У круглым стале па праблемах перакладу, які быў зладжаны з ініцыятывы часопіса “ПрайдзіСвет” і адбыўся 24 траўня 2010 году ў кнігарні Ў галерэі, узялі ўдзел:
паэт, перакладчык, старшыня Беларускага ПЭН-Цэнтру Андрэй Хадановіч;перакладчык, выдавец Зміцер Колас;
празаік, галоўны рэдактар часопіса “Дзеяслоў” Барыс Пятровіч;
перакладчык Cяргей Сматрычэнка;
паэт, перакладчык Марыя Мартысевіч;
літаратуразнаўца, кандыдат філалагічных навук Ганна Бутырчык;
перакладчык, літаратуразнаўца, кандыдат філалагічных навук Марына Казлоўская;
літаратурны крытык Ціхан Чарнякевіч;
сябры рэдакцыі “ПрайдзіСвета” Юля Цімафеева, Ганна Янкута, Кацярына Маціеўская, Паліна Маслянкова, Наста Гвоздзева
Кацярына Маціеўская:
Тут сабраліся людзі, што з перакладам дачыняюцца ў розных галінах дзейнасці. У пачатку хацелася б пачуць, як ацэньваюць агульны стан перакладу нашыя госці, так бы мовіць, “са сваёй званіцы”, знутры сваёй прафесіі.
Cяргей Сматрычэнка:
Як перакладчык я арыентуюся на сябе. Па-за тым, працуючы на філфаку, я імкнуўся адшукваць таленты, таму скажу некалькі словаў як выкладчык. Тых студэнтаў, якіх я прыцягнуў да справы перакладу, я па магчымасці друкаваў у часопісах. Вынікі перакладаў з балгарскай можна пачытаць у “Дзеяслове”, ёсць два чэшскія нумары “Архэ”, хутка выйдзе славацкі нумар, дзе будзе каля 40 аўтараў. Для падрыхтоўкі нумару было задзейнічана каля 20 чалавек. Іншая справа, што шмат каго даводзіцца рэдагаваць, але знаходзяцца і сапраўдныя таленты, якія і далей ідуць у пераклад.
Кацярына Маціеўская:
Як бы Вы ацанілі стан перакладу з чэшскай мовы?
Cяргей Сматрычэнка:
За савецкім часам нейкія кніжкі з чэшскай перакладаліся. Калі ў размовах з чэхамі пра літаратуру я згадваў імёны перакладзеных аўтараў, многія з іх, нават спецыялісты, не змаглі тых аўтараў успомніць: на 80 адсоткаў гэта былі кнігі ідэалагічныя пазначаныя, якія не перажылі свой час. У 90-я гады быў перапынак, калі перакладам з чэшскай займаліся мінімальна. А з канца 90-х гэта неяк актывізавалася. Часопіс “Крыніца” падрыхтаваў некалькі партрэтаў: Гашак, Кафка, Чапэк, Кундэра, Гавал. Далейшыя задумы ажыццявіць не атрымалася. Ёсць паасобныя заўзятары перакладу з чэшскай, такія як Макс Шчур, Валер Буйвал. Яшчэ ёсць серыя “Чэшская калекцыя”, заснаваная ў выдавецтве Логвінава, у якой выдаюцца не выпадковыя аўтары, а даецца цэльная канцэптуальная карціна.
Кацярына Маціеўская:
Ганна Міхайлаўна, скажыце, ці магчыма пазнаёміць студэнтаў з замежнай літаратурай выключна па-беларуску ці заўсёды даводзіцца звяртацца да рускіх перакладаў?
