№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Роберт Рос (Robert Ross)

1869 - 1918

Роберт Рос
Роберт Болдуін (“Робі”) Рос, ангельскі мастацтвазнаўца і літаратурны крытык канадскага паходжання, вядомы перадусім як блізкі сябра Оскара Ўайлда, а пасля яго смерці — ягоны павернік. Але Рос дапамагаў не толькі Оскару Ўайлду — сярод яго сяброў можна назваць нямала значных для ангельскай літаратуры асобаў, такіх як Обры Бёрдслі, Зігфрыд Сасун, Ўілфрэд Оўэн.

Роберт Рос нарадзіўся 25 траўня ў Туры (Францыя). Яго бацька, Джон Рос, нарадзіўся ў Ірландыі, большую частку жыцця правёў у Канадзе, дзе стаў юрыстам і генеральным пракурорам у 1853 годзе, а ў 1853—1862 гадах быў прэзідэнтам чыгуначнай кампаніі Grand Trunk Railway. Маці Роса, Аўгуста Элізабэт Болдуін, была дачкой канадскага віцэ-прэм’ера Роберта Болдуіна. У Роберта было дзве сястры і двое братоў. Пачатковую адукацыю Рос атрымаў у прэстыжнай школе Сэндрайд у Сурэі, дзе выявіў сябе здольным вучнем, асабліва ў галіне антычнай літаратуры і мастацтва. У 13 гадоў яго прынялі на класічнае аддзяленне ў Грыфтан-каледж, аднак маці вырашыла, што сын занадта слабы для таго, каб вучыцца ў школе, а таму наступныя два гады ён правучыўся дома. Брат Алек, які на той момант ужо скончыў Кембрыдж, пачаў уводзіць Роберта ў літаратурныя колы Лондана. Прыкладна ў гэты час Рос пазнаёміўся з Оскарам Ўайлдам, аднак абставіны іх знаёмства невядомыя.

Хутка пасля знаёмства 17-гадовы Роберт спакусіў Ўайлда, але сувязь іх цягнулася вельмі нядоўга. У 1888 годзе Роберт быў прыняты ў кембрыджскі Кінгз-каледж. Адным з выкладчыкаў гісторыі там быў Оскар Браўнінг, які пасля шмат дапамагаў Росу. Аднакурснікі не любілі Роса, магчыма, праз яго паводзіны і смелыя артыкулы ва універсітэцкім часопісе. У сакавіку 1889 году група з шасці чалавек напала на Роса і скінула яго ў фантан у двары каледжа. У Роса здарыўся нервовы крызіс (асабліва калі ён даведаўся, што крыўдзіцелі не будуць пакараныя), і сям’я забрала яго дадому. У выніку ён вырашыў кінуць універсітэт.

У той жа час у сям’і заўважылі гомасэксуальнасць Роберта і вырашылі адаслаць яго далей ад спакусаў Лондана. Рос з’ехаў у Эдынбург, дзе працаваў у часопісе “Шатландскі назіральнік” (Scott Observer). Прыкладна тады ж Рос напісаў апавяданне “Як мы згубілі Кнігу Яшэр” (How we Lost the Book of Jasher), адно з тых нешматлікіх апавяданняў, якія ён напісаў за сваё жыццё.

Разам з Морам Эйдзі Рос напісаў прадмову да перавыдання рамана “Мельмот-вандроўнік” Чарлза Мэцьюрына і адаслаў гэтую прадмову вядомаму і ўплывоваму крытыку Эдмунду Госу, жадаючы звярнуць на сябе ўвагу. Праз некаторы час Гос стаў добрым сябрам Роса. Апроч гэтага, Рос пазнаёміўся з Обры Бёрдслі і Ўільямам Ратэнштайнам, з якімі таксама досыць шмат стасаваўся.

