№21: Знак прысутнасці

№21: Знак прысутнасці

Мы прысвячаем новы нумар “ПрайдзіСвета” феномену сувязі літаратуры і гомасэксуальнасці, альбо, кажучы мовай ХХІ стагоддзя, сувязі літаратуры і ЛГБТК. Ці застаецца літаратура літаратурай, калі адкрывае нам сусвет цялеснасці, сэксуальнасці, інтымнасці? Чаму беларуская літаратура моцная ў апісанні вайны і такая бездапаможная, стэрыльная ў апісанні цялеснасці і сэксуальнасці? Ці існуе беларуская ЛГБТК-літаратура? На гэтыя і іншыя пытанні можна будзе знайсці адказы ў нумары

Чытаць далей

Вера Бурлак

Па-беларуску мне не хапае Тувэ Янсан

25 лістапада 2008

Па-беларуску мне не хапае Тувэ Янсан
— Якая кніжка ў Вас у дзяцінстве была самай любімай?
 

— У розныя перыяды было многа розных. Мама мне часта чытала кніжку “Цёма і Жучка” з “Дзяцінства Цёмы” Гарына-Міхайлоўскага і казку П. Бажова “Срэбнае капытца”. Я іх любіла. Ведала на памяць дзіцячае выданне паэмы П. Броўкі “Над ракой Бярозай” і ўводзіла дзіцячую паліклініку ў транс, чытаючы гэтую кнігу ўголас (праўда, дагары нагамі). З дзіцячага садка запомніўся “Карлсан”. Асабліва смешным чамусьці падаўся эпізод, дзе дзядзечка Юліюс намачыў пальцы ў каве. Яшчэ вельмі тады спадабаліся “Навасёлы” Паўла Місько. Пазней, у пачатковай школе, была эра мумітроляў Тувэ Янсан і “Дзяніскіных апавяданняў” Драгунскага. Кэрал быў сярод любімых недзе ў класе сёмым.

 

— Што падштурхнула Вас перакладаць менавіта "Скрозь Люстэрка, і Што ўбачыла там Аліса"?

 

— У маім выпадку гэта не што, а хто: Андрэй Хадановіч. Скажу шчыра, калі б ён не прапанаваў мне зрабіць гэта, я сама не наважылася б.

 

— З чым Вы звязваеце сучасную тэндэнцыю з'яўлення цэлага шэрагу беларускіх перакладаў дзіцячай літаратуры?

 

— Мне здаецца, тут няма нічога дзіўнага: раней усе гэтыя творы не перакладаліся. А дзяцей выхоўваць трэба. Сёння дзякуючы інтэрнэту і іншым абставінам беларускамоўныя бацькі і дзеткі маюць шырэйшыя зносіны, чым раней, і лепей бачна, чаго ім не стае. Раней даводзілася чытаць па-руску або рабіць “сінхронны пераклад” з рускага перакладу. Цяпер нават на “дзетках.орг” ёсць форум пра тое, што варта было б перакласці. І, я думаю, яно будзе перакладацца. Бо ёсць і перакладчыкі, якія або адчуваюць, што трэба людзям, або самі бацькі. У мяне з’яўляецца нейкае ўражанне адраджэння, агульнага руху, хай і лакальнага. Гэта тэндэнцыя запаўнення лакунаў, яна цалкам натуральная і слушная.

 

— Ці трэба ў чымсьці здзяцінець, каб перакласці або напісаць дзіцячы твор?

 

— Напэўна, каму як. Ёсць пісьменнікі, якія “застаюцца дарослымі” і з гэтай пазіцыі звяртаюцца да дзяцей (напрыклад, Леў Талстой): ты малы і недасведчаны, я вялікі і разумны, я цябе навучу. І таксама класікі! А ёсць тыя, хто цалкам ператвараецца ў дзіця, нават сапраўднае дзіця можа падумаць: ну, дзядзька загуляўся! Кэрал, напэўна, з другіх. Ёсць цэлы спектр прамежкавых варыянтаў. Я сама, калі пісала вершы для сына, адчувала сябе мамай, а значыць, дарослай. Але агульнавядома, што калі мама гуліць разам са сваім немаўляткам, іх разумовы ўзровень аднолькавы.

