А.Х.: Лешак, як за часамі, калі ты не меў яшчэ такой доўгай бібліяграфіі, можна было зрабіцца польскім перакладчыкам?
Л.Э.: Мабыць, у кожнага быў свой шлях. Што да мяне, то ўсё адбывалася паступова. У маладосці я пачаў штосьці пісаць, потым паспрабаваў перакладаць — спачатку вершы, потым прозу, і гэта зацягнула, тым больш што ў нашым родзе перакладчыкі былі. Некаторыя творы мне так падабаліся, што проста пачыналі патрабаваць, каб я іх пераклаў. Пераклад — гэта спосаб чытання твора, чытання вельмі ўважлівага і ўдумлівага, і апроч гэтага, проста прыемная справа. А ў прыемнасцях лепш сабе не адмаўляць і дзяліцца імі з іншымі — а ў выпадку з перакладам так яно і атрымліваецца. Першым аўтарам, якога я пачаў сур’ёзна перакладаць, быў Эзра Паўнд. На сённяшні дзень я выдаў ужо некалькі яго кніг, як паэзіі, так і эсэістыкі, і спыняцца не збіраюся, бо захоўваю вернасць абраным аўтарам. Хаця, можа, і не захоўваю, бо ўвесь час шукаю новых цікавых мне творцаў.
А.Х.: Многія польскія перакладчыкі прайшлі праз часопіс “Літаратура на свеце”, і многія польскія школы перакладу паўставалі дзякуючы менавіта гэтаму часопісу. Раскажы пра досвед свае з ім супрацы.
Л.Э.: З часопісам “Літаратура на свеце” я быў ад самага яго пачатку — бо купіў яго першы нумар. Тады я акурат вучыўся ў першым класе сярэдняй школы. Я зрабіўся сталым чытачом часопіса і ўжо нашмат пазней — яго рэдактарам. Спачатку я прынёс туды свае пераклады Паўнда, іх надрукавалі, потым іншыя пераклады — і праз некаторы час мяне запрасілі на пасаду рэдактара. Прапанова падалася мне цікавай, да таго ж яна дазваляла прафесійна займацца творчай перакладчыцкай справай. У тыя часы такія часопісы, як “Літаратура на свеце”, былі фактычна спосабам легітымізацыі замежнай літаратуры. У адных краінах было дазволена больш, у іншых — менш, а ў Польшчы, мабыць, больш за ўсіх. І мы стараліся гэтым карыстацца, каб запаўняць белыя плямы, якіх было шмат. Так, напрыклад, раней Эзру Паўнда не перакладалі праз яго палітычныя погляды, а кагосьці іншага маглі не перакласці, бо проста не заўважылі. Многія часопісныя публікацыі, напрыклад, нью-ёркская паэзія, у свой час моцна паўплывалі на маладую польскую літаратуру. “Літаратура на свеце” і дагэтуль запаўняе прабелы ў польскіх перакладах, і на сённяшні дзень гэта літаратуры, слаба прадстаўленыя на польскім кніжным рынку.
А.Х.: Лешак, ты адзін з польскіх перакладчыкаў Набокава, прычым як з рускай, так і з ангельскай моваў. Наколькі гэты аўтар для цябе складаны? Наколькі сур’ёзны выклік?
Л.Э.: Набокаў — акурат з тых пісьменнікаў, якім я даўно захоўваю вернасць. Безумоўна, ён вельмі складаны для перакладу, але толькі складаныя творы даюць перакладчыку задавальненне. Творы Набокава часта пабудаваныя вельмі спецыфічна, і каб увайсці ў свет аўтара, перакладчыку даводзіцца шмат працаваць над іх расшыфроўкай. Часам такая расшыфроўка была б проста немажлівай без працы многіх каментатараў. На шчасце, Набокаў — адзін з самых каментаваных пісьменнікаў. І калі перакладчык не пазнаёміцца з каментарамі, ён дакладна трапіць у тую ці іншую пастку. Хаця каментары таксама бываюць добрыя і дрэнныя, а часам увогуле трапляюцца кур’ёзныя і нават ідыёцкія інтэрпрэтацыі. Я пераклаў набокаўскую “Аду” — як на мяне, найскладанейшы твор пісьменніка. Мне прапанавалі перакласці гэтую кнігу колькі гадоў таму, але тады я за гэтую працу не ўзяўся — і мне, дый набокавістыцы ўвогуле патрэбны быў час, каб дарасці да гэтага перакладу. І вось па гэтай кнізе выйшла некалькі працаў, былі падрыхтаваныя каментары, з’явіліся пераклады на іншыя мовы (французскую, нямецкую — сам Набокаў удзельнічаў у падрыхтоўцы гэтых перакладаў) — і я адчуў, што таксама магу за яго ўзяцца. Пераклад гэты забраў у мяне шмат часу, але я рады, што выканаў яго. Цяпер вось хвалююся, што неперакладзеных твораў Набокава засталося занадта мала. Хочацца ўзяцца яшчэ за яго п’есы, тым больш што на польскую яны раней не перакладаліся. Яшчэ крыху вершаў — і Набокаў скончыцца. Можна, канечне, перакладаць творы, ужо зробленыя іншымі перакладчыкамі, але навошта, калі яны зрабілі сваю справу добра?