Калі ў 1895 годзе Оскар Ўайлд падаў у суд на маркіза Куінсбэры, бацьку Алфрэда Дугласа, Роберт Рос спрабаваў яго адгаварыць ад гэтае задумы. Пасля арышту пісьменніка менавіта Рос забраў з яго дома некаторыя рэчы Ўайлда, частку рукапісаў і прыватных папераў (каб апошнія не з’явіліся ў судзе як кампрамат). Пасля шматлікіх настойлівых просьбаў маці Рос пакінуў Англію і пасяліўся ў Кале, адкуль сачыў за далейшым ходам падзеяў з газетаў. 25 траўня Ўайлду быў вынесены прысуд, у той жа дзень Роберт даведаўся пра смерць жонкі свайго брата Джэка і вярнуўся ў Англію. Рос наведваў Ўайлда ў турме і дапамагаў яму ўладкаваць фінансавыя праблемы.

У 1897 годзе Оскара Ўайлда выпусцілі з турмы, і ён паехаў у Францыю, дзе яго чакаў Рос. Цягам некалькіх першых месяцаў Ўайлд нават не загаворваў пра Дугласа, але праз некаторы час стала відавочна, што сустрэча непазбежная. Нягледзячы на ўсе аргументы сяброў, у верасні Ўайлд з’ехаў да Дугласа ў Неапаль, што вымусіла Роса ледзь не першы раз у жыцці страціць сваю стрыманасць і закідаць Ўайлда раззлаванымі лістамі. Памірыліся яны толькі праз некалькі месяцаў.

У гэты час рэзка пагоршылася здароўе яшчэ аднаго сябра Роса — Обры Бёрдслі, які быў хворы на туберкулёз. Хутка пасля яго смерці Рос напісаў яму панегірык, які ўвайшоў у выданне камедыі Бэна Джонсана “Вальпонэ” з ілюстрацыямі Бёрдслі, выпушчанае Леанардам Смітэрзам. У траўні Рос дапамог маці і сястры Бёрдслі арганізаваць памінальную імшу ў езуіцкай капэле і аплаціў палову расходаў за яе.

У кастрычніку 1900 году Оскар Ўайлд моцна захварэў і папрасіў Роса прыехаць. Разам з Рэджыналдам Тэрнэрам Рос заставаўся з Ўайлдам да самай смерці, знайшоў святара, які, згодна з жаданнем пісьменніка, ахрысціў яго і памазаў, а пасля смерці Ўайлда заняўся развязаннем усіх фінансавых праблемаў, арганізацыяй пахавання і адказамі на лісты са спачуваннямі. На пахаванні Ўайлда Рос абмяняўся з Дугласам, які не наведаў пісьменніка падчас хваробы, але ўзяў на сябе ролю галоўнага плакальшчыка, некалькімі рэзкімі фразамі.

Пасля вяртання ў Лондан Рос атрымаў месца адміністратара ў галерэі “Карфакс” і ўзяўся за гэтую справу разам з Морам Эйдзі. Менавіта ў гэтай галерэі адбылася выстава сатырычных малюнкаў Макса Бірбама. Апроч гэтага, Рос займаўся літаратурнай спадчынай Ўайлда, афіцыйна аформіўшыся павернікам пісьменніка. Настроены Рос быў рашуча: ён верыў у тое, што з часам творчасць Ўайлда зойме вартае месца ў літаратуры і на сцэне, і тады ўсе прыбыткі будуць атрымліваць сыны пісьменніка — Сірыл і Вівіян Холанды. Хутка Рос зрабіўся значнай асобай у свеце мастцтва. У 1903 годзе ў “Карфаксе” прайшла вальмі паспяховая выстава Роджэра Фрая, крытыка і мастака, пасля чаго “Карфакс” атрымаў рэпутацыю рэспектабельнага месца, якое пастаянна наведвалі знаўцы мастацтва.