 

— Ці ўплывае дзіцячая літаратура на свет дарослых і наадварот? Калі так, то якім чынам?

 

— Я ўпэўненая, што яшчэ як. Дзіцячая літаратура — гэта нашыя першыя кніжкі. Гэта першы ўзор кніжкі, які мы бачым у жыцці. Дзіцячыя пісьменнікі — самыя знакамітыя. Я ў дзяцінстве была ўпэўненая, што Агнія Барто — зорка, не меншая за Алу Пугачову, вышэйшая толькі няня Пушкіна (пры тым, што да паэзіі была абыякавай), а, напрыклад, пра Дастаеўскага ці пра Хэмінгуэя нават не чула — і не паверыла б, што такія пісьменнікі ёсць. Потым я ні да кога з пісьменнікаў не ставілася з такім апрыёрным піетэтам, як у дзяцінстве. Я ўпэўненая, што ад таго, што нам чытаюць у дзяцінстве, шмат залежыць у далейшым жыцці, нават калі мы гэтага не ўсведамляем. А дарослы свет не можа не ўплываць, бо дзіцячую літаратуру пішуць у асноўным дарослыя, з усім сваім досведам і інтэлектам, ад якога ім і не варта адмаўляцца.

 

— Ці плануеце Вы перакладаць і надалей? Ці будзе гэта зноў твор для дзяцей?

 

— Планую. Даўно хачу перакласці як найбольш апавяданняў ангельца Мантэгю Родса Джэймса (гэткія калядныя жахалкі 1920-х), пакуль зробленае толькі адно. Прагна пазіраю на сучасную ўкраінскую паэзію. Для дзяцей? Чаму б не? Калі атрымаецца, то з радасцю!

 

— Якія дзіцячыя творы, на Вашую думку, яшчэ неабходна перакласці на беларускую мову?

 

— Асабіста мне не хапае Тувэ Янсан. Усёй запар. Ці ёсць па-беларуску Гары Потэр? Яшчэ мне, напрыклад, падабаюцца кніжкі пра Алівію Яна Фалконэра, але іх можна і “сінхронна”. Пры жаданні. Ёсць шмат добрых твораў, і ўвесь час з’яўляюцца новыя. У нармальных умовах гэта б адсочвалася і вартае адразу б перакладалася. Але каб нам “давярнуць” да нармальнага, трэба шмат часу і, што істотна, грошай. Я спадзяюся, што паступова гэтая праблема вырашыцца.

 

— Якой традыцыяй перакладу (чысты пераклад або адаптацыя) Вы кіраваліся і чаму? Як Вы ставіцеся да гэтых традыцый, якія іх моцныя і слабыя бакі?

 