Ганна Бутырчык:
Бясспрэчна, даводзіцца карыстацца рускімі перакладамі, і вельмі шкада, таму што беларускае аддзяленне заўжды з ахвотай чытае па-беларуску. Што датычыць іншых аддзяленняў, то хаця я і спрабую выкарыстоўваць беларускія пераклады Шэкспіра, Дантэ, але яны горш распазнаюцца на ўзроўні цытацыі, чым рускія. Выключэннем ёсць пераклад “Фаўста” Васіля Сёмухі, які студэнты беларускага аддзялення ведаюць лепш за пераклады на рускую мову. Пераклад рамана Грымельсгаўзэна “Сімпліцысімус”, выкананы таксама Васілём Сёмухам, студэнты з задавальненнем выкарыстоўваюць для курсавых працаў, разглядаюць чыста перакладчыцкія рэчы. Але цэлы курс ад пачатку і да канца выкласці на беларускіх перакладах немагчыма. Менавіта хрэстаматыйныя, акадэмічныя творы будуць запатрабаваныя студэнцкай аўдыторыяй, якая распаўсюджвае і пашырае гэтыя тэксты, якая дае ўяўленне пра наяўнасць перакладной літаратуры і можа адпаведна ацэньваць узровень перакладной літаратуры.
Кацярына Маціеўская:
Чаго Вам найбольш не хапае? Якія глабальныя тэксты не перакладзеныя на беларускую мову?
Ганна Бутырчык:
Справа, якую распачаў Антон Францішак Брыль з “Бэўвульфам”, унікальная, таму што гэты англа-саксонскі тэкст вельмі складаны для перакладу на любую мову, вельмі складаны для ўспрыняцця носьбітамі сённяшняй ангельскай мовы. “Страчаны рай” Мілтана доўга перакладаўся нават на рускую мову; патрабуецца глыбокае веданне біблейскага кантэксту і кантэксту, сучаснага Мілтану. На сёння не ведаю чалавека, які б узяў на сябе смеласць, якую некалі ўзяў на сябе Мілтан, паставіўшы задачу стварыць такую паэму для ангельцаў, якую калісь стварыў Дантэ для італьянцаў. Што да літаратуры ХХ стагоддзя, то гэта літаратура, якую можна чытаць, грунтуючыся на беларускіх перакладах, яна найбольш прадстаўніча перакладзеная. Калі браць сучасную літаратуру, то варта перакладаць тэксты, якія не перакладзеныя на рускую, – яны будуць больш запатрабаваныя.
Кацярына Маціеўская:
Спадар Андрэй, у нас назіраецца такі сабе феномен паскоранасці: разам з тым, што Вы малады перакладчык, Вы яшчэ і мэтр, які аб’яднаў вакол сябе перакладчыкаў маладзейшых. Чым дапамагаюць і чым замінаюць перакладу маладыя перакладчыкі?
Андрэй Хадановіч:
Я, відаць, шызафрэнічна спалучаю ў сабе некалькі іпастасяў. Я выкладаю літаратуру жывым людзям. Часам перакладчыку не хапае гэтага досведу, ён сабе прыдумляе нейкі стыль, выконвае задачы моўнага пурызму, і ў выніку з’яўляецца тэкст, які някепска было б праверыць на жывых людзях, часам празаізуючы паэзію (“заходзіць/не заходзіць”), часам перакладаючы гумарыстычны тэкст (“смешна/не смешна”). Вось гэты досвед я меў і зыходзіў з практычных задач. Прыдумляць свае паэтычныя тэксты і распрацоўваць свае лекцыі я пачаў раней, чым пачаў перакладаць паэзію. Таму пераклад літаратуры зрабіўся вынікам накладання паэта на іпастась выкладчыка. Я пераклаў спачатку тых аўтараў, якіх хацеў бы цытаваць у сваіх лекцыях, не звяртаючыся да рускіх перакладаў. Атрымалася так, што якраз мой час цікавасці да беларушчыны супаў з маёй аспірантурай па спецыяльнасці “французская літаратура”, з адкрыццём на філфаку новых прэстыжных спецыяльнасцяў: раманістыка, германістыка, кітаістыка, славістыка. Яшчэ не скончыўшы аспірантуру, я пайшоў выкладаць літаратуру XVIII стагоддзя з неабходнасцю цытавання адпаведных тэкстаў рафінаванага французскага стылю з намёкам на нешта непрыстойнае. Такога дыскурсу ў беларускай літаратуры не было. Я выкладаў спецкурс па творчасці ўлюбёнага Шарля Бадлера і паставіў сабе задачу пратрымацца на мной жа зробленых цытатах на працягу ўсяго спецкурсу. Не ўсё атрымлівалася, але я адразу бачыў, што не заходзіць, чаго не разумее нават самы рафінаваны студэнт.