У наступныя гады Рос шчыльна займаўся праблемамі літаратурнай спадчыны Ўайлда. У 1905 годзе ў Дрэздэне адбылася прэм’ера славутай оперы “Саламея” Рыхарда Штраўса, у 1906 годзе было ануляванае банкруцтва Ўайлда, і ўвесь прыбытак ад аўтарскіх правоў пачалі атрымліваць Сірыл і Вівіян, у 1908 годзе дзякуючы Росу пачаў выдавацца 12-томнік твораў Ўайлда, а парэшткі самога пісьменніка былі перавезеныя на могілкі Пер-Лашэз. Помнік Рос замовіў скульптару Джэйкабу Эпштэйну. 1908 год скончыўся трыюмфам Роса: 1 снежня ў лонданскім гатэлі “Рытц” сабралося больш за сто пяцьдзесят гасцей, каб падзякаваць Росу за ўсю яго працу над рэабілітацыяй рэпутацыі Ўайлда як выбітнага пісьменніка.

Першая кніга Роберта Роса выйшла ў 1909 годзе, была прысвечаная Обры Бёрдслі і так і называлася — “Обры Бёрдслі” (Aubrey Beardsley). У верасні таго ж году выйшла яшчэ адна кніга, “Маскі і фазы” (Masques and Phases) — зборнік эсэ, артыкулаў і кароткіх апавяданняў (адзін з артыкулаў кнігі зноў жа прысвечаны творчасці Бёрдслі і мае падзагаловак “Погляд у мінулае”).

У пачатку 1910-х гадоў Рос прайшоў праз шэраг судовых працэсаў. Ініцыятарам некаторых з іх выступіў Алфрэд Дуглас: ён падаваў у суд на біёграфа Ўайлда Рэнсама, які выкарыстаў у сваіх працах тэкст “De Profundis”, а таксама на Роса, абвінаваціўшы яго ў гомасэксуальных сувязях. Першую справу Дуглас прайграў, другая была закрытая, як і справа Крослэнда, які абвінавачваў Роса ў злосным пераследзе (Рос да гэтага падаваў у суд на Дугласа і Крослэнда за паклёп). За Роса заступаліся Герберт Ўэлс, Вівіян Холанд, Эдмунд Гос.

Апошнія гады жыцця Роса звязаныя з паэтам Зігфрыдам Сасунам. Рос ставіўся да Сасуна як апякун — падтрымліваў яго маральна, даваў прыстанак, уводзіў у літаратурныя колы і знаёміў з пісьменнікамі (у прыватнасці, з Гербертам Ўэлсам і Арналдам Бэнэтам). Сасун шмат напісаў пра Роса ў сваёй аўтабіяграфіі “Падарожжа Зігфрыда” (Siegfried's Journey, 1945).

У пачатку 1918 году Рос захварэў; 5 кастрычніка ён вярнуўся пасля абеду з сябрамі і сказаў, што ў яго баліць у грудзях і што ён крыху адпачне. Калі прыйшлі клікаць яго да вячэры, ён быў мёртвы. Прычынай смерці стала страта прытомнасці, выкліканая хранічным бранхітам і гастрытам. У адпаведнасці з тэстаментам ён быў крэміраваны, а урна з яго прахам была ў 1950 годзе дастаўленая ў Парыж і змешчаная ў спецыяльным паглыбленні ў помніку Оскару Ўайлду — ужо замаўляючы помнік Эпштэйну, Рос вырашыў, што яго прах будзе ляжаць побач з прахам сябра.

Зігфрыд Сасун у вышэйзгаданай аўтабіяграфіі напісаў: “Адпачываючы перад вячэрай, ён памёр — у яго спынілася сэрца. І, думаю, да месца будзе сказаць, што гэта быў адзіны выпадак, калі сэрца яго падвяло”.

Чытайце таксама

Ўістан Х’ю Одэн

Ўістан Х’ю Одэн

Англа-амерыканскі паэт і эсэіст. Лічыцца найвялікшым паэтам ХХ стагоддзя.

Карла Калодзі

Карла Калодзі

Італьянскі пісьменні і журналіст, аўтар знакамітай гісторыі пра Пінокіё

Іосіф Бродскі

Іосіф Бродскі

Расійскі і амерыканскі паэт, эсэіст, драматург. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі ў галіне літаратуры

Мікола Зэраў

Мікола Зэраў

Украінскі літаратуразнаўца, паэт, майстра санэтаў, перакладчык на ўкраінскую і рускую

1455