— Спадзяюся, што гэта ўсё ж чысты пераклад. Кэрал пісаў не для малечаў: Алісе было сем гадоў, яе сёстрам — яшчэ больш, але трэба ўлічваць, што дзяўчаты Лідэл былі з рэктарскай сям’і, дый час спрыяў большай чуласці да слова. Таму для сучаснага “сярэдняга” чытача варта прыплюсаваць гады тры: маем 10. Мінімум. Тэкст Кэрала сам па сабе (у арыгінале) стылёва досыць просты, менавіта на гэтым тле зручней разгортваюцца лінгвістычныя гульні. Таму далей спрашчаць няма куды. “Аліса” — ангельская казка, таму я прынцыпова супраць Алесяў, Басяў і іншага “схілення на нашыя норавы”. Аліса ў маім перакладзе — па магчымасці ангельская дзяўчынка свайго часу, якая плаціць пенсамі, у святы есць пудынг, умее рабіць кніксэн і марыць стаць каралевай. Але гульні ў казцы Кэрала часам пабудаваныя на такіх рэаліях, пра якія нават сучасныя ангельскія дзеці даведваюцца толькі з каментароў да “Алісы”. Кэрала, вядома ж, выпраўляць недапушчальна (тут ужо што ёсць, тое ёсць). А вось у перакладзе такія моманты я лічу за найлепшае адаптаваць. І там, дзе Кэрал гуляўся са спецыфічна ангельскім полем паняткаў (найперш звязаных з малавядомай ангельскай літаратурай, школьным распарадкам і г.д.), і гэта ніяк нельга выкруціць зразумела, я магу перайсці на беларускі кантэкст. Бо інакш зноскі з тлумачэннямі аб’ёмам перавысяць сам твор. Праўда, не хочацца адмаўляцца ад каментароў, “што было па-ангельску”, але іх лепей у канец кнігі, бо гэта ж казка, якая павінная цікава чытацца. Тут важней захаваць агульнае ўражанне. Часам я дапускаю вольнасці і з іншае прычыны. Для Кэрала стварэнне казак было натхнёнай гульнёй. Для перакладчыка гэтая гульня (у найлепшым выпадку лагічная, у найгоршым і найчасцейшым — моўная) можа ператварыцца ў пакуту. Для чытача ў выніку таксама. Выйсце? Гуляцца падобным чынам — весела і натхнёна — са сваёй мовай. Але іншая мова — гэта ўжо іншая свядомасць, іншы кантэкст, іншы міф. Яна непазбежна “перацягне” перакладзены тэкст у нашую культурную прастору. Я вырашыла гэтага не баяцца. Проста ў маім варыянце Кэрал умее жартаваць па-беларуску (прынамсі, спадзяюся). Дарэчы, падобным шляхам пайшоў і ўкраінскі перакладчык, але да гэтага перакладу ў мяне ёсць і заўвагі.

 

Я думаю, права на жыццё маюць абедзве традыцыі. Для малодшых дзяцей без адаптацыі нікуды. Ім цікавая казка. Старэйшым дзецям падыдзе “чысты” пераклад (ну, Рабле можна і ў адаптацыі). А для дарослых — пераклад, пры неабходнасці з каментарамі. Іншага шляху, можа, і няма. Хіба што ў перакладах Кэрала.

Чытайце таксама

Нямецкая літаратурная прэмія (Deutscher Buchpreis)

Нямецкая літаратурная прэмія (Deutscher Buchpreis)

Галоўную літаратурную прэмію Германіі (Deutschen Buchpreis) за найлепшы твор на нямецкай мове атрымаў аўтар раману «Вежа» (Der Turm) Увэ Тэлькамп (Uwe Tellkamp)...

Прэмія часопіса «Иностранная литература»

Прэмія часопіса «Иностранная литература»

15 студзеня 2009 года расійскі часопіс «Замежная літаратура» абвясціў імёны лаўрэатаў сваёй штогадовай прэміі. Сярод уганараваных часопісам – Алена Калашнікава (Елена Калашникова), аўтар зборніка інтэрв’ю…

Канфлікт асобы і грамадства ў творчасці Кена Кізі і Юрыя Станкевіча (на прыкладзе раманаў “Палёт над гняздом зязюлі” і “Любіць ноч — права пацукоў”)

Дзмітрый Герчыкаў

Канфлікт асобы і грамадства ў творчасці Кена Кізі і Юрыя Станкевіча (на прыкладзе раманаў “Палёт над гняздом зязюлі” і “Любіць ноч — права пацукоў”)

Канфрантацыя асобы і грамадства — актуальны аб’ект літаратурных даследаванняў ва ўсім свеце ўжо не першае дзесяцігоддзе, аднак на айчынных прасторах канфлікт героя і “шэрай масы” асаблівай цікавасці ў…

Літаратурнае аб'яднанне Узвышша

"Узвышша"

“Узвышша” — літаратурна-мастацкі часопіс (“часопісь літаратуры, мастацтва і крытыкі”), створаны сябрамі аднайменнай літаратурнай суполкі. Лічыцца адным з самых адметных і значных літаратурна-мастацкіх…

1182