Ганна Бутырчык:
Трэба сказаць, што першыя наборы былі на беларускай аснове. Першая спецыялізацыя была “беларуская мова і літаратура”, а другая – “замежная мова і літаратура”, а выбару паміж беларускай і рускай не было. Першыя дысертацыі ўсе былі беларускамоўныя.
Андрэй Хадановіч:
Цяпер, на жаль, на філфак прыходзяць з прагматычных мэтаў: вывучым замежную мову, звалім у адпаведную краіну, будзем там выкладаць рускую мову. Нікога не асуджаю, але ж беларускі пераклад з гэтага не мае ніякіх дывідэндаў.
Кацярына Маціеўская:
Але ж на гэтым Вашая выкладчыцкая дзейнасць не абмяжоўваецца…
Андрэй Хадановіч:
Быў яшчэ досвед, не толькі мой, але і маіх калег (прыгадаем Лявона Баршчэўскага) працы ў Беларускім гуманітарным ліцэі. Там таксама ёсць патрэба перакладаць тое, што адразу пайшло б у падручнікі, хрэстаматыі. Акрамя таго, існуе міжнародны праект “Міжнародная майстэрня мастацкага перакладу”, якая з’явілася ў Польшчы і была арыентаваная на славян. Гэта школа для людзей з вышэйшай адукацыяй, здольных рабіць мастацкія пераклады як класікаў, так і сучаснікаў. У гэтым свая спецыфіка. Бадлер не можа адказваць на мэйлы, не можа аўтарызаваць свой пераклад, а працуючы з жывым аўтарам, які можа актыўна паўдзельнічаць у гэтай працы, набываеш абсалютна іншы досвед: фестывалі, круглыя сталы, форумы праходзяць у межах такіх творчых тандэмаў. У выніку, напрыклад, беларускія літаратары пачалі перакладацца і актыўна выходзіць па-польску, з’явілася серыя перакладаў з Быкава, Барадуліна, Арлова, Бабкова, Акудовіча, Бахарэвіча, некалькі анталогій беларускай паэзіі. І наадварот, з’явілася праграма падтрымкі перакладу польскай літаратуры на беларускую мову: гэта кнігі Бруна Шульца, Славаміра Мрожка, Вітальда Гамбровіча, Рафала Ваячка, Чэслава Мілаша, Збігнева Герберта, Канстанты Ільдэфанса Галчыньскага і г.д. Гэты праект спыніў сваё існаванне, але імпэт застаўся, перакладчыкі засталіся, таму кніжкі працягваюць з’яўляцца.
Кацярына Маціеўская:
Ну і скажыце некалькі словаў пра перакладчыцкую майстэрню.
Андрэй Хадановіч:
Відаць, у беларускай літаратуры паўстала абсалютна новае пакаленне, адкрытае і Захаду, і ўсім іншым культурам. Прыйшлі людзі, якія чытаюць на замежных мовах, якія з інтэрнэту могуць выцягнуць патрэбныя тэксты і каментары, што не дазваляюць падрывацца на мінах фальшывых сяброў перакладчыка, людзі, якія валодаюць неабходным філалагічным інструментарыем. Я б тут намацаў дзве лініі. Па-першае, з’явіліся людзі, якія не паядноўваюць у сабе іпастасі аўтара і перакладчыка. Здаралася, што падчас перакладу нейкага твора аўтару прыходзіць у галаву ўдалая рыфма, і ён думае: а прыберагу я гэтую рыфму для ўласнага верша. Таму пераклад па азначэнні рабіўся творчасцю другога гатунку. На сёння ў мяне склалася ўражанне, што з’явіліся паэты, якія не лічаць пераклад нечым менш вартым за ўласную творчасць. Па-другое, у нас мала было прафесійных перакладчыкаў, якія займаліся б толькі перакладам. Васіль Сёмуха – хіба што выключэнне. З перакладчыцкай майстэрні выходзяць перш за ўсё перакладчыкі. Можа быць, яны цудоўныя паэты ці эсэісты, але старанна хаваюць сваю творчасць.