А.Х.: Тады крышачку правакацыйнае пытанне — як ты сам ставішся да непазбежнай перакладчыцкай канкурэнцыі? Як часта і з якімі матывамі ты перакладаеш раней перакладзенае? І як ставішся да сітуацыі, калі хтосьці перакладае нешта наноў пасля цябе? Калі прыходзіць нейкі малады нахабнік і робіць новы пераклад?
Л.Э.: Пачну з канца — такой сітуацыі яшчэ не было, маладыя нахабнікі мне не сустракаліся. Але калі аднойчы хто-небудзь такі сустрэнецца і зробіць пераклад лепш ці інакш, чым я, нічога кепскага ў гэтым не бачу. Мне ж самому выпадала рабіць пераклад пасля кагосьці, хаця і нячаста. Даводзілася перакладаць штосьці наноў, калі папярэдні варыянт быў дрэнны альбо калі я іначай інтэрпрэтаваў твор і лічыў сваю інтэрпрэтацыю таксама вартай увагі чытачоў.
А.Х.: Ты перакладаеш як класікаў, так і сучасных творцаў. Ці вымагае такая праца розных падыходаў? Ці супрацоўнічаеш ты з жывымі аўтарамі, ці просіш у іх патлумачыць складаныя месцы?
Л.Э.: Так, я ахвотна іду з аўтарам на кантакт, калі толькі ён сам гэтага хоча: многія аўтары проста адмаўляюцца нешта перакладчыку тлумачыць. Напрыклад, чэшскі паэт Іван Верніш заўсёды кажа: “Вось вам тэкст, а як вы яго перакладзяце — не мая справа”. Але ён заўсёды гатовы пакрытыкаваць ужо выдадзеныя пераклады. Іншыя аўтары ахвотна робяць перакладчыку падказкі, і бывае, што без гэтых падказак пераклад проста не можа атрымацца. У якасці прыкладу магу прывесці Яхіма Топала (я пераклаў ужо некалькі яго кніг), які піша вельмі адмысловай, часткова выдуманай мовай з вялікім дамешкам спецыфічнага лакальнага слэнгу. Не ўсе чэхі могуць патлумачыць тое ці іншае яго слова. Наколькі я ведаю, ён па дзве гадзіны ў дзень выдаткуе на ліставанне з перакладчыкамі і адказы на іх пытанні. Што да класікаў, то тут можна, канечне, звярнуцца да медыюмаў, але я пакуль такога досведу не меў.
А.Х.: Ты перакладаў шмат твораў гульнёвай літаратуры, літаратурная гульня — адзін з самых важных элементаў тваіх твораў, і калі твае перакладчыкі змагаюцца з тваімі тэкстамі, пераклады атрымліваюцца недаслоўнымі. Раскажы, калі ласка, як гэта — адчуваць сябе аўтарам, якога перакладаюць?
Л.Э.: Я сапраўды вельмі люблю выкарыстоўваць у вершах розныя гульнёвыя прыёмы, і часам мне даводзіцца дапамагаць сваім перакладчыкам, нават нешта ім падказваць. Так, аднойчы я чытаў чэшскі пераклад свайго верша, і заканчэнне мне не спадабалася. Мы разам з перакладчыкам пачалі думаць, як зрабіць лепш, і адначасова прыдумалі адно і тое ж рашэнне.
Пераклады новых вершаў Лешка Энгелькінга можна прачытаць тут.
