у іх заглянуць, ніякіх затуманеных вачэй з блакітнага шкла ў брук”.
“Мы мусім стаць парамі, — казала Сюзана, — і ісці адно за адным, не шоргаць нагамі, не адставаць, і наперадзе Луіс вядзе нас, бо ён уважлівы, а не разява”.
“Калі мяне лічаць, — казаў Нэвіл, — занадта кволым, каб ісці з імі, калі я так хутка стамляюся і потым мне блага, я скарыстаю гэтую гадзіну самоты, гэты адпачынак ад размоваў, каб прайсціся ўздоўж ваколіц дома і вярнуць, калі здолею, стаўшы на тую самую прыступку сярод лесвіцы, адчуванне, што напаткала мяне, калі мінулай ноччу праз двухстворкавыя дзверы я пачуў пра мерцвяка, калі кухар сюды-туды соўгаў юшку. Яго знайшлі з перарэзаным горлам. Лісце яблыні прыліпла да неба; месяц біў у вочы; я не мог адарваць нагу ад прыступкі. Яго знайшлі ў рве. Яго кроў сцякала ў роў. Яго сківіца была белаю, як мёртвая траска. Я хачу ўспомніць гэтую ганьбу, гэтую жорсткасць, “смерць між яблыняў” назаўжды. Плылі бледна-шэрыя аблокі; застыла няўмольнае дрэва, няўхільнае дрэва ў срэбнай брані сваёй кары. Дрыготкасць майго жыцця зрабілася марнай. Я не мог прайсці. Вырасла перашкода. “Я не магу адолець гэту неспасцігальную перашкоду”, — сказаў я. Іншыя ж пайшлі далей. Але мы асуджаныя, усе мы асуджаныя, яблынямі, гэтым няўмольным дрэвам, якое нам не прайсці.
Ганьба і жорсткасць мінулі; я працягну аглядваць ваколіцы дома надвячоркам, на змярканні, калі сонца пакідае маслістыя пляміны на лінолеуме і расколіна святла кленчыць на сцяне, надаючы ножкам крэсла выгляд зламаных”.
“Я бачыла Флёры на агародзе, — казала Сюзана, — калі мы вярнуліся са шпацыру, памытая бялізна напіналася вакол яе: піжамы, панталоны, начныя сарочкі напятыя туга. А Эрнэст пацалаваў яе. На ім быў зялёны байкавы фартух, ён чысціў срэбра; яго рот прысмактаўся, быццам кашалёк у маршчынах, і ён схапіў яе, а піжамы моцна напяліся між імі. Ён аслеп, як бык, а яна здранцвела ад мукі, і толькі танюткія вены праціналі чырванню яе белыя шчокі. А зараз, хоць яны спакойна працягваюць талеркі з хлебам ды маслам і кубкі з малаком на полуднік, я бачу расколіну ў зямлі, з якой струменіць гарачая пара; і імбрык раве гэтаксама, як роў Эрнэст, і я напялася моцна, як піжама, хоць мае зубы ўпіваюцца ў мяккі хлеб з маслам, і я хлябчу свежае малако. Я не баюся ні спёкі, ні марознай зімы. Рода марыць, смокчучы, змочаную ў малацэ скарынку; Луіс разглядвае сценку насупраць сваімі па-смаўжынаму зялёнымі вачыма; Бернард лепіць са свайго хлеба галушкі і называе іх “людзьмі”. Нэвіл, як заўжды акуратны й рашучы, паеў. Ён скруціў сваю сурвэтку і прапусціў праз срэбнае кола. Джыні водзіць пальцамі па абрусе, нібы гэта танцоры вырабляюць піруэты ў сонечным святле. Але я не баюся ні спёкі, ні нават марознай зімы”.
“А зараз, — казаў Луіс, — мы ўсе ўздымемся, мы ўсе ўстанем. Міс Кары раскрывае шырока сваю чорную кнігу на фісгармоніі. Цяжка стрымаць слёзы, калі мы спяваем, калі мы молімся Богу, каб Ён засцярог нас падчас сну, калі называем сябе малымі дзецьмі. Калі мы сумуем ці трымцім, прадчуваючы благое, так прыемна спяваць разам, крыху прыхінуўшыся: я да Сюзаны, Сюзана да Бернарда, узяўшыся за рукі, баючыся многага, я — свайго акцэнту, Рода — лічбаў; але ўсё ж рашуча настроеныя перамагчы”.