Ганна Бутырчык:
А перакладчык – гэта прафесія?
Андрэй Хадановіч:
Перакладчык – гэта прафесія пры наяўнасці кніжнага рынку і падтрымкі працы перакладчыкаў. Прафесіянал – гэта той, хто ўмее рабіць сваю працу на ўзроўні, за які не сорамна; ты ўмееш рабіць запатрабаваны тавар, але ў той жа час павінны быць камерцыйныя ўмовы, якія б кармілі перакладчыка. У гэтым сэнсе ў нас прафесіяналы ёсць, а кніжнага рынку без пэўнай замежнай ці дзяржаўнай падтрымкі няма.
Марыя Мартысевіч:
У нас пераклады выдаюцца звычайна на замежныя гранты, і выдавец псіхалагічна лічыць сваю працу скончанай, калі кніжка выйшла. А насамрэч справа скончаная, калі тыраж распрададзены. А ў нас кніжкі нібыта выходзяць, але ніхто іх не бачыць, таму што кніжкі гэтыя ляжаць на складах. Выдавец проста не мае стымулу іх распаўсюджваць.
Зміцер Колас:
Рэч у тым, што любая падтрымка заўсёды вельмі абмежаваная. У мяне ніколі такога не бывае, што мне далі грошы на ўсё. Даходзіць да такіх скрайнасцяў, што даводзіцца выдаваць цалкам за свае грошы.
Юля Цімафеева:
Крыху правакацыйнае пытанне: наколькі беларускія выдаўцы ўмеюць не толькі выдаваць, але і прадаваць кнігі і знаходзіць чытачоў?
Зміцер Колас:
Выдаваць кнігі – для мяне чыстае хобі. Я лічу сябе прафесійным перакладчыкам, бо я нават дыплом абараняў па мастацкім перакладзе.
Калі казаць пра праблему перакладу, то яна застарэлая. Школы перакладу як такой у нас ніколі не існавала. І дай Божа, каб перакладчыцкая майстэрня ператварылася ў кузню нашых першых прафесійных кадраў перакладу. Раней рэдкія перакладчыкі прыходзілі з лінгвістычнага ўніверсітэта, але была бяда: лінгвістычны ўніверсітэт абсалютна не вучыць літаратуры: там гэты курс праходзяць бегма не толькі па Еўропе, але і па ўсім свеце, да таго ж, кожны вучыць толькі сваю літаратуру – так, з грахом напалам.
Марыя Мартысевіч:
Другі мінус – гэта тое, што роднай мове таксама не вучаць.
Зміцер Колас:
Тым не менш, цяпер мовам вучаць больш грунтоўна, чым раней. Калісьці ў лінгвістычным я вёў курс мастацкага перакладу. Ён быў разлічаны на адзін семестр, заняткі адзін раз на тыдзень. Але што значыць размаўляць з людзьмі пра мастацкі пераклад, калі яны не ведаюць, што такое стыль, калі яны не вывучалі стылістыку і не ўяўляюць, што такое літаратура, не чулі імёнаў? Добра было б на майстэрні зрабіць спецыялізацыі, майстар-класы па розных мовах, бо цяжка весці заняткі па перакладзе без апоры на канкрэтны тэкст. Калі ідзе разбор і аналіз перакладу, трэба аналізаваць перш за ўсё арыгінальны тэкст. Дзеля гэтага трэба ведаць мову.
Андрэй Хадановіч:
Так, пераклад – гэта тая штука, дзе прапорцыі натхнення і тэхналогіі скіраваныя крышачку больш у бок тэхналогіі.
Марыя Мартысевіч:
Галоўнае – рыхтаваць не толькі канкрэтных творчых людзей (на гэта ўсе арыентуюцца), якія будуць прадукаваць тэкст. Чамусьці не задумваюцца пра тое, што гэтаксама важна рыхтаваць рэдактараў, літаратурных агентаў, усю структуру мэнэджмэнту. Гэта датычыць усіх беларускіх кніг, у тым ліку перакладу. Перакладчык павінен бачыць тэкст, калі ён яго перакладае, а пасля – перад выхадам у друк, каб там нейкія геніяльныя ідэі не папсавалі. Астатняе – праца цэлай плоймы людзей. І калі я чытаю беларускі тэкст, любы, перакладны ці неперакладны, і заўважаю памылку, я гляджу, хто гэта рабіў, і бачу, што рабіў гэта адзін беларускі пісьменнік ці перакладчык, а рэдактар – другі беларускі пісьменнік. Менавіта пісьменнік, а не прафесійны беларускі рэдактар. А потым яны памяняюцца месцамі. Другі перакладзе, а трэці рэдагаваць будзе. Пераклад – працэс анатамічны: павінен быць рэдактар, які ведае мову, з якой зроблены пераклад, і гэта павінен быць не перакладчык.
Кацярына Маціеўская:
Тут узнікае пытанне меры. Адна справа, калі перакладчык прыносіць тэкст, на які трэба проста паглядзець і паправіць дробязі, таму што ў самога перакладчыка вока замылілася, і зусім другая – калі тэкст трэба цалкам перапісваць. Тады я супраць такога “літаратурнага” рэдагавання.
Марыя Мартысевіч:
Гэта ўжо пытанне графаманіі. Няздатны перакладчык – той жа графаман. У дактароў ёсць цэлы курс, як казаць, што пацыент памёр. Трэба ўвесці такі самы курс для літаратараў: “Забі ў сабе графамана”. Навучыцца казаць чалавеку ў вочы: “Ты кепска пішаш”, каб у чалавека не было нервовага зрыву і каб табе нічога не было.
Ганна Бутырчык:
А людзей, між тым, узяць няма дзе. Колькі рускіх перакладаў Фаўста? Колькі польскіх перакладаў Шэкспіра? Колькі нямецкіх перакладаў Дантэ? Там існуе выбар з дваццаці-трыццаці варыянтаў розных перакладаў. На Беларусі на сённяшні дзень нават класічныя тэксты – гэта, як правіла, адзін пераклад, зроблены часта з рускай мовы.
Марыя Мартысевіч:
Ці ў турме. Але не ўсе кніжкі трэба і лагічна перакладаць некалькі разоў.
Зміцер Колас:
Гэта абсалютна натуральная з’ява ў любой літаратуры. Але гэта не значыць, што пераклады павінныя ўзнікаць паралельна. Увогуле, кожны класічны твор перакладаецца кожным новым пакаленнем.
Ганна Янкута:
Уявім сітуацыю: пераклаў, напрыклад, малады перакладчык Гётэ альбо Шэкспіра. Куды яму ісці друкавацца?
Барыс Пятровіч:
Я хацеў бы спачатку некалькі словаў сказаць пра пераклад за савецкім часам і пра тое, ці варта ствараць аддзяленні і выпускаць перакладчыкаў ці рэдактараў. Бо, дапусцім, выпусцілі іх, а куды ім пайсці працаваць? У чачэрскую раённую газету ў найлепшым выпадку. Таму тут праблема комплексная, дзяржаўная, і пакуль дзяржава не возьмецца за вырашэнне гэтай праблемы, мы можам тут шмат гаварыць і патрабаваць нейкіх іншых падыходаў. Што датычыць друку, то найлепш, канечне, калі б выходзілі кнігі. А яшчэ лепш, калі б быў бы часопіс, які арыентаваўся б толькі на пераклады і друкаваў бы толькі пераклады. Што да “Дзеяслова”, то мы негалосна ўзялі на сябе абавязак з першага нумару друкаваць пераклады і прытрымліваемся гэтага прынцыпу – за 45 нумароў мы надрукавалі больш за сто, а можа, каля двухсот перакладаў, таму што ў кожным нумары адзін-два, а то і тры пераклады, а некаторыя нумары былі нават прысвечаныя пэўным літаратурам.