“Мы бяжым наверх чарадою, нібы поні, — казаў Бернард, — грукаючы, тупаючы адно за адным, чакаючы чаргі ў ванны пакой. Мы тузаемся, штурхаемся, скачам уверх і ўніз на цвёрдых белых ложках. Вось і мая чарга. Я іду зараз.
Місіс Канстэбль, падперазаная ручніком, бярэ лімоннага колеру губку і мочыць яе ў вадзе; губка робіцца шакаладнай; сцякае вада; і, трымаючы яе высока над маёй галавой (а я ўвесь дрыжу), яна выціскае губку. Вада ручаём цячэ па маёй спіне. Яркія стрэлы адчуванняў працінаюць з усіх бакоў. Мяне агортвае цёплая мякаць. Мае сухія трэшчыны размоклі; халоднае цела сагрэлася, яно вымытае і бліскучае. Вада цячэ і абгортвае мяне, нібы вугра. А зараз гарачыя ручнікі спавіваюць мяне, іхняя шорсткасць, калі я тру спіну, прымушае кроў вуркатаць. Густыя і моцныя перажыванні збіраюцца на вяршыні маёй памяці; уніз сцякае сённяшні дзень — бярозавы гай; і Элведан, і Сюзана, і голуб. Заліваючы сцены маёй памяці, яны імчаць разам, робячы дзень бліскучым і шчодрым. А зараз я нятуга завязваю на сабе піжаму і кладуся пад гэту тонкую прасціну, залітую мяккім святлом, нібы покрывам вады, накінутым мне на вочы хваляй. Я чую праз яе непадалёк, наводдаль, удалечыні гукі: запявае хор; колы; сабакі; крыкі людзей; званы на царкве, хор запявае”.
“Калі я складваю сукню і блузку, — казала Рода, — я адкідаю безнадзейную прагу быць Сюзанай ці быць Джыні. Але я выцягну ногі, каб пальцамі крануць рэйку на краі ложку; я запэўню сябе, кранаючы рэйку, у нечым цвёрдым. А зараз я не патану; а зараз я не правалюся ўся праз гэтую тонкую прасціну. А зараз я раскіну сваё цела на гэтым нетрывалым матрацы і завісну. Я цяпер па-над зямлёй. Я ўжо не стаю вертыкальна, мяне нельга стукнуць і раніць. Усё мяккае й гнуткае. Сцены і шафы бялеюць і закругляюць свае жоўтыя прастакутнікі, вяршыні якіх заблішчэлі бледным шклом. З мяне могуць зараз паліцца думкі. Я думаю пра свае армады на высокіх хвалях. Я вызваленая ад цяжкіх стасункаў і сутыкненняў. Я самотна плыву пад белымі стромамі. О, але я тану, я падаю! Вось вугал шафы, а вось люстэрка ў нашым пакоі. Але яны цягнуцца, яны падаўжаюцца. Я падаю на чорнае пер’е сну; яго вялікія крылы засцілі мне вочы. Рухаючыся праз цемру, я бачу расцягнутыя клумбы, місіс Канстэбль выбягае з-за куста пампаснай травы, каб сказаць мне, што цёця прыехала забраць мяне экіпажам. Я ўзлятаю; я ўцякаю; я ўздымаюся ў цуда-ботах над вершалінамі дрэў. Але вось я ўпала перад дзвярыма карэты, дзе яна сядзіць, памахваючы жоўтым веерам, а вочы яе цяжкія, як шліфаваны мармур. Прачынайся ж ад сну! Глядзі, вось камод. Дай мне выцягнуць сябе з гэтых водаў. Але яны накатваюць на мяне; яны зносяць мяне між сваіх магутных плячэй; перакуленая; перакінутая; распластаная сярод гэтых доўгіх агнёў, гэтых доўгіх хваляў, гэтых бясконцых шляхоў і людзей, што імкнуць і імкнуць”.