Мы не друкуем перакладаў толькі з рускай мовы. Дарэчы, гэтую тэму яшчэ не зачапілі. Ці варта гэта рабіць часопісу і ці варта нам займацца перакладамі з найбліжэйшай мовы, мовы, якую ў Беларусі ведае большасць?
Зміцер Колас:
Зыходзячы з думкі, што мэта перакладу – у данясенні таго, што чалавек не можа засвоіць у арыгінале, то, безумоўна, такія пераклады сэнсу не маюць. Яны маюць сэнс толькі для таго, хто робіць такі пераклад, бо яму цікава.
Андрэй Хадановіч:
Дазвольце ўставіць свае пяць капеек пра пераклады з рускай мовы чалавеку, які з гэтым крыху сутыкаецца, і гэтае “крыху” здараецца ўсё часцей. Мне здаецца, што ў васьмідзесяці працэнтах пераклад з рускай мовы не мае асаблівага сэнсу, пры бязмежнай павазе да аматараў чытаць Булгакава па-беларуску, калі побач стаіць Булгакаў па-руску, альбо Буніна. Але пераклад з рускай мовы мае як мінімум дзве асэнсаваныя мэты. Па-першае, гэта магчымасць развіць штосьці ў сваёй мове, стварыць нейкі прэцэдэнт, паказаць, што так можна па-беларуску. У гэтым сэнсе мне вельмі цікава было дзяўбціся з “Каменным анёлам” Цвятаевай. Зразумела, што кожны культурны чытач, хутчэй за ўсё, чытаў “Каменного ангела”. Гэта няўдзячная роля – менавіта за такія пераклады б’юць па руках. Альбо вось Марыйка Мартысевіч перакладала разам з калегам Барыса Грабеншчыкова. Тэксты культавыя, кожны можа стукнуць па руках, сказаць, не так гэта ўсё. Але разам з тым гэта стварае нейкі новы стыль, нейкую новую магчымасць, што моцна ўзбагачае мову. Тваю мову тут і цяпер. Проста таму, што па-беларуску аналага гэтаму няма. Мне здаецца, што цяпер, калі ты перакладаеш сучасную літаратуру, не папсова раскручаную, а добрую, пра якую ведаюць лічаныя людзі, пераклад – гэта яшчэ спосаб прамоцыі і спосаб гарантыі тваім чытачам, што ты прапануеш штосьці каштоўнае. Гэта спосаб падзяліцца чымсьці, што любіш і ведаеш, што інакш можа прайсці незаўважана. У сучаснай рускай паэзіі мільёны аўтараў, з якіх большая частка, можа быць, нічога не вартая, але абставіны склаліся так, што некалькі вартых імёнаў ты ведаеш. Іх не піяраць настолькі шырока, каб імя было на слыху, а тут раптам ты даеш чытачам гарантыю, што гэта хораша: можаце верыць, можаце не. Падпісваюся, рэкамендую.
Марыя Мартысевіч:
Кожную літаратуру, не толькі рускую, можна падзяліць на тры групы: класіка, скажам так, канон літаратуры, як, напрыклад, ёсць канон рускай літаратуры адносна літаратуры рускай і ёсць канон рускай літаратуры адносна літаратуры сусветнай; вядома, яны крыху не супадаюць; ёсць культавая літаратура ХХ стагоддзя, тое, што яшчэ свежае, і тое, што яшчэ не адстаялася, але з чаго можна ўжо нешта браць; і трэцяе – гэта масавая літаратура, што актуальная на рынку дадзенай краіны, напрыклад, расійскім рынку. З гэтых трох групаў мы можам выбіраць, што нам перакласці і для якіх мэтаў. Ясна, што перакладаць рускую класіку няма сэнсу, таму што гэта хутчэй за ўсё чыталі б у арыгінале, і з гледзішча аб’ёмаў і рэсурсаў, якія на гэта трацяцца, гэта варта пачытаць у арыгінале.
Цяпер ідуць вялікія бойкі, варта мець масавую літаратуру па-беларуску ці не варта. Я, напрыклад, з вялікай прыемнасцю перакладаю Вівэга, які лічыцца аўтарам сярэднім паміж літаратурай элітарнай і масавай, гэтакім міксам. Такія рэчы можна з кожнай літаратуры выбіраць, але выбіраць асэнсавана.
Андрэй Хадановіч:
У прыкладных мэтах я настойваў бы на неабходнасці перакладаць класіку, калі гэта патрэбна, напрыклад, для тэатру. Мусіць быць беларускі тэатр, які дае класіку на беларускай мове. Тут, мабыць, ніхто не кіне камень у агарод таго, хто будзе абеларушваць Чэхава, ці якія-небудзь “Дні Турбіных”, ці яшчэ якую класічную штуку. І другое – дзіцячая літаратура. Харошая, правераная на рускіх дзетках руская літаратура мусіць абеларушвацца.
Юля Цімафеева:
Хацелася б вярнуцца да СМІ, нават не столькі да СМІ, колькі да перыядычных літаратурных выданняў. Спадар Чарнякевіч – прадстаўнік “ЛіМа”, выдання дзяржаўнага холдынга. Як у Вашым выданні з перакладамі, што выдаецца, якія праблемы?
Ціхан Чарнякевіч:
На маю думку, трэба імкнуцца да таго, каб перакладная рубрыка была пастаяннай. Яшчэ важны момант – бібліяграфізацыя. Трэба стварыць бібліяграфію таго, што зроблена, і таго, што зроблена кепска.
Ганна Янкута:
Ёсць асобныя бібліяграфічныя выданні, адно прысвечанае перакладам да 60 х, другое – перакладам 60-х – 70-х гадоў. Але тое, што выходзіла апошнія 30-40 гадоў, асабліва ў перыядычным друку, нідзе не аглядаецца. Гэта, мабыць, праца акадэмій, інстытутаў.
Ціхан Чарнякевіч:
Не, акадэміі ніколі не будуць гэтым займацца. А ў гэтых пытаннях павінна быць сістэмнасць. Канечне, каб выдаваць сістэмна літаратуру, якую-небудзь серыю, “Бібліятэку сусветнай літаратуры”, патрэбныя дзяржаўныя праграмы, бо саматугам гэта ніколі не зробіцца.
Марыя Мартысевіч:
Яшчэ адна вялікая праблема – аматарства ў беларускім перакладзе. Калі ты чытаеш тэкст, а ў ім не перакладзеныя цэлыя фразы. Проста перакладчык забыў, прапусціў, а рэдактар не паправіў. Чытаеш, напрыклад, пераклад прозы, а там вершы не перакладзеныя.
Андрэй Хадановіч:
Альбо былі яшчэ ідэалагічныя часы, калі можна было перакладаць з купюрамі. Якія-небудзь фрагменты падазроныя выкідваць. Выкідваеш з Мак’явэлі іранічныя фрагменты, і гэта робіцца тэкстам пра іншае.
Марыя Мартысевіч:
Калі я перакладала эсэ Герберта “Душачка” на беларускую мову, то прачытала рускі пераклад. Там Герберт падымаецца на Акропаль і паводле Фройда апісвае ўсё спачатку. Падымаецца на гару і думае пра сваіх сяброў, якія загінулі ў Варшаўскім паўстанні, якое, як вядома, не падтрымалі расійскія войскі. А ў рускім перакладзе ён проста падымаецца на гару і спускаецца з яе.
Юля Цімафеева:
Давайце пагаворым пра запатрабаванасць. Ці ёсць тыя, хто будзе чытаць пераклады?
Зміцер Колас:
Нашая задача цяпер – пра гэта не думаць. Нашая задача – стварыць корпус тэкстаў. Усё. Калі мы будзем думаць, што і каму трэба, можна далёка зайсці. Мы павінныя рабіць тое, што павінныя рабіць.
Паліна Маслянкова:
Як вы лічыце, выдавецкую праблему можна вырашыць з дапамогай інтэрнэту?
Зміцер Колас:
Не ў нашай сітуацыі. У нас інтэрнэт толькі ў гарадах.
Юля Цімафеева:
Ці не падаецца вам, што беларуская літаратура, і перакладная літаратура, і ўвогуле ўсё гэтае поле – занадта вузкае і сканцэнтраванае на сабе? У СМІ з’яўляецца вельмі мала звестак пра літаратуры іншых краін. Калі пішуць пра прэміі – дык гэта Нобелеўская альбо Букераўская, якія грымяць ва ўсіх СМІ.
Марыя Мартысевіч:
Мне здаецца, трэба не пісаць шмат пра чужыя прэміі, а ўводзіць свае. Гэта напраўду вялікая праблема. Кожная прэмія – гэта адзнака ў парфоліа. Бо нават прэмія “Залатая літара”, якая носіць правакацыйны і эксцэнтрычны характар, робіцца сур’ёзным мерапрыемствам. У нас гэтага вельмі бракуе, і гэта адна з прычынаў, праз якую таксама тармозіцца літаратурны працэс. Можна бясконца пісаць пра “Нобеля”, але пакуль у нас не будзе ўласных прэмій, “Нобеля” нашыя не дачакаюцца. Калі паглядзець на сайт адной міжнароднай арганізацыі, якая збірае на нейкую прэстыжную стажыроўку пісьменнікаў, і прабегчыся па прозвішчах тых, хто ў ёй удзельнічаў, дык слова award там самае галоўнае. Ніхто не будзе глядзець, наколькі ты геніяльны, што за прэмія, галоўнае – колькі гэтых прэміяў ты атрымаў.
Юля Цімафеева:
У дачыненні да міжнародных прэміяў пытанне ў тым, хто перакладае беларусаў на іншыя мовы і якая якасць гэтых перакладаў, наколькі яны адэкватныя і наколькі могуць успрымацца за мяжой.
Марыя Мартысевіч:
Гаворка тут вядзецца пра літпрацэс унутры самой краіны. Важна, каб ён быў унутры краіны структураваны, а ў нас тут поўны раздрай. Нам трэба развіваць прэміі, бо мы бачым сусветную практыку. У кожнай краіне, якая сябе паважае, ёсць шэраг прэмій. Напрыклад, у Расіі ледзь не кожны часопіс уручае прэмію. У Беларусі прэмій вельмі мала. Я б увогуле першы фонд, які з’явіўся б, патраціла б не на выданне кніжак, а менавіта на літаратурную прэмію. Усе адразу жыўчыкамі забегаюць. Сэнс у тым, што адразу з шэрага месіва выбудоўваецца нейкая іерархія. І хоць будуць пакрыўджаныя і будуць узнесеныя, для літаратуры будзе лепш.
Барыс Пятровіч:
Мы гаворым толькі пра мастацкую літаратуру, а ёсць жа яшчэ эсэістыка, крытыка, навуковая літаратура. Яна ўвогуле не перакладаецца на беларускую мову. Нейкія сучасныя кнігі па фізіцы, па матэматыцы, нават падручнікі не перакладзеныя. У нас, канечне, ёсць выдатная магчымасць чытаць гэта па-руску, на рускую перакладаецца фактычна ўся самая цікавая літаратура і навуковыя творы. Праблема тут у тым, што ў нас няма беларускамоўнай ВНУ, дзе б гэта ўсё па-беларуску выкладалася.
Юля Цімафеева:
Што ж, давайце падвядзем вынікі. Мы акрэслілі асноўныя праблемы, якія стаяць перад намі, перад перакладчыкамі, перад выдаўцамі, перад выкладчыкамі.
Зміцер Колас:
Мне хацелася б, каб “ПрайдзіСвет”, як пляцоўка новаўзніклая, не страчваў тэмпаў, якія ён пачынае набіраць, каб ён пашыраўся і зрабіўся пунктам прыцягнення для новых і новых перакладчыцкіх кадраў.
Марыя Мартысевіч:
Кадры перакладаюць усё!
